Morgunblaðið - 22.10.1967, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. OKT. 1967
15
Gísli Jónasson
/
Nú er komið nokkuð á fimmta
áratug frá því, að Gísli Jónasson
og sá er þetta ritar, kynntust
fyrst. Þó að aldursmunur væri
töluverður, voru þeir þá saman
í félagsskap ungra manna til
eflingar borgaralegu samstarfi
hér í Reykjavík. Fundir voru
haldnir í Kaupþingssalnum. Þeir
voru oft fjörugir og eftir einn
fundinn, sem hefur verið nærri
bæjarstjórnarkosningum, fóru
nokkrir fundarmenn heim með
Gísla, sem þá bjó í Fjalakettin-
um við A'ðalstræti og sneru her-
bergi hans út að götunni. Þar
varð mönnum tíðrætt um hversu
bæjarfulltrúar hefðu áður verið
fremri þeim, sem að þessu sinni
voru í kjöri. Tíminn líður en
viðhorfin breytast furðu lítið.
Menn sjá hið horfna í hylling-
um og góður er hver genginn.
Gísli Jónasson var einn af
þeim, sem frá upphafi skildi
eftir skýra mynd í hugum sam-
ferðamanna. Náinn samstarfs-
maður hans, Jón Árnason, sem
Loftmynd frá Akranesi.
REYKJAVÍKURBRÉF
kynntist Gísla ekki fyrr en á
efri árum hans, lýsir því, þegar
Gísli fyrst tók á móti honum
svo:
„Með þeirri ró og hlýju, sem
skapáði manni sjálfstraust, en
jafnframt þeim myndugleik og
festu, sem gerði það að verkum
að menn hlutu að bera virðingu
og traust til hans."
Þannig kom Gísli ungum strákl
ing einnig fyrir augu þegar á
árunum 1924—5 og þannig mun
hann ætíð standa vinum sínum
fyrir hugskotssjónum. Með hon-
um er horfinn einn mætasti
skólamaður og félagsmólafröm-
uður þessarar kynslóðar.
Mesti hnekkir á
á mannsaldri
Enginn hefur treyst sér til að
mótmæla því, að íslendingar
hafa ekki orðið fyrir meiri
hnekki en nú í útflutningsverzl-
uninni og þar með öflun erlends
gjaldeyris allt frá árinu 1931.
Þá mun láta nærri, að útflutn-
ingurinn hafi á ársbili minnkáð
um 27%. Að þessu sinni telja
fróðir menn, að lækkun útflutn-
ingsins muni nema einhversstað-
ar á bilinu 25—33%. Þetta eru
mikil viðbrigði og hljóta að leiða
til ófarnaðar, ef ekki er brugðist
við með hófsemd og skynsemd.
Árin 1931—40 urðu ótöldum þús-
undum manna hin erfiðustu á
öllu þeirra æviskeiði. Þá áttu
þeir að búa við atvinnuleysi og
sára fátækt árum saman. Til þess
að ráða bug á þeim örugleikum,
sem nú steðja að, verða menn að
sníða sér stakk eftir vexti. Því
fer fjarri, að sultar- og eymdar-
tímar þurfi að vera framundan.
Áföllin eru ekki meiri en svo,
þó að þau séu mikil, að þjóðin
getur næstu misseri búið við
svipuð kjör og hún gerði á ár-
inu 1965, þegar hagur hennar
var mun betri en nokkru sinni
áður í allri hennar sögu. Hér er
því síður en svo ástæða til áð
æðrast, en rík ástæða til að
gæta fóta sinna svo að ekki fari
verr en þörf er á. Þess vegna
ber að fagna því, að ábyrgir
aðilar skuli nú hafa efnt til sam-
ráðs um úrlausn vandans.
„Þegar örlagarík-
ustu ákvarðauirn-
ar eru teknar“
Fyrir fram skyldu menn ekki
gruna neinn um, að hann vilji
ekki lej'-sa bersýnilegan þjóðar-
vanda. Mætti og ætla, að því
-Laugardagur 14. okt
minni ástæða væri til þess sem
ýmsir þeir, er áður hafa hai'ðast
barizt gegn víðtæku samkomu-
lagi um vinnufrið, eru nú manna
fjölorðastir um blessun þá, sem
af þvílíku samkomulagi hafi leitt.
