Morgunblaðið - 23.07.1967, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. JÚLÍ 1967
3
Sr. Jón Auðuns, dómprófastur:
Fallið mannkyn
eða framþrdun
EINS og alkunna er, voru fá-
leikar milli hinna miklu leikrita
höfunda, Strindbergs hins sænska
og Ibsens. Kuldinn var þó miklu
meiri hjá Strindberg, sjúklegur
eins og fleira í fari hans.
Hatur hans á Ibsen kom ekki
til af því einu, að á leiksviðum
hins stóra heims hlaut hann að
standa í skugga hins norska
stórsnillings, heldur einnig af
því að Ibsen aðhylltist lífsskoðun
sem var Strindberg hneykslun-
arhella.
Strindberg trúði fastlega á
það, að mannkynið væri falliff
mannkyn, að frá guðlegum upp-
runa sínum og sæluhag væri það
á niðurleið, í ótvíræðri afturför
frá guðlegum uppruna niður til
apans.
Ibsen trúði hinsvegar á fram-
þróun-mannkyns frá apanum og
áleiðis til æðri þroska.
Strindberg hellti úr skálum
reiði sinnar í hinni dæmalausu
minningargrein um Ibsen látinn
fyrir það m.a., að hann hefði
verið Darwins-sinni og trúað
því, að maðurinn væri ekki fall-
inn engill, heldur maður á leið
frá apanum upp til engilsins.
Báðar hugmyndir þessara höf-
uðskálda um uppruna og mark-
mið mannkyns eiga sér formæl-
endur, og hvor um sig formæl-
endur marga innan kristinnar
kirkju.
Framþróunarkenning Dar-
wins stendur auðvitað ekki
óbreytt enn eftir öll þessi ár. En
rök sýnast vera fyrir því, að
þorri þeirra manna á Vestur-
löndum, sem um þessi mál hugsa
á annað borð, aðhyllist þá hug-
mynd, að mannkynið sé vaxið
frá vögguni en sé þó enn á
bernskuskeiði og eigi fyrir sér
óralanga leið að markmiðum,
sem mannlegur hugur eins og
hann er nú, geti enn ekki greint.
Hin hugmyndin er öllum þorra
nútímamanna trúlega fjarlæg-
ari, að Guð hafi skapað mann-
inn fullsælan og saklausan, en
síðan hafi maðurinn fallið fyrir
freistingu hins illa gagnstætt
vilja Guðs og þvert ofan í það,
sem hann ætlaðist fyrir, þegar
skóp manninn.
I>eir eru líklega margir, sem
líta eins á og maður, sem ég
mætti á götu fyrir skömmu, að
slík hugmynd um Guð og ósigur
hans í aldingarðinum, sé ósam-
boðin og ósamrímanleg trú á
almætti hans og alvizku, — og
jafnframt ósamrímanleg því,
sem nútímamaður telur sig vita
um eðli og markmið mannsins.
Við það er ekki að dyljast, að
endurlausnarkenning kirkjunn-
ar er reist á kenningunni um
fallið mannkyn, sem hafi hrap-
að af sínum háa dýrðarstig í
aldingarðinum eystra. En sumt
í þeim fræðum sannfærir trauð-
lega þá, sem vilja hugsa fyrst,
trúa síðan. I>eim gengur erfið-
lega að samræma sumt í forn-
helgum fræðum þeirri sannfær-
ingu sinni, að maðurinn hafi
aldrei. verið í nokkuru full-
komnunar- eða fullsæluástandi,
heldur sé hann að smávinna sig
áfram frá apanum til engilsins
og að mannkynið hafi aldrei
verið fullkomnara en það er í
dag, þótt ástand þess sé síður en
svo glæsilegt á þessu herrans
ári.
í trúarefnum fer minna fyrir
því en vera ætti, að menn geri
sér far um að hugsa, hugsa rök-
rétt og gera heiðarlega upp
reikningana milli hugmynda,
sem alls ekki geta farið saman.
Ef við erum viss um, að trú-
in sé dýrmætasta hnossið, sem
unnt er að eignast, og að ekkert
sé mannssálunni nauðsynlegra
en hún, þá hljótum við að sjá,
að við skuldum henni fulla
hreinskilni og heiðarlega við-
Ieitni til að hafa hið sanna eitt
og ekkert annað.
Ég minntist á stórskáld tvö og
ólík viðhorf þeirra til hugmynd-
anna um uppruna mannsins og
markmið. Hvað segir þú um þessi
viðhorf?
