Morgunblaðið - 10.01.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. JANÚAR 1968
17
- VALDATAKA
Framhald af bls. 15
Þessi íhlutun Sovétstjórnar-
innar vakti óskaplega reiði og
ólgu innan stjórnarinnar, og
smám saman opnuðust augu
andkommúnisku ráðherranna í
stjórninni fyrir því, sem var
að gerast og þeir höfðu ekki
hugsað um. Þeir gerðu sér nú
allt í einu grein fyrir því, sem
Nosek innanríkisráðherra hafði
verið að gera með því að setja
kommúnista í embætti í lög-
reglunni. Þeir skildu .nú að vin
samleg samskipti við Rússa og
sósíalistísk stefna ríkisstjórn-
arinnar í landsmálum, voru
ekki nægilegar tryggingar fyrir
því að Sovétstjórnin hlífði
Tékkóslóvakíu við sömu örlög
um og Ungverjar og fleiri ná-
grannaþjóðir þeirra höfðu þeg
ar hlotið.
í janúar 1948 bar dómsmála-
ráðherra landsins, Dartina,
fram kæru á hendur innanrík-
isráðuneytinu fyrir að hafa
notað leppa sína til þess að
ljúga upp sökum gegn Þjóð-
lega Jafnaðarmannaflokknum
og bar fram margvíslegar sann-
anir. Hinn 17. febrúar var svo
haldinn stjórnarfundur þar
sem dró til úrslita. Meirihluti
stjórnarinnar krafðizt þess, að
átta lögreglustjórar í Prag,
sem höfðu verið látnir víkja
fyrir kommúnistum, fengju
embætti sín aftur í hendur.
Þetta voru mikilvægustu em-
bætti lögreglunnar og mennirn
ir höfðu vald til þess að fyrir-
skipa vopnabeitingu í landinu.
Nosek innanríkisráðherra
mætti ekki á fundiunm, bar við
veikindum og kröfum and-
kommúnista var ekki sinnt.
Hinsvegar gaf kommún-
istaflokkurinn út yfirlýsingu
daginn eftir, þar sem sagði,
að andkommúnísku flokk-
arnir ynnu að því að taka
völd í landinu, áður en næstu
kosningar færu fram og ráðherr
ar þeirra í stjórninni hefðu
gert sig seka um að tefja fyrir
framkvæmdum stjórnarinnar.
Flokkurinn skoraði á öll lýð-
ræðisleg og framfarasinnuð öfl
í landinu að fylkja sér til bar-
áttu gegn afturhaldssinnum til
þess að verja hagsmuni lands
og þjó'ðar. Andkommúnísku
flokkarnir gáfu yfirlýsingu á
móti, þar sem sagði, að komm-
únistar miðuðu að því að koma
á kommúnísku einræði og ætl-
uðu að ná völdum fyrir kosn-
ingar.
Þegar kommúnistar neituðu
að skipta um menn í lögreglu
stjóraembættunum og héldu
áfram að sölsa undir sig völd-
in í mikilvægustu stöðum,
sögðu andkommúnísku ráðherr
arnir tólf af sér. Það gerðist
20. febrúar, en Benes, forseti
neitaði að taka lausnarbeiðni
þeirra til greina, kvaðst ekki
mundi leyfa neinum einum
flokki að eyðileggja stjórnar-
starfið.
Næsta dag sendi Gottwald
forsætisráðherra bréf til for-
setans og krafðist þess, að
hann tæki lausnarbeiðnirnar til
greina. Þegar hann neitaði enn
svöruðu kommiílnistar með ein
földu og nú gamalkunnu ráði:
þeir kölluðu til Prag lögreglu-
hersveitir, sem höfðu verið stað
settar víða um landið og þjálf-
aðar undir stjórn kommúnista.
Jafnframt hófu þeir nú að
koma á fót „framkvæmdanefnd
um“ — sem raunafr voru löngu
skipaðar og voru reiðubúnar að
taka völd í hverjum bæ, hverju
héraði og hverri borg, öllum
samtökum, allt frá háskólum til
verkalýðsfélaga.
