Morgunblaðið - 02.08.1967, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. ÁGÚST 1967
15
Gítll Guimundsson:
Kjósin er á bak við Esjuna, en
hvað vita þeir svo meira um
þessa sveit, svona rétt við bæj-
arvegginn. Jú, margir vita að
heldur leiðinlegur kafli af Vest-
urlandsvegi, sunnan Hvalfjarð-
ar, liggur um Kjósina, að þar
fellur falleg, hvítfyssandi á til
sjávar og heitir Laxá, að innan
við hana stendur óvenju mynd
arlegt býli, í brekku undir
brattri hlíð og gengur almennt
undir nafninu Háls (að réttu
Neðri-Háls). Veiðimenn vita að
Laxá ber nafn með rentu og að
í sveitinni er einnig Bugða og
Meðalfellsvatn. Hestamenn eiga
margar uppáhalds reiðgötur í
þessari sveit og göngumenn
vita þar um fagrar leiðir til
allra átta.
Líklegastur er þó sá hópurinn
fjölmennastur, sem veit ekkert
meira um Kjósina en það, sem
sést út um bílrúðurnar af þjóð-
veginum. Við höfum ekki áttað
okkur fyllilega á því ennþá, hve
sá hópur er orðinn stór, sem
horfir á landið út um rúðurnar
á sínum eigin bíl, lætur hesta-
fjöldann oft og einatt tæla sig
langt yfir skammt og missir
þannig af margri nærliggjandi
matarholu. Fram að þessu hef-
ur kunnugleiki minn af Kjósinni
verið heldur takmarkaður og
mér var farið að leiðast það.
í>ví var það að ég fór í öku-
ferð um hana nú um daginn,
með sæmilega kunnugum manni
og nú ætla ég að reyna að segja
frá því, sem fyrir augun bar, í
stórum dráttum. Áttatákn hefi
ég reynt að hafa í sem mestu
samræmi við áttavitann en tel
líklegt að heimamenn hafi ým-
islegt við þær að athuga þvi að
þeirra áttir (sama í hvaða sveit
það er), vilja stundum stang-
ast á við hann.
Norðan við Kiðafellsá tekur
Kjósin við af Kjalarnesi en brú-
in á þeirri á er heldur viðsjál-
verður forngripur. Rétt neðan
við hana beygir áin norður um
fallega gróið dalverpi og er
brattur sandhryggur sjávarmeg-
ínn (Ósmelur). Bærinn Kiðafell
(landnámsjörð Svartkéls hins
Katneska, sem síðar fluttist að
Eyri), stendur á hjalla undir
Eyrarfjalli (Kiðafelli), sem er
klofið frá Esjunni af sveig-
mynduðum dal, eða skarði, er
nefnist Miðdalur (Mýdalur
eldra). Rétt norðan við brúna
liggur hliðarvegur til hægri, inn
þennan dal og hann ókum við.
Dalsmynnið er raunar aðeins
þröngt skarð en svo breikkar dal
urinn töluvert og er fallega gró-
inn á kafla. Þar er bærinn Mora
staðir til vinstri en Tindstaðir
handan árinnar, undir Esjunni.
Það eru' fyrst og fremst norð-
urhlíðar Esjunnar, sem setja
svip á þennan dal, brattar og
víða hömrum girtar með hjarn-
fannir í brúnum. Hér urðu tölu
verð landspjöll af völdum skriðu
falls fyrir 2—3 árum. Rétt inn-
an við Tindstaði er fjallshlíð-
in klofin af hrika gljúfri, sem
á kortinu ber nafnið Kerlingar-
gil. Fyrir innan þessa tröllageil
er Tindstaðahnúkur og inn af
honum mikilúðleg hamraskál, er
nefnist Hrútadalur. Bærinn Mið
dalur er næst á vinstri hönd,
innaf honum verður dalurinn
hrjóstugri og þrengist, unz
hann mætir Eilífs’dal. Þar, á dala
mótunum, er töluvert undirlendi
og bærinn Eilífsdalur. Þar eru
tveir strýtumyndaðir ruðnings-
hólar og nefnist sá vestari Or-
rustuhóll. Þar segir Kjalnesinga
saga að kappinn Búi Andríðs-
son, sá er Esja fóstraði, hafi átt
í mannskæðum bardaga við of-
urefli liðs, en fór þó með sig-
ur af hólmi. Hann fór svo til
Noregs, hvar hann fékk mun
hlýlegri móttökur hjá heimasæt
unni í Dofrafjöilum.
