Morgunblaðið - 15.06.1967, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. JÚNÍ 1967.
8ÍLALEIGAN
'FERÐ'
Daggjald kr. 350,-
og pr. km kr. 3,20.
SÍMI 34406
SENDUM
IV1AGIMUSAR
sKíPHctTi 21 símar21190
eftír lokun sirni 40381 _
HverfisKÖtn 103.
Sími eftir lokun 31160.
LITLA
BÍLALEIGAN
Ingólfsstræti 11.
Hagstætt leigugjalð.
Bensín innifalið í leigugjalðL
Símf 14970
BÍLALEIGAIM
- VAKUR -
Sunðlaugaveg 12. Sími 35135.
Eftir lokun 34936 og 36217.
t.--^BItAUIEAIt
RAUOARÁRSTÍG 31 SÍMI 22022
SIGURÐUR HELGASON
héraðsdómslögmaður
Digranesvegi 18, Kópavogi.
Sími 42390.
PlLTAR,---------
£FÞlO Eisic UliNUSTiiHA /f/
Pí fl éa HRINSANfi /^/
tfsmv/i/ssonj.
EFÞiD EÍ5IÐ UHNUSTVHA.
ÞÁ Á ÉG HRINGANA /
GOLFBOLTAR
gefa meiri
högglengd.
Skíðaskólmn
í Kerlmgafjöllum
Sími 10470
mánuð. — föstud. kl. 4—6,
iaugard. kl. 1—3.
Hópferbabílar
Símar 37400 og 34307.
'jAr Litazt um eftir
réttu máli (ís-
lenzku) og réttum
örnefnum
„Rg“ skrifar:
1 Morgunblaðinu í dag (11.
maí) er á 5. síðu efst mynd af
á og tv-eim lömbum hennar, sem
horfa upp yfir skilrúm í kró.
Undir er svo smágrein: „Svip-
ast um eftir sumrinu“.
Þar standa eftirfairandi setn-
ingarhlutar, sem ég gjarna ætla
að gjöra við smá athugasemd-
ir höfundi til athugunar, en
þó aðallega honum og öðrum,
sem lésa kunna þessi orð mín,
til umhugsunar eftirleiðis og
fróðteiks.
Þvi bæti ég við einu mál-
fræðilegu hugtaksatriði, sem ég
hjó eftir í upphafi greinar í
fylgiriti, er lá innan í Morgun-
blaðinu.
★
Þetta eru áthugunar-klausur
mínar. Eru þær merktar bók-
stöfum a) til c). — Þær gefa
aðallega tilefni til að skjal-
festa til athugunar nokkur ör-
nefni og notkun íárra orða og
hugtaka.
a) ,Jí. lítilli tjörn í mýrinni
austan Rauðhóla voru....
svanahjón".
Eftir þeissum orðum að dæma
(og framhaldi þeirra) vixðist
greinarfiöfundur hafa skorppið
suður yfir Bugðu á brúninni,
sem setuliðið — hér á árunum
eftir 1940 — lagði yfir ána af
Trippanefsoddanum, og þá um
leið veginn beggja vegna að
brúninni, og fhxttu síðan eftir
vegi og brú Rauðhólana burtu.
(Því að nú er aðeins lítill hJuti
eftir af Rauðhólunum eins og
þeir voru frá náttúrunnar
hendi). Brú þessi er handriðá-
laus hleri, en slíkar trébrýr
yfir smá-ár, læki og vegaræsi
voru á áratugunum í kringum
síðustu aldamót, nefndar:
„hlemmur". (Þaðan er nafnið:
Hlemmtorg neðan við Laugar-
veginn, þar sem Rauðaráin féll
niður áður en hún var leidd í
rör neðanjarðar, því á henni
var „hlemmur" þar sem Lauga
vegurinn lá yfir ána (lækinn
réttara).
Verið gebur að JitJa tjörn-
in“, sem höf. nefnir þarna, sé
Hrauntúnsvatn, nema um smá-
tjörn, nánast vorleysinga-poll
sé að ræða, en af þeim er
venjulega töluvert þarna í
Hólms-engjunum um þetta
leyti árs og lengi fram - eftir,
því allsstaðar er hraiun undir.
