Morgunblaðið - 30.04.1968, Blaðsíða 11

MOHGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR «0. APRÍL 1968
11
)
sína leið. En fjarri fór því að
þetta slæi nokkrum skugga á
álit mitt á þessum mikillhæfa
manni eða veikti traust mitt á
honum enda kom það skjótt í
ljós að við komu hans hafði Al-
þingi bætzt góður starfskraftur.
Bjarni Benediktsson hefir nú
átt sæti á Alþingi í rúman ald-
arfjórðung. Hefir hann á þessu
tímabili lagt gjörfa hönd á
marga þætti löggjafarmála
vorra og ber það allt vott um
glöggskyggni hans á þjóðháttum
vorum og menningu samhliða
því sem stutt er að brautargengi
raunsærra framfara bæði til
lands og sjávar. Frá formsins
hlið er í lögum þeim sem
Bjarni Benediktsson hefir lagt
hönd að svo Vel til verks vand-
að, að trauðla getur orkað tví-
mælis um það hvað þar er að
atriði hverju sinni. Er Bjarna
Benediktssyni alveg sérstaklega
sýnt um að gjöra lagasmíð vorri
slík skil. Af þeim mönnum sem
ég hefi átt sæti með á Alþingi,
tel ég þá snjallasta lagasmiði
frá þessu sjónarmiði séð, Einar
Arnórsson, fyrrverandi lagapró-
fessor og hæstaréttardómara, og
Bjarna Benediktsson.
Það hefir orðið hlutskipti
Bjarna Benediktssonar að eiga
ríkan þátt í því að marka utan-
ríkisstefnu vora, standa að samn
ingsgerð við erlend ríki eftir
að rétturinn til sjálfstæðra
ákvarðana vorra í því efni féll
oss í skaut. í byrjun síðari
heimsstyrjaldar skeði það er
Þjóðverjar hernámu Danmörku,
að tengslin við þetta sambands-
ríki vort rofnaði gjörsamlega.
Þetta bar að höndum mjög
skyndilega og okkur að óvörum.
En þegar svona var komið, gerð-
um vér það eitt sem nauðsyn-
legt var og sjálfsagt að taka í
okkar eigin hendur þau mál er
vér höfðum með sambandslaga-
samningnum 1918 falið sam
bandsríkinu að fara með um-
boði voru, það er utanríkismál
og landhelgismál. Enn var ekki
liðinn sá tími er áskilinn var
áður en vér gætum sagt samn-
ingnum upp. En tvisvar á þessu
tímabili hafði verið gerð um
það ályktun á Alþingi að fs-
lendingar tækju þessi mál í sín-
ar hendur að samningstímanum
liðnum og að þar með væri fyr-
ir fullt og allt lokið stjórnar-
farslegri sambúð vorri við Dan-
mörku. Bjarni Benediktsson
hafði er þetta skeði, ekki tekið
sæti á Alþingi. Það gerði hann
tveimur árum síðar, en var á
þessum tíma prófessor í stjórn-
lagafræði við Háskóla íslands.
Var þá leitað fulltingis hans um
lausn þessa máls og var hann
mjög til ráðuneytis við ríkis-
stjórnina um lagalegan undir-
búning þeirra ráðstafana um
æðstu stjórn landsins, sem
gjöra þurfti og gjörðar voru. Á
fyrsta stigi voru þær aðeins til
bráðabirgða. Þótt með bráða-
byrgðaákvæðum þessum skorti
nokkuð á að málefni vor hvíldu
á traustum grunni ef út af bæri,
var á það fallizt að ráði viturra
manna, þar á meðal Bjarna
Benediktssonar, að láta við svo
búið sitja þar til frestunartima-
biiinu væri lokið, en það rann út
við árslok 1943. En á árinu 1944
skildi endanlega gengið frá mál-
inu með stofnun lýðveldis á ís-
landi. Þegar samið var og sett
að framvinda málsins skildi
falla á þessa lund, fóru á siðustu
stundu að heyrast úrtöluraddir
um slíka afgreiðslu; var hljóm-
urinn í þeim sá, að réttara væri
oss að doka enn við og helzt
þangað til Danmörk losnaði úr
herkví Þjóðverja og færi gæfist
á að ræða við ráðamenn Dana-
veldis. Skjótt var þessum úr-
töluröddum vísað á bug, þær
fengu engan hljómgrunn. Bent
var á, að frekari frestun á þvi
að ganga endanlega frá málinu,
gæti orðið sjálfstæði voru hættu-
legt og miðað við það hvernig
komið var, hefðum vér ótvíræð-
an rétt til þessara málaloka.