Ég veit að það er út í hött að
segja við þig: Af því að Ritn-
ingin kennir og kirkjukenningin
krefst að þú trúir því, að mann-
kynið hafi fyrir syndafall ætt-
föðurins fallið úr sínum dýrðar-
sessi, úr sínu fagra ástandi full-
sælu og gleði í aldingarðinum
eystra, —- átt þú að trúa því. k
En gerðu sjálfur fyrir þig
upp reikiningana milli þessara
hugmynda og hins, að maðurinn
sé vaxinn upp úr miklu lægra
tilverustigi og sé að smáþokast
upp á við þrátt fyrir gönuhlaup-
in, vegarvillur og ótal yfirsjón-
ir.
Fyrir nokkmm dögum tjáði
mér einn þeirra, sem þessar
greinar lesa, að glíman við þess-
ar hugmyndir tvær — fallið
mannkyn, — eða framþróun?
— hefði orðið sér erfið. Það sem
hann sagði mér um baráttu sína,
kom mér til að .spjalla um þetta
mál við þig.
Stö&ugar og miklar framkvæmdir
Reykjavíkurborgar
— \ síðasta ári var 36,3%
heildarútgjalda borgarinnar
varið til framkvæmda
— Hfinnihlutinn í borgarstjórn
telur nýbyggingu gatna og
holræsa ekki til framkvæmda
EIN S og frá hefur verið
skýrt var reikningur Reykja-
víkurborgar fyrir árið 1966
til annarrar umræðu á fundi
borgarstjórnar sl. fimmtu-
dag. — Geir Hallgrímsson,
borgarstjóri, lagði reikning-
inn fram á borgarstjórnar-
fundi hinn 6. júlí .sl. og fylgdi
honum úr hlaði með ítarlegri
ræðu, sem birtist hér í blað-
inu. Við síðari umræðu um
reikninginn fluttu þeir Guð-
mundur Vigfússon (Ab) og
Einar Ágústsson (F) ræður.
Það kom fram hjá ræðu-
mönnum minnihlutans í borg
arstjóm, að þeir telja ný-
tyggingu gatna og holræsa
ekki til framkvæmda. — Geir
Hallgrímsson, borgarstjóri,
svaraði ræðumönnum og
skýrði ýmis atriði reiknings-
ins. Reikningurinn var síðan
samþykktur með samhljóða
atkvæðum borgarfulltrúa.
Gagnrýni Guðmundar Vigfús-
sonar beindist að gerð borgar-
reikndngsins, þ.e. ýmisum bók-
haldsatriðurn. Þá sagði Guðmund
ur, að sifellt væri tekið af áætl-
uðu framkvæmdafé og það not-
að fil rekstrar, rekstrarliðir
hækkuðu stöðugt, en fram-
kvæmdir minnkuðu. — Einar
Ágústsson tók í sama streng, en
taldi þó bókhaldsatriðin ekki
megmmál.
Geir Hallgrímsson, borgar-
sítjóri gat þess fynsf, að hann
væri ekki ánægður mieð það, að
rekstrar.gjöld borg.arin.nar skyldu
barfa farið 36 millj. kr. fram úr
áætlun, þótt að hann teldi að á
því væri gefin fullnægjandi
skýring, efcki aðeins að nokkru
leyti, eins og komið hefði flram,
heldur fullkomin ekýring. Og
mætti þó ætla, að miðað við þær
upplýsingar, sem fyrir liggja um
verðlagsþróunina millá ára ,að
umframgjöldin ■ heflðu orðið
meiri en þessi. Á móti þessum
36 millj. hafa komið umfram-
tekjur, sem nema 8 mMlj. kr.,
sem er veruleg upþhæð út af
fyrir sig, en skoðað í sambengi
við heildairtekjur borgar'mmair, þá
er um 1% umframtekjur að
ræðia. Og þegar ljóst er, að þær
hafa farið til að greiða hluta af
þeim 36 millj., sem rekstrar-
gjöldin hafa farið fram úr á-
ætlun, þá etr augljósrt hvert þær
hafa farið, en ekki ástæða tiil að
orða það svo, að engin skýring
sé á því gefin.