Hrauntúnsvatn (Hrauntún mun
hafa verið þarna — um eitt-
hvert skeið — smá-hjáleiga frá
Hólmi) er stærst af vötnunum
þarna og lggur rétt suður af
austurenda Rauðhólanna. í
vatnið, og áður gegraum Hellu-
vatn, rennur Suðurá (nafngift
frá Hólmi). Hún kemur austan
og ofan fyrir Silungapoll, og
með afrennsli úr honum. Þar
kom einnig með vatnsmagnið
úr Gvendarbrunnum áður en
það var gert að neyzluvatni.
Reykvík (ekki ,,vís“) inga,
(sbr.: Reykvískur). Aðeins
sunnan við Hrauntúnsvatn er
Kirkjuhólmatjöm hjá Jaðri 1
Heiðmörk.
Vatnsmagn það, er rann úr
þessum vötnum, myndaði
nokkuð vatnsmikla á, er hét
„Dimma" og fellur hún í Elliða
vatn. Brúin á veginum að bæn
um Elliðavatni, að Jaðri og
þeim megin í Heiðmörk, er yfir
Dimmu. En nú er venjulega
haft svo háfct í Elliðavatni
(Rafmagns-uppjsitaða (stífla),
að árinnar gætir ekki.
b) „Drengir stóðu að siiungs
veiðum í Hólmsá“.
Hvonki af þessum orðum höf.
né þeim, er á undan standa
eða á eftir koma er hægt að sjá
livar þetta var. Þarna nálægt
Rauðhólunum er engin á, sem
heitir Hólmsá — réttu nafni.
En norðan við hólana og fast
norðan við túnið á bænum
Hólmi rennur áin Bugða, sem
ég hef nefnt hér á undan, og
sem með einni af sínum ótelj-
andi bugðum myndar Trippa-
nefið áður nefnda. — Áin er
ekki löng. Hún var aðeins um
10 km. áður en Rafmagnsuppi-
stöðu-stíflan var gerð fyrir
neðan Elliðavatn, en við það
var Bugða leidd inn í lónið, nú
Elliðavatn, um tveim km. of-
ar.
Bugða myndast af tveimur
vatnsföilum: Fossvallaá, sem
kemur alla leið austan undan
Hengilfjöllunum, af Bolavöll-
um og víðar og fellur vestur
og niður milli bæjanna Lækj-
arbotna í Seltjarnarnesshreppi,
og Elliðakots í Mosfellssveit,
síðast um skeið í tveimur fevísl
um og rennur sú nyrðri í gegn
um Nátthagavatn, lítið vatn
sfeammt sunnan við túnið að
Elliðakoti. f einum farvegi
mætir hún þó Selvatnslæk
(öðru nafni: Selvatns-ÓS)
beint norður af Neðra-hrauns-
nefinu fyrir neðan Lækjar-
botna, — en vestan í og á
Neðra-hraunsnefinu stendur
nýbýlið (frá um 1925) Gunn-
arshólmi. —
Um 2% km. neðar var vað
á Bugðu, þar lá Suðurlands-
(Aiusturiands-) vegurinn yfir
ána. Þeir ferðamenn, sem
fcomu auisitan yfir „Heiöi" og
ætluðu til Reykjavíkur, Bessa-
staða, Hafnarfjarðar og Suður-
nesja, sáu aðeins einn bæ
nokkurn spöl neðar með ánni:
Hólm. Vaðið var því nefnt:
Hólmsvað á Bugðu. En flestir
létu sér nægja að segja aðeins:
Hólmsá. Þannig er þetta ranga
nafn komið inn í málið, og hef
ur því lífea verið klínt inn á
feortin. Brúin, sem vegurinn
liggur nú um, var gerð á ána
fast ofan við vaðið og sér enn
fyrir vaðinu á árbökkunum
beggja vegna.
Neðri endi (ós) Bugðu mætti
Dimmu þar neðan við er hún
féll aftur úr Elliðavatni, rétt
suður af suður-enda slakkans,
sem liggur suður frá skörpu
beygjunni á Rauðavatni, þar
sem vegurinn liggur yfir vatns
hlykkinn. Þar, sem árnar
komu saman, stendur enn dá-
lítil hraunstrýta; heitir hún
Hólmaskyggnir. Er þar nú
sumarbústaður og hafa verið
gerðir stallar neðist um skyggn
inn og plantað í stallana.