Eilífsdalur gengur suður í
Esjuna og er mjög tilkomumik-
ill, girtur snarbröttum hamra-
hlíðum á þrjá vegu, sem gnæfa
5—600 m. yfir dalbotninn. Vest-
an dalsins er Þórnýjartindur,
austan hans Skálatindur en Ei-
lífstindur fyrir botni. Þar seg-
ir sagan að sé legstaður Eilífs,
þess er gaf dalnum nafn. Frá
Eilífsdal sveigir vegurinn norð-
ur sveitina, með bæina Bæ og
Þúfu á vinstri hönd en Litla-
bæ og Blönduholt til vinstri,
unz við komum á Vesturlands-
veg hjá bænum Felli. Hann ók-
um við stuttan spöl til aust-
urs að Kjósarskarðsvegi og
hann til suðurs. Bráðlega varð
áin Bugða á leið okkar og svo
komum við að Meðalfellsvatni.
Þar stendur bærinn Meðalfell
við vatnið, sunnan undir vest-
urenda fellsins. Þetta er land-
námsjörð Valþjófs Örlygssonar
og oft höfðingjasetur. Hún mun
nú hafa verið í ábúð sömu ætt-
ar hátt á aðra öld. Vegurinn
liggur í brekkurótum austur
með vatninu og er umhverfið
vinalegt, enda eru þar margir
sumarbústaðir (sumir til litiíl-
ar prýði, eins og víðar). Sunn-
an við vatnið eru 2 bæir, Efri-
Flekkudalur og Grjóteyri, og
þar liggur Flekkudalur til suð-
urs, frekar grunnur en með
hamraþil fyrir botni.
Bærinn Eyjar er við austur-
enda vatnsins og enn einn dal-
ur til suðurs. Heitir hann Eyja-
dalur og er bærinn Sandur í
mynni hans. Austan við þann
dal er Möðruvallaháls og þar
liggur vegurinn austur um breitt
skarð, milli norðurenda hans og
austurenda Meðalfells, en Sand
fell er framundan, nakið og
strýtumyndað. Svo sveigir veg-
urinn suður með Möðruvalla-
hálsi og nokkuð sunnan við bæ-
inn Möðruvelli opnast Svína-
dalur til suðurs en suður úr
botni hans er Svínaskarð til
Þverárdals. Vestan við skarðið
lýsir á Móaskarðshnúka en
austan þess er Skálafell, þar
sem fjarskiptamöstur Landssím
ans báru við himin. Hér sveig-
ir vegurinn austur yfir Svína-
dalsá (Möðruvallarétt til vinstri)
og mætir austurálmu Kjósar-
vegs rétt sunnan við syðri brúna
á Laxá. Áin fellur þarna í
snotru gljúfri, (þar er Pokafoss)
og norðan hennar er all víðlent
skógakjarr í brekkunum suður
af Sandfelli. Þar uppi í hlíðinni
er Vindáshlíð, sumarbúðdir
KFUK. Hér fannst okkur álit-
legur áningastaður, fundum fall
ega laut í kjarrinu neðan við
veginn og herjuðum á nestið.
Hér um lá hin forna þjóðleið
frá Reykjavík til Hvalfjarðar.
Hún lá inn Mosfellsdal og yfir
lægðina innan við Mosfell. Svo
inn Þverárdal, yfir Svínaskarð og
norður Svínadal. Héðan iá hún
svo upp brekkurnar austan við
Sandfell, norður yfir hálsinn og
niður Seljadal og Fossárdal til
Hvalfjarðar. Mér telst til að
þessi leið muni vera um 15 km.
styttri en núverandi þjóðvegur,
aftur á móti eru á henni tveir
fjallvegir og annar nokkuð hár
(Svínaskarð)! Þó hefi ég það
fyrir satt að eitt sinn hafi ver-
ið uppi ráðagerðir hjá varnar-
liðinu á Keflavíkurflugvelli um
að tengja hann við Hvalfjörð
með hraðbraut og fara með
hana þessa leið.
Eftir hvíldina ákváðum við að
kanna dalinn til suðuns. Varð þá
fyrst fyrir okkur bærinn Hæk-
ingsdalur í fallegu grónu dal-
verpi á vinstri hönd en til hægri
bærinn írafell, sem stendur all
hátt norðan undir samnefndu
felli. Við þann bæ er kenndur
einn magnaðasti draugur í þjóð
sögum okkar, Írafells-Móri.