Lesendur Þjóðviljans þurfa ekki
að rifja upp skrif þess blaðs frá
árinu 1964, til þess að sjá lítið
gert úr júní-samkomulaginu, né
baráttu blaðsins á móti sam-
komulagi sumarið 1965, því að
síðustu vikurnar hafa þar verið
endurteknar árásir á forustu-
menn verkalýðsfélaganna fyrir
að lúta að litlu í samningsger'ð.
Er ekki um að villast að hverj-
um þeim skeytum var stefnt. Á
Alþýðusambandsþingi fyrir
tæpu ári taldi Hannibal Valdi-
marsson sig þurfa að bera af
sér blak fyrir samskonar ásak-
anir. Þeim til andsvara sýndi
hann þá fram á, að alger um-
skipti hefðu orðið hjá launþeg-
um, vegna þess hversu þróunin
hefði orðið þeim hagstæðari eftir
júní-samkomulagið en áður. Hið
sama ger'ði Eðvarð Sigurðsson í
umræðum á Alþingi nú í vik-
unni, er hann rakti hvílík gjör-
breyting hefði orðið á kaup-
mætti tímakaups eftir júní-sam-
komulagið. Hið furðulega var,
að nú hóf ritstjóri Þjóðviljans
einnig upp raust sína til lofs og
dýrðar júní-samkomulaginu.
Raunverulegum sinnaskiptum
ber að fagna, en spurningin er,
hvort þau séu þarna fyrir hendi
eða um sé að ræða „sveigjan-
leika“ til þess að geta sjálfur
„ráðið úrslitum þegar örlaga-
ríkustu ákvarðanirnar eru tekn-
ar.
„Oft má mikið
gagn hafa af þeirn46
Magnús Kjartansson hefur
ekki verið einn um það af for-
ustumönnum kommúnista að
fjandskapast fram á allra síð-
ustu daga við júní-samkomulag-
ið og allt heilbrigt samstarf full-
trúa verkalýðshreyfingar og rík-
isvalds. I þeim efnum hefur
hnífurinn ekki gengið á milli
ritstjóra Þjóðviljans og Einars
Olgeirssonar. Hugsun beggja er
hin sama. Þess vegna er fróðlegt
að lesa það, sem Einar Olgeirs-
son segir í nýútkomnum Rétti,
og var endurprentað í Morgun-
blaðinu hinn 17. október. Einar
segir m. a.: „Það vill oft vera
svo að þeir menn, sem alþý’ðan
setur í háar stöður í ríki, banka-
kerfi eða öðru valdakerfi, of-
metnist eða ánetjist yfirstétt, ef
auðvaldsskipulag er, og setji
síðan eigin völd og metorð ofar
hagsmunum alþýðu. Það verður
og löngum, eftir að verkalýðs-
hreyfing er orðin vald í þjóðfé-
laginu, ásókn af hendi ýmissa, er
til frama og metorða vilja kom-
ast á vegum hennar, án þess að
þurfa fyrst í þrautseigri baráttu
áð sanna trúnað sinn við hugsjón
hreyfingarinnar og aðra hæfi-
leika til óeigingjarnrar og ör-
uggrar forystu.