Gekk Bjarni Benediktsson mjög
skelegglega fram í því að víkja
þessum frestunarkaleik frá oss.
Gerði hann þetta í umræðum
á Alþingi og með greinum í
blöðura og tímaritum. Svall hon-
um móður við svo vanihugsaðar
tiltektir á úrslitastundu og
greiddi þeim þung högg, enda
átti hann ekki langt að sækja
baráttuhuginn þegar um var að
ræða frelsi og fullveldi lands
vors. Öllu reiddi þessu vel af
eins og kunnugt er.
Þá má og minna á hlut
Bjarna Benediktssonar í því að
vér gjörðumst þátttakendur í
Atlantshafsbandalaginu sem
reynst hefir sverð og skjölchir
Evrópuþjóða í því eyðilegging-
ar og tortímingarstríði sem
geysað hefir nú um skeið víða
um heim.
Herverndarsamningur sá sem
vér íslendingar erum aðilar að,
ber ótvíræð merki glöggskyggni
og hygginda Bjarna Benedikts-
sonar við samningagerð. Þar er
svo um hnútana búið að herlið
hefir ekki aðsetur hér á landi
stundinni lengur en vér teljum
nauðsynlegt hagsmunum vorum
og öryggi.
Lausn fiskveiðideilunnar við
Breta var mikið afrek. Árásun-
um á tólf mílna fiskveiðitak-
mörkin var hrundið og nú sækj-
um vér enn í okkur veðrið um
frekari útfærslu veiðitakmark-
ananna og mun eigi af veita,
því sakir virðast standa þannig
nú hér við land, að ósýnt er
hvort meira má sín, veiðitæknin
eða frjósemi fiskistofnanna. Hér
bíður stjórnarvalda vorra mik-
ið verkefni — en sterkasta vopn
okkar til sóknar þar eru vits-
mundir og hyggindi.
Hinar miklu framfarir sem
orðið hafa hér á landi síð-
ustu áratugina hafa leitt
huga vorn að því, að það geti
orðið oss fjötur um fót í harð-
sóttri umbóta- og framfarasókn
vorri í framtíðinni, hve einhæfir
atvinnuvegir vorir eru svo mjög
sem vér erum háðir utanríkis-
verzluninni.
Mikið skortir á að Bjarna
Benediktssonar sé minnst nú á
sextugsafmæli hans svo sem
verðugt er ,ef fram hjá því væri
gengið að hann hefir verið í
forustu fyrir því, að nú hefir
með Búrfellsvirkjuninni verið
stigið stærra spor en nokkru
sinni áður til hagnýtingar nátt-
úrugæða lands vors, þeirra sem
fólgin eru í vatnsaflinu. Á
grundvelli þessarar virkjunar
rís jafnframt af grunni iðjuver
her á landi, hið stærsta og af-
kastamestu sem reist hefir ver-
ið á norðurhveli jarðar. Mefð
framleiðslu þess er efnt til út-
flutnings á verðmætum sem rúm
ur sölumarkaður er fyrir. Hér
er brotið blað í íslenzku at-
vinnulífi. Hér slær ný lífæð til
viðbótar öðrum atvinnugrein-
um vorum því enginn skyldi
vera svo grunnhygginn að sleg-
ið verði af þessum sökum slöku
við þá framþróun sem nú er í
landbúnaði vorum og sjávarút-
vegi. Þvert á móti er allur vöxt-
ur á þessu sviði til styrktar öðr-
um atvinnugreinum og léttir
þeim gönguna að sjá farborða
hinni öru fólksfjölgun í landinu.
En þetta er ekki nema byrjun
stórframkvæmda á þessu sviði í
landi voru. Vatnsflaumurinn í
stórfljótum vorum rennur enn
víða, ónýttur til sjávar. Detti-
foss, sem lyft hefir andagift
skálda vorra til hærra flugs en
nokkur annar bræðra hans á
landi voru, brýst með dunum og
dynkjum fram af þverhníptri
bergsbrúninni og minnir á afl
það sem í honum býr. Ég get
ekki hugsað mér að geta lagt
í lófa Bjarna Benediktssonar
aðra betri afmælisgjöf en þá,
að bera fram ósk um það, að
honum mætti auðnast að verða
enn svo stórvirkur í stjórnar-
forystu sinni, að þess verði ekki
langt að bíða að lagt verði
beizli við þessa ótemju háfjall-
anna, fossinn, sem kveðið var
um: „Regnbogalitir titra tærir
tröllauknum bárum þínum í“.