Ef við lítum fyrst á þær 36
millj. kr., sem gjöldin fara fram
úr áætlun, þá er ljósit, að launa-
kostnaður aðeins miðað við þær
taxta- og samningsbreytingar,
'sem skýr grein er gerð fyrir í
greinargerð borgarritara með
borgarreikningunum, nema um
21—22 millj. kr., og aðrar um-
framgneiðslur, s'em einnig hafa
kamiö til eftir að áætlun fyrir
árið var samþykkt í borga.r-
stjórn, skýra allt nema 12 millj.
kr. af þessum 36 miUj. Nú er
það aug'ljást mál, að hiinax bednu
launagineiðglur, teljast í fjárhags
áætlun um það bil helmingur út
gjalda borgaxinnar, þannig að
hækkandi launakostnað'ur kem-
ur beint fram á þeim helmingi
en óbeint fram einnig á hinum
helmingnum. Þannig er það upp
lýst aif hagstofunni að á milli
áranna ’65 og ’66 hafi til að
mynda fæðiskostnaður hæ'kkað
um það bil 13% og þagiax eá
h'elmingur útgjalda borgarinnar,
sem eru laun, hækka um 21—22
millj. kx. en hinn helmingurinn
hækkar um ca. 12 millj., þá veit
ég, að menn sjá í hendi sér, mið-
að við þær hækkanir sem al-
mennt er um að ræða, að ful'l-
komin skýring er gefin á um-
framgjöddum og svo greinargóð
að ætla mætti, efitir á að hyggja,
að umframgjöldin hefðu kunnað
að vera meiri. En ég ítreka, að
ég er ekki ánægður með þá út-
komu, að umframgjöldin séu þó
þetta há, þótt fyrir því sé faægt
að gera grein eða skýringar eins
og ég bef gert.
Ég vil þá víkja að því, hvernig
þróumin befur verið á rekstrar-
kostnaði annars vegar og eigna-
Geir Hallgrímsson
breytingu og framkvæmdakostn
aði hinsve'gar. Þá er það t'i.1 að
taka, að báðir ræðumenn hafa í
þessum efnum rætt um reksfurs
kostnað eins og rekstunskostnað-
urinn er gefinn upp í reiknimg-
unum, þ.e.a.s. með gatna- og
holræsaflramkvæmdum og talað
um eiignabreytingar sem fram-
kvæmdakostnað eingöngu.
En vitaskuld eru gatna- og
holræsaframkvæmdir einhver
stærsti framkvæmdaliður í
rekstri borgarinnar og þess
vegna eðlilegt, þegar dómur er
á það lagður, hver þróunin er í
skiptingu borgarútgjalda á milli
reksturs og framkvæmda, að
taka gatna- og holræsafram-
kvæmdir með eignabreytingum
til framkvæmda. Og þá er rétt
að það komi fram, að samkvæmt
upplýsingum hagfræðideildar-
innar hefur þessi þróun sam-
kvæmt reikningum borgarinnar
verið eftirfarandi:
Árið 1962 er reksturinn 70,2%
en eignabreytingar og gatna-
framkvæmdir 29,8%.
Árið 1963 er reksturinn 67,4%
og eignabreytingar og gatna-
framkvæmdir 32,6%.
Árið 1964 er reksturinn 62,3%
en eignabreytingar og gatna-
framkvæmdir 37,7%.
Árið 1965 er reksturinn 60,7%
en eignabreytingar og gatna-
framkvæmdir 39,3%.
Á árinu 1966 er samkvæmt
þeim reikningi, sem hér er um
að ræða, reksturinn 63,7% en
eignabreytingar og götur 36,3%.
Þannig sést af þessu yfirliti.
að um er að ræða stöðuga hækk
un hlutdeildar eignabreytinga og
gatnaframkvæmda í heildarút-
gjöldum borgarinnar allt til sl.
árs, en þá lækkar þetta að vísu
um 3%.
Nú er það álitamál, hvort uinnt
er að hækka í það óendanlega
hlutdeild eignabreytinga og
framkvæmda og gatnafram-
kvæmda í heildarútgjöldum
borgarinnar. Eiftir því sem við
náum lengra í því að fullnægja
ýmsum þörfum borgarinnar og
borgarbúa fyrir framkvæmdum
og eftir því, sem við minnkum
bilið milli fullfrágenginna gatna
og ófullgerðra gatna, þá hlýtur
eignabreytingareikningurinn að
endunspegla það. Þó iskal það
tekið fram, að í vaxandi borg og
með batnandi efnahag þá vaxa
kröflur fólksinis til ýmissa fram-
kvæmda á vegum borgarinnar.