Þetta var uppvakningur, sem
átti að fylgja sömu ættinni í 9
liði og svo magnaður fyrst í
stað að það varð að skammta
honum mat og jafnvel rúm til
að sofa í. Margar furðulegar
sögur eru til um klæki hans
og skráveifur en líklegast er
hann farinn að letjast nú orð-
ið, enda búinn að vera á róli
frá því um aldamótin 1800. Inn
af þessum bæjum þrengja fjöll
in að á báðar hendur og svo
endar vegurinn rétt norðan við
innsta bæinn, Fremri-Háls. Ó-
greiðfær jeppavegur mun liggja
þaðan áfram suður að bænum
Fellsenda og þaðan svo akfært
á Þingvalláveg á Mosfellsheiði.
Þessa leið létum við eiga sig en
fórurn til baka oð Laxárbrú og
svo áfram norður.
Kjósin er á þessu svæði ó-
neitanlega heldur hrjóstrug og
þröngt milli fjalla norður að
bænum Vindási. En þar opnast
fallegur, sveigmyndaður dalur,
sem Reynivallaháls sltýlir fyrir
norðanáttinni. Dalbotninn er
samfellt fróðurlendi, þar sem
Laxá liðast fram í ótal bugðum.
Austan undir Miðfelli (máske
ætti ég að segja norðan) em
bæirnir Þorláksstaðir og Hurð-
arbak en kirkjustaðurinn Reyni
vellir fyrsti bær undir hálsin-
um. Þar hafa setið margir merk
ir kennimenn, t.d. á þessari öld
séra Halldór Jónsson, sem þjón-
aði þar í hállfa öld og var
landskunnur á sinni tíð fyrir rit
störf og tónsmíðar. Nokkru ut-
ar eru bæirnir Sogn og Valda-
staðir, undir hálsinum, en Kára
nesbæir niðri á sléttlendinu,
handan við ána. Dalbotninn er
um 30 m. yfir sjó, marflatur
og heldur blautlendur því að
framan við hann er lágur klapp
arás. Þar hefur Laxá sorfið sér
farveg og steypist svo í fossa-
föllum niður hjallann, út í Lax-
árvog. Myndarlegur heimavistar
skóli stendur þarna í hjallan-
um við ána.
Við komum á þjóðveginn rétt
norðan við brúna á Laxá og
tókum stefnuna til Reykjavík-
ur. í dálitlum hvammi ofan veg-
ar er félagsheimilið Félagsarð-
ur en bærinn Laxanes niður við
sjóinn. Nú höfðum við fyrir aug
um okkar þann hluta Kjósarinnar
sem flestum er kunnur en viss-
um einnig af eigin raun hversu
ófullkomna mynd hann gefur af
sveitinni í heild. Norðan undir
Eyrarfjalli eru bæirnir Eyri og
Eyrarkot, sitt hvoru megin veg-
ar og þar niðurundan skagar
Hvaleyri út í fjörðinn, marflöt
og gróðurlítil. Mikið hefur ver-
ið rætt um bílferju þar yfir
fjörðinn en litla trú hefi ég á því
fyrirtæki. Það væri nær að full-
gera veginn kring um fjörðinn,
taka af honum beygjur og brekk
ur og stytta hann um leið með
uppfýllingum þvert yfir grynn-
ingarnar við vogabotnana (Lax
árvog, Brynjudalsvog, Botns -
vog). Bærinn Útskálahamar
stendur undir Eyrarfjalli nökkru
utan og svo kom Kiðafell. Þar
lauk ferð okkar um Kjósina,
sem hafði staðið í 3 stundir og
verið í senn ánægjuleg og fróð-
leg.
A heimleiðinni datt okkur í
hug að athuga veginn inn með
Esjunni að sunnan. Hjá verzl-
uninni Esju ó Álfsnesmelum
tókum við vegarslóð til vinstri
austur melana og komura bráð-
lega að Leirvogsá, þar sem hún
rennur í mjög sérkennilegu
gljúfri. Vegurinn var torfæru-
laus inn að Grafará en þar béið
okkar meiriháttar þröskuldur. t
miklum vatnavöxtum hefur áin
grafið utan úr vesturbakkanum
og þar endaði vegurinn í þver-
hnýptum, mannhæðarháum
stalli. Við vorum á tveggja
drifa bíl og gátum því krækt
fyrir þetta og slarkað austur
yfir ána en ég tel útilokað að
nokkur fólksbíll komist ó-
skemmdur yfir þá vegleysu. Ef
mikið er í ánni yrði það einn-
ig ófært jeppum. Frá Grafará
var mjög stirður vegur inn að
Hrafnhólum en þaðan greiðfært
austur yfir hálsinn á Þingvalla-
veg hjá Seljabrekku. Þeir, sem
ætla inn að Tröllafossi verða
því að aka þá leið.