Þeim mönnum, sem hræddir
kunna að vera við það, að erlent
fé sé fengið til stórframkvæmda
hér á landi, vil ég segja það, að
meðan Bjarni Benediktsson stýr
ir penna við samningagerð um
þau efni, þurfum vér ekkert að
óttast, auk þess sem vér getum
verið þess fullvissir, að á öllum
tímum eiga íslendingar menn
sem treysta má í þeim efnum.
Bjarni Benediktsson hefur
gegnt formannsstarfi í Sjálfstæð
isflokknum siðan hinn mikli og
ástsæli foringi vor Ólafur Thors
lét þar af störfum nokkru fyrir
andlát sitt. Sjálfstæðisflokkur-
inn hefir borið gæfu til að hafa
jafnan haft á að skipa í for-
mannssætinu mjög mikilhæfum
mönnum hverjum fram af öðr-
um. Og er merki flokksins vel og
röggsamlega á lofti haldið í
höndum núverandi formanns.
Sjálfstæðisflokkurinn er
stærsti stjórnmálaflokkur lands
vors. Frjálslyndi og víðsýni hef-
ir jafnan skipað öndvegi í Sjálf-
stæðisflokknum. í anda þessar-
ar stefnu er uppvaxandi æsku-
fólki landsins ljúft að starfa og
taka röksamlega hendinni til við
þau verkefni sem hér breiða
hvarvetna faðminn á móti oss.
Þetta er æska sem hefir mann-
dóm og þor vill vinna frjáls en
hatar hlekki. Þessi æska viil
taka höndum saman um það að
sá uppbyggingarmáttur og þjóð-
frelsisvarðveizla sem er kjarni
og kraftur sjálfstæðisstefnunn-
ar, festi rætur í þjóðlífi voru og
fái ætíð sem bezt notið sín.
Pétur Ottesen.
*
Ef ég væri að því spurður
hvaða ræða væri mér eftirminni-
legust um dagana, mundi ég
ekki vera í neinum vafa.
Það var á landsfundi Sjálf-
stæðisflokksins á Þingvöllum
1943. Höfuðmálið var Sjálfstæðis
málið og stofnun lýðveldis á fs-
landi, og framsögumaður var
Bjarni Benediktsson, borgar-
stjóri.
Ég man, að í upphafi ræð-
unnar hlustaði ég ekki mjög vel,
skotraði augunum um salinn í
Valhöll, sem var þéttsetinn og
var með hugann bundinn við
margan merkismanninn, sem þar
var að sjá. Ræðumaður talaði í
fyrstu hægt og dró nokkuð seim-
inn, eins og hans er vandi —
en ekki leið á löngu, þar til
honum tókst með afburða
röksemdarfærslu,, líkingamáli og
seiðandi þunga að vekja slíka
athygli á efni máls síns, að hann
hélt óskoraðri eftirtekt allra
fundarmanna töluvert á annan
klukkutíma og vakti slík hug-
hrif og samhug, að Ólafur Thors
sagði réttilega eftir ræðuflutn-
inginn, að allir þeir, er hlýtt
hefðu á mál framsögumanns,
væru sér þess þá þegar með-
vitandi að hafa lifað sögulega
stund.
Ég get ekki komizt hjá því að
rifja þetta upp nú á sextugs-
afmæli Bjarna Benediktssonar,
þótt tilgangur afmæliskveðju
minnar sé fyrst og fremst að
þakka Bjarna Benediktssyni
mikilvæg störf í þágu Reykvík-
inga og Reykjavíkurborgar,
störf hans sem bæjarfulltrúa og
borgarstjóra og nú 1. þing-
manns Reykvíkinga.
Raunar er ein ástæðan til þess
að flestum Reykvíkingum. jafnt
andstæðingum sem samherjum í
stjórnmálum finnst mikið til
Bjarna Benediktssonar koma,
sú, að hann hefur aldrei ein-
skorðað sig við málefni Reyk-
vikinga einna, heldur leyst vanda
mál þeirra í samræmi við far-
sæla landsmálastefnu og búið
yfir þeirri starfsorku að geta í
senn afrekað miklu í borgar- og
landsmálum.
Bjarni Benediktsson hóf fyrst
stjórnmálaafskipti sin svo að um
munaði á vettvangi bæjarmála.
Hann skipaði öruggt sæti á lista
Sjálfstæðismanna í bæjarstjórn-
arkosningunum 1934, þá aðeins
25 ára gamall. Þykir mér ekki
ósennilegt, að hinn ágæti for-
ingi, Jón Þorláksson, þáverandi
borgarstjóri, hafi ráðið miklu um
það, en með þeim Bjarna tókst
mjög gott samstarf, og var
Bjarni strax kosinn í bæjarráð
og gerðist brátt aðaltalsmaður
flokksins bæði þar og í bæjar-
stjórn.