En ég hygg, að hver og einn ein-
S'taklingur og ihvert og eitt fyrir-
tæiki geti spurrt sjálft sig: Er eðli-
legt, að útgjöldin til fjárifesting-
ar og framkvæmda séu að meira
en einum þriðja hluta ár eiftir ár
mi'ðað vi'ð reksturskiostnaið að
tveimur þriiðju? Einniig ber í
þesisu sambandi að taka til
gireina, að þegar nýjar stofnanir
eru teknar í notkun og starflsað-
staða bartnar á ýmsum sviðum,
eykst þjónustan og þar mieð
reksiturisikostinaður. Við sjáum
t.d. greinilega, að við 'hína nýju
slökkvistöð eykisrt reksrturiskostn-
aður slöikkviliðsins um leið. Ég
eíasit e'kiki um, að þjónusrta
slökkiviliðsins vex ennþá meir og
betuir heldur en útgjöldin sýna.
En þetta er dæmi um, hvað
leggja verður til grundvallar,
þegar dómur er á lagður á kostn
aðarliðina. En dómar ræðu-
manna, sem hér hafa talað um
'SÍminnkandi hlut útgjaildanna í
eignabreytingar og framkvæmd-
ir í heild sinni eiga ekki við rök
að sityðjaist. Það er mjög háitrt
hlutfall af heildarútgjöldunum,
sem tii þeirra fer.
Þá er rætt um það að skuldir
borgarsjóðfe faafi hækkað og vegna
þeiss að refcsrtrargjöldin hafi farið
fram úr áætlun og minna færzrt
yfir á eignabreytingareikning,
þá hafi verið dregið úr fram-
kvæmdafé og framkvæmdum
borgarinnar. Gerð er grein fyrir
því í greinargerð borgarritara
með reikningnum, hverniig
eignalbreytingareikningurinn lft-
ur út og þar kemur ljóislega
fram, að framkvæmdir á öllum
svi'ðum eru jafnmiklar og áærtl-
unin gerðii ráð fyrir. En vegrna
þess, að minni upphæð færðist
yfiir á eignabreytingareikning en
ráð var fyrir gert, þá var ekki
Ihægt að srtanda undir þesisum fyr
irframráðgerðu framkvæmdum
nema með því að tafca lán og þar
með auka skuldir. Þá er spurn-
ingin þeissi: Er skuldahækkuniin
óeðlileg, eða áttum við að
stöðva þesisar framkvæmdir og
taka ektoi þau lán, sem við þó
gátum fengið? Og svarið, sem
birtist í þessum reigningi, er það,
að við kusum að reyna að hailda
framkvæmdunum áfram þótt
það kosrtaði aukna skuldasofnun.
— Jafnframt má benda á
í þessu sambandi, að aukning
inneignar hjá ríkissjóði verkar
auðviitað þannig að við urðum að
afla lána til þess að standa undir
hluit ríkissjóðs í þeim fram-
kvæmidum. Eins og t.d. 30 miillj.
króna lánimu, sem tekið var til
byggingar borgarsjúkrahússins á
síðastta ári. Þesis vegna er ekki
rétt að segja, að skuldahækkun
borgarsjóðs á sl. ári um 69 millj.
að frádregnum fjárveitingum
eða eyðtelu af þeim, þ. e. raunveiru
leg skuldaaukning 59 millj. sé
óeðlileig. — Og ef við lítum
á, að h.rein eign borgarinnar faef
ur vaxið um 244 millj. á árinu
eða nettó hrein eign borgarsjóðs
ins sjálfls um tæpar 185 millj., þá
álít ég, að þetta sé eðlileg þróun.
Bn auðviltað væri æskilegra að
ge-ta ávallt komið fram með
borgarreikninga með lægri og
lægri skuldum. En þá spyr ég
einnig: Er ekki umhugisunarefni,
hve mikið bdrgin á að fram-
kvæma fyrir eigið fé, fyrir skaitt
heimtu hvers yfirstandandi árs,
og hve miklu borgin eigi að
fresta að greiða með því að tatoa
lán. Margar þessara fram-
kvæmda eru ekki sízt fyrir
komandi kynslóðir og ekki ó-
eðlilegt, að lán sé til þeirra tek-
ið.
Að lokum ræddi borgartsrtjóri
um sku'ldaskipti borgiarinnar við
ríki'ssjóð vegna Borgarsjúkra-
hússins, íþróttamannvirkja o. fl.
Að lofciinni ræðu borgarstjóra
tók Guðmundur Vigfússon aftur
til máls og síðan borgarsitjóri
Þá var þremur tillögum G. Vig.
vísað til borgarráðs og reikning-
ur borgarinnar fyrir árið 1966
siamþykktuir samíhljóða.