Gagnvart öllum slíkum spill-
ingareinkennum, þarf íslenzk
verkalýðs- og þjóðfrelsishreyf-
ing að koma fram með festu, en
þó sveigjanleik og varast of-
stæki hreintrúnaðarins, því oft
má mikið gagn hafa fyrir hreyf-
inguna af hæfileikum þeirra ein-
staklinga, sem þessar veilur búa
í — en allt veltur á að láta þá
ekki ráða úrslitum, þegar ör-
lagaríkustu ákvarðanirnar eru
teknar.“
Lærdómur „langr-
ar reynslu af
samfylkingu66
Einar heldur áfram og segir:
„Þetta þarf íslenzk verkalýðs-
og þjóðfrelsishreyfing alltaf að
hafa í huga, er hún tekur að
ráða ráðum sínum eftir þá at-
burði, er nú hafa oi*ðið og í ljósi
langrar reynslu af samfylkingu
og vandamálum hennar.“
Allir, sem þekkja talsmáta
Einars Olgeirssonar, vita, að í
hans eigin huga er hann sjálfur
og hans einkaklíka innan komm-
únistaflokksins og verkalýðs-
hrejrfingin eitt og hið sama. Þetta
breytist, að hans mati, ekki hæt-
ishót við það, þó að hann hafi
af öllum lífs- og sálarkröftum
barizt harðast á móti því, sem
verkalýðnum hefur reynzt bezt
eins og júní-samkomulagið. Heift
hans gegn Hannibal Valdimars-
syni sþrettur einmitt af því, að
Hannibal hafði dug og kjark til
að brjótast þá undan ofurvaldi
Einars og einkaklíku hans. En
mjög lærdómsríkt er fyrir alla,
ekki einungis þá, sem eru í sam-
fylkingu við kommúnista eða
hyggja á slíka samfylkingu, að
minnast þess, sem Einar Olgeirs-
son telur helzt áð læra af „langri
reynslu af samfylkingu og vanda
málum hennar“. Sem sagt það,
að kommúnistaklíkan heldur
þannig á, að „hreyfingin“ á að
hafa gagn af hæfileikum þeirra,
sem láta ginnast til „samfylk-
ingar“ „en allt veltur á að láta
þá ekki ráða úrslitum, þegar ör-
lagaríkustu ákvarðanirnar eru
teknar.“ Við þingsetningu á dög-
unum var ljóst, að kommúnista-
klíkan þóttist þá „með festu en
þó sveigjanleik“, vera búin að
ná á ný tökum á Hannibal og
Ljósm. Mats Vibe Lund.
var hreykin yfir þeim liðsafla,
er hann hafði fært á fjörur
kommúnista með sérframboði
sínu á s. 1. vori.
Hversu lengi sætt-
ir Framsókn sig
við
þetta?
Á sfðustu árum hefur oft mátt
sjá Framsóknarmenn fara hjá
sér, þegar Eysteinn Jónsson
hefur verið að flytja sínar meiri
háttar ræður á Alþingi. Sjaldan
hefur þetta verið meira áber-
andi en undir ræðuflutningi
hans nú í vikunni. Eysteinn er
að upplagi allra manna minnug-
astur. En valdaleysið hefur einn-
ig ruglað þann hæfileika hans,
því að nú orðið er eins og hann
minni það eitt, sem hann telur
sjálfum sér henta hverju sinni,
og hafi þá alls ekki fyrir að rifja
upp heimildir til að kanna,
hvort rétt sé munað. Á þriðju-
daginn 17. okt. hefur Tíminn
t. d. eftir Eysteini:
„í ræðu sinni, sag'ði Eysteinn
Jónsson, að það kvæði nokkuð
við annan tón hjá forsætisráð-
herra nú en í vor áður en kosið
var. Þá sagði ráðherrann þjóð-
inni ekki frá því, að framundan
væri verðhækkunaralda og
skattaálögur vegna erfiðleika í
þjóðarbúskapnum. Hann sagði
þvert á móti, að atvinnurektur-
inn stæ’ði á traustum grundvelli
og verðstöðvuninni yrði haldið
áfram. — — —
Vitnaði Eysteinn m. a. í for-
ustugreinar Morgunblaðsins í
þessu sambandi og yfirlýsingar
Landsfundar Sjálfstæðisflokks-
ins stuttu fyrir kosningar.
Haldið var fram fyrir kosn-
ingarnar að verðstöðvunin stæði
á traustum grunni og þó áföllin
yrðu eitthvað meiri, þá sæi gjald
eyrisvarasjóðurinn fyrir því að
ekki kæmi til kjarasker’ðingar
eða hafta. Kosningarnar unnu
stjórnarflokkamir á verðstöðv-
unarloforðunum.“
„Geta ekki vegið
á nióti gífurlegu
verðfalli46
Sízt skal það borið á Eystein
Jónsson, að hann fari .hér vís
vitandi rangt með. En hann er
staðinn að því að hafa ekki kann
að þær heimildir, sem hann vitn
ar til. Stjórnmálayfirlýsing
Landsfundar Sjálfstæðisflokks-
ins segir sem sé allt annað en
Eysteinn vill vera láta. Þar seg-
ir berum orðum:
„Hi'ð mikla verðfall á ýmsum
af helztu útflutningsafurðum
sjávarútvegsins hefur þó leitt til
verðlækkunar hráefnisins og þar
með rýrt afkomu sjómanna og
útgerðarfyrirtækja. Ríkisvaldið
hefur leitazt við að draga úr af-
leiðingum verðfallsins með aukn
um framlögum úr ríkissjóði til
sjávarútvegsins á þessu ári, þótt
slíkar aðgerðir geti að sjálfsögðu
ekki vegið á móti svo gífurlegu
verðfalli afui*ða veigamikilla
greina sjávarútvegsins eins og
nú hefur orðið raun á. Jafnhliða
hefur með ákvörðuninni um verð
stöðvun verið gerð nauðsynleg
ráðstöfun til að hindra hækkun
rekstrarkostnaðar útflutningsat-
vinnuveganna. Áður fyrr hefðu
jafn stórfelldir erfiðleikar at-
vinnuveganna samstundis valdfð
viðskiptahöftum, nýjum álögum
og kjaraskerðingu almennings,
en vegna trausts fjárhags ríkis-
sjóðs og gjaldeyrisvarasjóðsins
hefur til þessa verið hægt að
ráða við þessa miklu erfiðleika,
án þess að skerða viðskipta-
frelsi eða kjör almennings.