Við fráfall Jóns Þorlákssonar
mun jafnvel hafa komið tií
orða að Bjarni Benédiktsson
yrði borgarstjóri, en eigi mun
hann sjálfur hafa sótzt eftir þvi.
Aðrir munu þá hafa haft auga-
stáð á embættinu, og varð úr,
að Pétur Halldórsson, sem þó
var ekki þeirra á meðal, en naut
almenns trausts og hylli, var
kosinn borgarstjóri.
Bjarni Benediktsson er fyrst
kosinn borgarstjóri í veikinda-
forföllum Péturs og þótti sjálf-
kjörinn eftirmaður hans að hon-
um látnum. Þá var Bjarni Bene-
diktsson 32 ára og yngstur
þeirra manna, sem kosnir hafa
verið borgarstjórar í Reykjavík.
Bjarni Benediktsson þótti at-
kvæðamikill sem borgarstjóri
og stjórnmálamaður á þessum
tíma.
Sagan segir, að ýmsir forystu-
menn í embættisliði borgarinnar
hafi ekki tekið hinum unga
borgarstjóra tveim höndum,
þótt hann skapmikill og afskipta
samur um of.
Ekki hef ég fengið þá sögu
staðfesta, þvert á móti hafa þeir
borgarmálaforystumenn í em-
bættisstétt, sem lengst og bezt
hafa dugað Reykjavík, lokið
upp einum rómi, um að Bjami
Benediktsson hafi verið afburða
stjórnandi og sanngjarn
dugmikill og hreinskiptinn yfir-
maður, sem ánægjulegt og lær-
dómsríkt hafi verið að starfa
með.
Á borgarstjóratíma Bjarna
Benediktssonar var eigi síður
en endranær gott samstarf meðal
borgarfulltrúa Sjálfstæðis-
flokksins og þrátt fyrir harðar
deilur við minnihlutann hef ég
heyrt marga andstæðinga Bjarna
Benediktssonar í bæjarmál-
um hafa orð á því, að hann hafi
stjórnað liði sínu í bæjarstjórn
af frjálslyndi og tekið tillit til
sjónarmiða minnihlutans. Kemur
það einnig heim og saman við
þjóðmálaforystu hans á síðustu
árum.
Hér er þess enginn kostur að
rekja í einstaka atriðum afskipti
Bjarna Benediktssonar af borg-
armálefnum, en óhætt mun að
fullyrða, að borgarstjóratímabil
hans hafi verið eitt mesta fram-
faratímabil Reykjavíkur, bæði í
verklegum og menningarlegum
efnum.
Engum einum manni verður
þakkað slíkt, en mikilvæg for-
senda þess, að vel takist, er að
samhentur meirihluti farsælla
manna haldi um stjórnvölinn.
Það var einmitt gæfa Reykja-
víkur, að svo var þá. Borgar-
stjóraár Bjarna Benediktssonar
voru að ýmsu leyti erfið frá
pólitísku sjónarmiði.
í kosningunum 1942 voru
gerðardómslögin, sem mættumik
illi andspyrnu, nýsett, og í kosn-
ingunum 1946 áttu kommúnistar
hér miklum meðbyr að fagna
eins og annars staðar fyrst eftir
stríðslok. Síðarnefnda kosninga-
baráttan var óvenju löng og
hörð og þóttust kommúnistar þá
vera búnir að fella meirihluta
Sjálfstæðismanna í bæjarstjórn.
Er engum vafa undirorpið, að þá
var það framgöngu Bjarna
Benediktssonar að þakka, að sú
fyrirætlun fór út um þúfur. Auk
farsællar borgarstjórnar og for-
ustuhlutverks á alþingi, skrifaði
Bjarni þá nær daglega markviss-
ar greinar i Morgunblaðið, og
hélt ótrauður ræður, sem
kveiktu eldmóð með Reykvik-
ingum, sem ákváðu að standa
vörð um borg sína.
f þessari kosningahríð skrifaði
Ólafur Thors, þáverandi for-
sætisráðherra og formaður Sjálf-
stæðisflokksins, grein þar sem
hann ræddi framfaramál, sem
Sjálfstæðismenn í Reykjavík
hefðu komið í framkvæmd og
komst svo að orði:
„Forystumaður þessara ein-
dæma framfara er Bjarni Bene
diktsson, borgarstjóri.
Andstæðingar hans hafa
stundum sagt satt um hann
undanfarna daga.