Jafnframt skipulögðu kommún-
istar geysilegar. hópgöngur
verkamanna er kröfðust auk-
innar þjóðnýtingar og valda-
töku kommúnista. Stúdentar
hinsvegar þyrptust út á stræt-
in til að mótmæla hinu aug-
ljósa valdaráni kommúnista en
höfðu ekki upp úr því annað
en handtökur. Bæði lögreglu
og her var beitt í iþágu komm-
únista enda menn þeirra komn-
ir í allar lykilstöður.
Dagana 23.--24. febrúar tókst
Gotlwald, forsætisráðherra, að
fá þrjá sósíalistiska ráðherra
til sbuðnings kommúnísku ráð-
herrunum. Og þegar Benes, for
seti, sagðist einungis viður-
kenna þá menn í stjórn, er þar
hefðu áður setið, neitaði Gott-
wald að sitja áfram í stjórn
með þeim sem höfðu sagt af
sér, að fyrrgreindum þremur
mönnum undanteknum.
Spennan jókst stöðugt og
brátt varð augljóst, að Sov-
étstjórnin hafði ekki einung-
is fyrirskipað valdatökuna,
heldur sendi hún fulltrúa sinn
til þess að sjá um að allt gengi
samkvæmt áætlun. Það var
Valerian Zorin, þá aðstoðar-ut-
anríkisráðherra Rússa, sem
kom til Prag undir því yfir-
skyni, að hann væri formaður
viðskiptanefnd-w, en hann fór
ekki úr landinu í'yrr en allt
vald var tryggilega í höndum
kommúnista. Þá bárust fregnir
um liðsflutninga sovéz'ka hers-
ins við landamærin.
Að iþví kom í Prag, að vopn-
uð lögregla réðst inn í skrif-
stofu Jafnaðarmanna og hand-
■tók starfsmenn flokksins á
þeirri forsendu, að fundizt
hefðu skjöl sem sönnuðu, að
flokkurinn undir'byggi stjórnar
byltingu. Jafnframt tók Nosek
innanríkisráðherra fyrir öll
ferðalög úr landi, án leyfis
stjórnarinanr. Þegar svo komm
únistar hótuðu meiriháttar
blóðsúthellingum gafst Benes,
forseti upp. 25. fe'brúar viður-
kenndi hann skipan nýrrar
stjórnar undir forsæti Gott-
walds, þar sem sæti áttu 12
kommúnískir ráðherrar af 24.
Sama dag lét margeflt lögreglu
lið greipar sópa í þjóðMfinu.
Andstöðublöð kommúnista
voru bönnuð og ritstjórar
þeirra ’handteknir, geysilegar
hreinsanir voru gerðar í öllum
ráðuneytum, hverjum grun-
samlegum starfsmanni sagt
upp og kommúnisitar settir í
staðinn, fjöldi kennara í öllum
skólum var handtekinn, allt frá
barnaskólum upp í háskóla, svo
og leiðtogar stúdentasamtaka,
blaðamannasamibandið var þeg
ar algerlega í höndum kommún
ista og voru allir andstæðingar
þeirra reknir úr því og fyrir-
skipuð var ströng ritskoðun á
allar tímaritsgreinar. Erlend
'blöð voru flest 'bönnuð. Næsitu
daga var þessari starfsemi
haldið áfram og 27. febrúar
fyrirskipaði menntamálaráð-
herra landsins að í öllum skól-
um landsins skyldu hengdar
upp myndir af Stalín, einræðis-
herra Sovétríkjanna. Nosek,
innanríkisráðiherra fyrirskipaði
síðan 2-3 daga almenn hátíða-
höld til þess að fagna því að
þjóðin hefði öðlazt „frelsi“.
Dómstólar landsins fóru
ekki varhluta af hreinsun-
fónu ekki varhluta af hreinsun-
unum. Lögfræðingar voru
siviptir réttindum unnvörpum
og dómarar reknir frá embætt-
um, en kommúnistar settir í
stöður þeirra.