Aðstaðan til að ráða vfð þá
viðskiptaörðugleika, sem þjóðin
nú stendur andspænis, er ein-
mitt gleggst sönnun um gildi
þeirrar efnahagsstefnu, sem fylgt
hefur verið frá 1960, og hin öra
hagþróun þetta tímabil staðfestir
yfirburði efnahagskerfis frjálsra
viðskiptahátta fram yfir kerfi
hafta og ríkisafskipta. Þótt verð-
fall framleiðslunnar kunni að
draga úr hagvexti um sinn, þá
er efnahagur þjóðarinnar nú
svo traustur, að auðið á a’ð vera
að forðast veruleg efnahagsleg
vandræði, ef skynsamlega er á
málum haldið.“
í þessari yfirlýsingu er berum
orðum sagt, að með framlögum
úr ríkissjóði sé að sjálfsögðu
ekki hægt að vega á móti svo
gífurlegu verðfalli afurða sjáv-
arútvegsins eins og þá var raun
á orðin. Einnig er skýrt fram
tekfð, að með verðstöðvuninni
hafi „vegna trausts fjárhags
ríkissjóðs og gjaldeyrisvarasjóðs
ins---------til þessa verið hægt
að ráða við þessa miklu erfið-
leika, án þess að skerða við-
skiptafrelsi eða kjör almenn-
ings“.
Samþykktin er gerð hinn 23.
apríl. Þá var vetrarvertíð enn
ekki lokið og þess vegna ekki
vitað hversu óhagstæð hún að
lokum reyndist. Sfðan hefur verð
fall haldist og stóraukizt á síld-
arafurðum auk aflabrests á síld-
veiðum og annars misæris.
r
„Ogerlegt að segja
hverjum úrræð-
um þurfi að beita“
Landsfundarályktun Sjálfstæð-
ismanna er ótvíræð aðvörun um,
að ef ástandið versni muni þurfa
að grípa til annarra úrræða en
þangað til höfðu dugað. Þetta
var einnig hiklaust sagt í ræðu,
sem Bjarni Benediktsson hafði
haldi’ð fáum dögum áður í al-
mennum stjórnmálaræðum á Al-
þingi. Þá komst hann svo að
orði:
„Á meðan við erum svo háðir
sveiflum vegna afla og verðlags,
sem raun ber vitni, er ógerlegt
að segja fyrir um það, hverjum
úrræðum þurfi að beita á hverri
stundu, en frelsið mun lengst af
reynast bezta leiðarstjarnan.
Jafnframt ber að keppa eftir að
draga úr óvissu og sveiflum, og
verður það ekki sízt gert me'ð
því að skjóta fleiri stoðum undir
efnahaginn, hagnýta allar auð-
lindir landsins.“
Það var áreiðanlega rétt, sem
Bjarni Benediktsson sagði að
ógerlegt væri að sjá fyrir hvaða
úrræði ætti helzt við á hverri
stundu. Um það vitnar öll efna-
hagssaga þjóðarinnar síðasta
mannsaldurinn. Þess Vegna töldu
Sjálfstæðismenn ekki fyrirfram
fært að binda sig um úrræði, ef
vándræðin yrðu enn magnaðri
en fyrirsjáanlegt var á s.l. vori.
Aðvaranir frá þeim skorti ekki
og vtal um að þeir hafi fengið
fylgi sitt á fölskum forsendum,
hittir einungis þá fyrir, sem
slika fjarstæðu leyfa sér áð bera
á borð.