Þrjú íslenzk leikrit í
enskri þýðingu
— í flokknum, Bókaþýðingar
IMorðurlandaráðs
MORGUNBLAÐINU barst
fyrir skömmu bók, sem
„The University of Wis-
consin Press“ gaf út fyrr
á Jjessu ári. Bókin, sem
nefnist „Fire and Ice” (ís
og eldur), samanstendur
af þremur íslenzkum leik-
ritum I enskri þýðingu.
Þau eru: Galdra-Loftur (e.
The Wish) eftir Jóhann
Sigurjónsson, Gullna hlið-
ið (e. The Golden Gate)
eftir Davíð Stefánsson frá
Fagraskógi og Kjarnorka
og kvenhylli (e. Atoms and
Madams) eftir Agnar Þórð
arson. G. M. Gathorne-
Hardy þýddi leikrit Dav-
íðs, en Einar Haugen, sem
mörgum Islendingum er
að góðu kunnur, þýddi hin
leikritin tvö, og ritar auk
þess almennan inngang og
formála að öllum leikrit-
unum.
Bók þessi er í flokknum
Bókaþýðingar Norðurlanda-
ráðs. Mennimgarnefnd ráðsins
hefur staðið straum af kostn-
aði viið þýðingar og útgáfu
bókarinmar. f þessum bóka-
flokki hiefur eiitt annað ís-
lenzikt skáldrit komið últ í
ensikri þýðimgu Ceoil Woods:
Svartfugl (e. The Black
Cliffls) eftir Gunnar Gunnars-
son, en bækur frá öRum
Norðurlöndunum hiafa verið
gefnar úit í þessum flokki.
f ráðgjafanefnd bókaflokkis
þessia enu Einar Haugen, Har-
ald S. Næss ag Richard B.
Vowles, formaður.
f almennum formála að
bókinni fs og eldur, ritar
Haugen í stuttu máli urn ís-
lenzka leikritagerð og leik-
ritaskáld frá öndverðlu. Hann
ritar auk þess sérstakan for-
mála að sénhverju leikriti,
þar sem hann igetur fyirri
verka höfumda og ræðir stöðu
þeirna í íslenzkum bókmennt-
um. Formálar þessir eru
greinargóðir og bera viitni
þekkingu höfiundiar á við-
fangsefnii sínu. f registri aftan
við hvern fiormála er getið
allra verka viðkomandi höí-
undar og þýðinga þeirra á er-
lemd mál.
Athyigli vekja ljóðaþýðing-
ar Gatlhorne-Hardys í leikriti
Davíðis frá Fagraskógi, GuUna
hliðinu. Efcki er úr vegi að
gefa lesendum sýnisihorn af
mjög smefcklegum vinnu-
brögðum þýðandans, og skal
þá fyrist tilifært fyrsta erimdið
í sönigljóði fiðlungsinis:
„HrosShár í strengjum
og holað innan tré.
Efcfci átti fiðlingur
meina fé“.
Enska þýðingin er svohljóð-
amdi:
„Honsehair on catgut,
And Ihollow wooden frame;
That was all the fiortune
To the fiddlers name“.
Fyrsta erindið í ljóði fiiðl-
ungsins um ástina hljóðar svo:
Eg beið þín lengi, lengi,
mín liðjan fríð,
stililti mína strengi
gegn stormum og hríð.
Bg beið þín undir björkunum
í Bláskógahlíð.
Á ensku er erindið þýtt á
þennan veg:
„Long was the time I tarried,
My lily fair, fior thee:
My tuneful strimgs I carried
When wintry storms blew
freie.
I tryisted neath thé birches
That grow by Greenwood Lea.
Bókin er vel út gefin, í fal-
legu bandi. Þeir sem hug hafa
á að eigmast hana geta skrifað
til: The University of Wis-
consin Press, Box 1379 Madi-
son, Wisconsin 53701, U.S.A.