Samtímis var haldið áfram
þjóðnýtingunni, sem hafði ver-
ið vel á veg komin. Öll fyrir-
tæki, sem 'höfðu fleiri en fimm
tíu manns í sinni þjónustu
voru þjóðnýtt og jörðum var
skipt upp.
Fylgjendur lýðræðisins í
Tékkósló'vakíu höfðu verið
gerðir gersamlega óvirkir. Þeir
fengu ekki rönd við reist og
flestir gáfust upp við að reyna
að malda í móinn. Jan Masa-
ryk, sem allan t'ímann hafði
gegnt embætti utanríkisrá'ð-
herra og leitt flokkspólitísk-
ar deilur hjá sér, lézt 10.
marz. Af opinberri hálfu
var skýrt frá því, að lík hans
hefði fundizt, áverkalaust, á
gangstéttinni við byggingu
utanríkisráðuneytisins og hefði
hann framið sjálfsmorð með
því að stökkva út um
glugga á skrifstofu sinni.
Fallið var þrettán metrar.
Svipuð urðu örlög Dartina, er
sviptur hafði verið embætti
dómsmálaráðherra. HVort þeir
raunverulega frömdu sjálfs-
morð eða voru myrtir vissi
enginn, en með tilliti til undan-
genginna atburða var hvorug
skýringin ólíkleg. Báðum sveið
sárt að sjá hvað gerzt hafði og
kommúnistar vissu sem var, a'ð
þeir yrðu ekki þægilegir við-
skiptis, en erfitt að losna við
þá vegna persónulegra vin-
sælda þeirra. Masaryk vau-
grafinn með viðhöfn á kostnað
ríkisins en við emlbætti hans
t'ók aðstoðarutanríkisráðherr-
ann, kommúnistinn Vladimir
Clementis .
Eitt fyrsta verk kommún-
istaflokksins eftir valdatökuna
var að ta'ka gersamlega yfir
flokk Sósíaldemokrata og í
kosningum, sem voru haldnar
30. maí 1948 áttu kjósendur
ekki um nema tvennt að velja,
að kjósa „þjóðfylkinguna" eða
skila auðu. Stjórnin tilkynnti,
að 6,5 milljónir manna hefðu
greitt þjóðfylkingunni atkvæði
en 1,5 milljón skilað auðu. Áð-
ur en þingmenn tóku sæti á
þinginu voru þeir látnir skrifa
undir hollustueiða við stjórn-
ina. Jafnframt var l'ögð fram
ný stjórnarskrá og reynt að
neyða Benes forseta til að
skrifa undir hana. Hann neit-
aði og sagði af sér 7. júní, aldr-
aður maður, vonsvikinn og far-
inn að kröftum. Allt hans bar-
áttustarf fyrir frelsi, sjálfstæði
og lýðræði Tékkóslóvak'íu hafði
á örskömmum tíma verið að
engu gert.. Klemens Goittwald
tók við forsetaemtoættinu og
lýsti því yfir á þingi, að vanda-
mál Tékkóslóvakíu hefðu verið
„leyst og frelsið tryggt sam-
kvæmt ströngustu kröfum lýð-
ræðis, stjórnarskrár- og þing-
- „FJOLMÆLI"
Framhald af bls. 14.
ærumeiðinga og sögutourð.
Greint er frá refsingum, órnerk-
in.gu ummæla og öðrum viður-
lögum. Loks er stuttur kafli um
siðareglur blaðamanna.
Þriðji þáttur ritsins heitir:
„Yfirlit um erlendan rétt“. Er
þar rakinn gildandi réttur um
ærumeiðihgar í Danmörku, Eng-
landi, Frakklandi, Noregi, Svl-
þjóð og Þýzkalandi og birt
helztu lagaákvæði, sem gilda í
þeim löndum um þau efni.
í ritinu kemur glöggt fram, að
íslenzkir dómstólar hafa frá
önd'verðu og fram á síðustu áf
orðið að fjalla mjög mikið um
meintar ærumeiðingar í hinum
fjöltoreytilegustu myndum. Æru-
meiðandi ummæli geta komið
fram bæði í rituðu og mæltu
má'li, og ærumeiðandi athafnir
geta verið á ýmsan hátt. Þó að
ritið sé fyrst og fremst fræði-
legs efnis og gildi þess sé mest
fyrir lögfræðinga, varðar efni
þess að einhverju leyti hvern
mann og samskipti hans við aðra
menn í orðum og gerðum.