Það er vatnsmagn Dimmu
og Bugðu, sem þarna myndar
Elliðaárnar. Þarna féllu þær
strax fram í tveimur kvíslum
þegar ekki var sár-lítið vatn
í ánum, en þó aðal-kvíslin að
suð-.vesitan. Sléttlendið, — upp
gróið hraun, — á milli kvísl-
anna, heitir: Vatnsendahólmar;
þaðan er nafnið á Hólma-
skyggnL
Rangnefnið á Bugðu mun
líklega reýnast nokkuð lífseigt
eins og títt er um margar mál-
vitleyisur og drauga. En fáir
munu veitá því athygli að áin
sýnir og skrifar sjálf með
rennsli sínu að hún heitir
Bugða.
c) „Rosknar kýr, síðvemhd-
ar og stirðfættar efitir kyrr-
setur (auðkennt hér) vetrar-
ins“.
Segið mér! Hefur nokkur
séð kýr sitja? Ég man ekki til
þess að ég hafi nokkru sinni
séð kýr eða aðrar nautkindur
sitja á rassinum — ótilneydd-
ar. Man ekki betur en að þær
leggist niður með því að
krjúpa á kné framfóta og láti
síðan afturhlutan hníga á eftir
níður á aðrahvora hliðina. Og
upp minnir mig að þær rísi
aftur með affcurhlutan á undan.
Minnir að hiifct sé undantekning
og þá af einhverjúm eérstök-
um ástæðum.
Nei, Ég held að „kyrrsetu
kreppa" (Stgr. Th.) mann-
fólfesins eigi ekki við um hús-
dýrin — eða dýr yfirleitt —
heldur kyrrstöðu stirðnun (sem
kallað var: innistaða) vetrar-
ins, og sé kyrrstaðan sízt betrL
er til lengdar læitur. Munu
ýmsir menn, bæði karlar og
konur, geta um það borið,
þeir er mikið verða að vinna
standandi, — t.d. prentararnir,
bandsetjararnir við letur-kass-
ana.
★
Þá vil ég loks benda á eitt
orðatiltæki, sem ég aldrei get
fellt mig við, en sem mikið
kveður að bæði í ræðu og riti,
og líklega hjá þorra manna,
því að það mun vera orðið gam
alt í málinu okkar. Eibt af þvi
marga, sem við höfum látið
okkur sæma að apa hugsunar-
laust, og að óþörfu, efitir Dön-
um. Sannast hér sem jafnan að
„auðlærð er ill danska“, og það
bófesitaflega.
Ég tefe þetta hér með af þvi
að ég hnaut um þetta orðaitil-
tæki strax í annarri línu og
efst á síðu í fjórblöðungi, er lá
innan í Morgunbl. í dag
(11/5) — (í réttri íslenzkri
merkingu, en ekki í ensku
merkingunni: today, sem flest-
ir virðast nú hafa gleypt til
notkunar bæði í ræðu og riti,
íslenzku máli til stór-skemmda
af því að ísJenzfcan: „í dag“
þýðir alveg bundinn tíma, en
ekki lítt takmarkaðan tíma,
bæði fram og aftur, eins og
enskan: „today“ gerir).
Orðatiltækið er: „m e n n og
k o n u r.“ Seg mér (og öðnum)
hver þú, sem geitur: Hvaða
dýrategru.nd eru konurnar
fyrst að taka þarf fram svona
skýrt að þær séu ekki menn?
Ég þarf ekki að skrifa meira
um þetta. Hver einasiti heilvita
og hugsandi m a ð u r, hvor t
sem er karl eða kona (orðín:
karl þýðir ekki g a m a 11
karlmaður og kona þýðir
ekki aðeins gift kona, slíkt
eru síðari tíma rang-túlkanir
orðanna) getur svarað spurn-
ingunni sjálfur rétt, ef hann
aðeins vill hugsa út fyrir
áunnin vana takmörk, sem eru
í raiun og veru heimska.
Vinsamlegast,
Rg“.
Velvakandi þakkar fyrir
þetta skilmerkilega bréf.
U
HREIIMAR
léreftsfuskur (stórar) kaupir
prentsmiðjan
Ungu stúlkur
Ungu stúlkur
Fyrir 17. júní
Vorum að taka upp fjölbreytt úrval af lituðum
hollenzkum skóm í mörgum tegundum. Gangið
í skóm samkvæmt nýjustu tízku 17. júní, sem allir
dást að.
SKÓTÍZKAN
Snorrabraut 38 — Sími: 1-85-17.