Þeir telja hann eljumann og
segja að enginn frýi honum
vits. Slík lýsing á foringja
sögð af andstæðingi, einmitt
þegar bardaginn er heitast-
ur og það hér á íslandi, þar
sem fáir unna andstæðingi
sannmælis, er mikið lof. Betur
verður eigi Bjarna Benedikts-
syni lýst, nema ef vera skyldi
með verkum hans. Ungur að
aldri hefir hann lengi verið
þjóðfrægur atorku- og vits-
munamaður. Á Alþingi hefir
hann um árabil verið á-
hrifaríkastur £ stærsta stjórn-
málaflokki landsins og haft
sig mest í frammi um laga-
setningar. Hafa þau áhrif orð-
ið hagsmunum Reykjavíkur að
ómetanlegu gagni. í sjálf-
stæðismálunum var hann jafn-
an og af öllum tilkvaddur er
mest reið á. Hann samdi einn
eða með öðrum allar þær sam-
þykktir og yfirlýsingar, er
þing og stjórn gerðu og gáfu
og nú marka sporin. Hann var
í fámennum hópi þeirra, sem
aldrei gugnuðu og lagði einn
allra fram þýðingarmikil rök
og gögn, er aðrir höfðu eigi
þekkingu til eða komu ekki
auga á.
Þetta er þingsaga Bjarna
Benediktssonar, svo langt sem
hún enn nær. Þeir, sem gerst
þekkja, munu vita, hvort sem
þeir játa það eða eigi, að sú
saga er þegar orðin óvenju
merk. En þó hefir þessi af-
kastamaður aldrei látið þing-
annir tefja skyldustörf borg-
arstjórans, enda myndu þau
þá ekki vera með þeim ágæt-
um, sem raun ber vitni um.“
Bjarni Benediktsson lét af
störfum sem borgarstjóri 1947,
en hefur verið áfram þingmaður
Reykvíkinga og gegnt ráðherra-
störfum alla tíð síðan að und-
anteknu 2% ári vinstri stjórnar-
innar. Aðrir munu fjalla um þau
störf. Hér skulu aðeins þökkuð
góð ráð hans, fyrirgreiðsla, og
atbeini, þegar unnið hefur verið
að hagsmunamálum Reykjavík-
urborgar við löggjafa og rikis-
stjórn.
Ef ég man rétt, var það álit
fyrst á Bjarna Benediktssyni, að
hann væri fyrst og fremst fræði
maður, maður kenninga fremur
en athafna. Eftir borgarstjóra-
ár hans dró enginn í efa dugn-
að framkvæmdamannsins og þótt
fáir hafi sýnt meiri stefnufestu
eða samræmi í skoðunum á löng-
um stjómmálaferli, þá er raun-
sæi ef til vill mest áberandi í
fari hans sem stjórnmálamanns.
Hann kýs heldur að vega og
meta og leysa vandamálin á
grundvelli heilbrigðrar skyn-
semi og aðstæðna hverju sinni
en fyrirfram ákveðinna kenni-
setninga. Eina meginreglu hefur
Bjarni Benediktsson þó, ef fleiri
kosta er völ, að velja leið frels-
is en hafna höftum.
Auk raunsæis Bjarna Bene-
diktssonar á menn og málefni,
hygg ég, að lykillinn að for-
ystúhæfileikum hans og vel-
gengni sé sá, að hann hefur
í krafti þekkingar sinnar, vits-
muna og elju ávallt gert sér far
um að vita betur en aðrir menn
og haft kjark til að fylgja sann-
færingu sinni fram.
Eitt sinn var ég meðal ungra
Sjálfstæðismanna, þegar Sjálf-
stæðisflokkurinn hafði beðið al-
varlegan ósigur, og þvi miður
kunni enginn okkar að taka ó-
sigrinum. Við gengum þá á fund
Bjarna Benediktssonar og feng-
um kennslustund í því, sem við
ekki áður kunnum. — Ég efast
ekki um, að Bjarni Benedikts-
son er gæddur því sjálfstrausti
sem þjóðarleiðtoga er nauð-
synlegt, að hann sé öðrum fremri
að stjórna landi, — en ég er
jafnviss um, að þótt Bjarni Bene
diktsson geti verið örgeðja og
skapstór muni fáir betur geta
tekið ósigri, og veldur þar raun-
sæ söguskoðun, heimspekileg ró
og sálarstyrkur, þegar í harð-
bakkann slær. Vonandi þarf þó
Bjarni sem minnst á þessum
hæfileika sinum að halda.
En þótt Bjarni hafi öðrum fs-
lendingum fremur haft afskipti
af og markað stefnu í hinum
Framhald á bls. 12