Ritið Fjölmæli er 471 bls. að
stærð, prentað í Prentsmiðjunni
Odda.
ræðis“.
Tilboð óskast
í Moskowitch árgerð ’65 í núverandi ástandi eftir
veltu. Bifreiðin er til sýnis hjá Vélverk h.f. Bílds-
höfða 8 sími 82452. Tilboðum sé skilað til Trausta
Þorlákssonar fyrir 20. þ.m.
Samkomuhús - vcitingahús
Verðið er ekki aðalatriðið heldur endingin.
Leitið tilboða. Gólfteppi frá Álafoss, umboð
um allt land.
ÁLAFOSS.
Miðstöðvarketill
7 ferm. miðstöðvarketill óskast til kaups.
Upplýsingar í síma 30200 og 34235.
(Fréttatilkynning).
V élst jóranámskeið
Námskeið verður haldið í Vélskóla íslands fyrir
vélstjóra sem verið hafa í starfi að minnsta kosti 10
undanfarin ár. Námskeiðið veitir 2. stigs réttindi
og stendur frá 1/3 til 31/5.
Umsóknum skal skila fyrir 10. febrúar og þeim
skal fylgja skýrsla um starfsferil og nám.
GUNNAR BJARNASON,
skólastjóri Vélskóla íslands.
Alliance Francaise
Kennt í
Frönskunámskeiðin hefjast bráðlega.
mörgum flokkum.
Innritun og upplýsingar í Bókaverzlun Snæbjarn-
ar Jónssonar & Co, Hafnarstræti 9, símar 1-19-36
og 1-31-33.
Væntanlegir nemendur komi til viðtals í háskól-
ann (3. kennslustofu á 2. hæð) föstudaginn 12.
janúar kl. 6.15.
Alliance Frangaise.
Bændur - bókhald
Bændur og aðrir sem atvinnurekstur stunda í Árnes-
og Rangárvallasýslu. Tek að mér að annast bókhald
fyrir bændur og aðra sem atvinnurekstur stunda,
og sjá síðan um skattaframtöl viðkomandi. Vinsam-
legast hafið samband við mig hið fyrsta annað
hvort símleiðis eða bréflega.
Guðni Einarsson, Hjarðarbóli, Ölfusi.
Sími um Hveragerði.
Nauðungaruppboð
Efir kröfu tollstjórans í Reykjavík og ýmissa lög-
manna verða neðangreindar bi'freiðr og vélknúin öku-
tæki seld á nauðungaruppboð s til lúkningar lögtaks-
og fjárnámskröfuim, mánudag 15. janúar n.k. kl. 10
árdegils að Síðumúla 20 (Vöku h.f.).
Greiðsla fa-ri fram við hamarshögg,
R-22, R-123, R-1'609, R-3557, R-4047. R-4162, R-4180,
R-4919, R-5370, R-5371, R-6345, R-6619, R-6688, R-6918,
R-7090, R-7424, R-7620, R-9007, R-10200. R-10362,
R-10823, R-10924, R-11281, R11393, R-11554, R-11605,
R-11860, R-13243, R-13279. R-13410, R-13468, R-14523,
R-14933, R-15278, R-15524, R-15575, R-15610, R-15736,
R-16051, R-1638^, R-16490, R-17026, R-17089, R-17315,
R-17928, R-17955, R-18174, R-18278, R-18395, R-19016,
R-19318, R-19363, R-19428, R-19451, R-19643, R-19914,
R-20044, R-20295, R-20372, R-20380, R-20425, R-20499,
R-20521, R-20602, R-20728, R-22125, R-22136, G-2789,
G-2869, L-944, Volkswagen Picp-up bifreið, árg. 1963,
jarðýta International D.T. 9. árg. 1957.
Borgarfógetaembættið í Reykjavík.