Morgunblaðið - 26.05.1968, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. MAÍ 1968.
SAMTAL VID GUNNAR THORODDSEN
Dr. Gunnar Thoroddsen er
Reykvíkingur, fædduir við
Tjörnina 29. des. 1910, sonur
Maríu Kristínar og Sigurðar
landsveirkfræðings Thoroddsens
sem var fyrati íslenzki verk-
fræðingurinn. Sigurður, faðir
G<unnars, var yngsti aon-
ur Jóns Thoroddsens, sýalu-
manns og skálds, og Kristín-
ar Ólínu Þorvaldsdóttur konu
hans, en María Kristín var
dóttir Valgarðs Claessens,
kaupm anns á Sauðárkróki og
síðan landsféhirðis, og konu
hans Kristínar Briem.
Gunnar Thoroddsen varð
stúdent 1929. Hann fór í laga-
deild Háskóla íslands og lauk
þaðan lögfræðiprófi 1934. Síð-
ar fór hann til framhaldsnáms
í Danmörku, Þýzkalandi og
Englandi, og lagði eink-
um stund á refsirétt og stjórn-
lög, en kom heim aftur haust-
ið 1936. Þess ber að geta, að
sumarið 1934 var hann kos-
inm á Alþingi, aðeins 23 ára
gamall, og sat á þingi frá
hausti það ár til vors 1935,
þegar hann héit utan.
Gunnar Thoroddsen var pró
fessor í lögum við Káskóla fs-
lands frá 1940 til 1947, þegar
hann varð borgairstjóri í
Reykjavík. Því starfi gegndi
hann tæp 13 ár, eða þar til
hann var skipaður ráðherra í
stjórn Ólafs Thors, 20. nóv.
1959. Hann var fj ármiálaráð-
herra í stjórnum Ólafs Thors
og Bjarna Benediktssonar þar
til í maí 1965, þegar hann var
Skipaður sendiherra íslands í
Danmörku og gegnir hann því
Starfi enn.
f febrúar sl. vaTði Gunnar
Thoroddsen doktorsritgerð við
Háskóla íslands og fjallar hún
um æruna og vernd hennar og
heitir ritið Fjölmæli.
Gunnar Thoroddsen er
kvæntur Völu Ásgeirsdóttur
Thoroddsen.
f upphafi samtals okk-
ar spurði ég Gunnar Thorodd-
sen um Jón Thoroddsen skáld,
og hvaða áhrif þessi afi hans
hefði haft á hann.
Hann svaraði:
„Skáldsögur Jóns, „Pilt og
stúlku“ og „Mann og konu“,
las ég í bemsku og síðan aft-
ur og aftur næstum árlega.
Hið kjammikla málfar ís-
lenzkrar alþýðu greyptist á
þann hátt í hug minn strax í
æsku. Ég hafði einnig miklar
mætur á kvæðum Jóns, svo sem
„HMðin mín fríða“, „Til skýs-
ins“, „Vorið er komið“ og ,,Ó,
fögur eir vor fósturjörð".
„Nú sástu aldrei Jón afa
þinm, en varstu alinn upp í
þeim anda að þér fyndist hann
nákominn þér?“
„Já, það fannst mér, þótt
hann væri látinn rúmum 40
árum áður en ég fæddist. Það
stafaði bæði af frásögnum for-
eldra minna og lestri verka
hans. Sérstaklega er mér minn-
isstæð „dálítil ferðasaga" eftir
Jón Thoroddsen. Þar lætur
hann kerlinguna á Kerlingar-
skarði segja við Drang, bónda
sinn, meðan fsland var undir
erilendri stjórn: „Það hefur
Drangur aldrei getað gjört mér
skiljanlegt, að það sé í nokkuru
betra, að aðrir ráði manni en
hann sjálfur".
„Hvaða áhrif hafði þjóðmála-
barátta Skúla Thoroddsens föð
urbróður þíns á þig?“
„Ég var 5 ára gamall, þegar
Skúli féll frá, en man hann þó.
Mér þótti hann í senn svip-
miíkill og hlýr. Ég ólst upp við
mikla aðdáun á Skúla, raunar
einnig á höfuðandstæðingi hans,
Hannesi Hafsrtein, en móðir mín
og Hannes voru þremenningar.
Ég tel mig hafa mótazt í
æsku af hugsjónum Skúla: bar-
áttu hans fyrir sjálfstæði ís-
lands og félagslegum umbótum
og brennandi áhuga á því að
bæta kjör bágstaddra.“
„Margir afkomenda Jóns
Thoroddsens hafa gengið
kommúnismanum á hönd“ sagði
ég nú. „Tómas Guðmundsson
segir, að fasismi Hamsuns sé
hugtakaruglingur — getur ekki
verið að svipaða sögu megi
segja um kommúnisma afkom-
enda Skúla Thoroddsens?"
„Sumir frændur mínir eru
sósíalistar. Allir eru þeir fyrst
og fremst íslendingar og ætt-
jarðarvinir, sem unna sjálf-
stæði lands og þjóðar: ég veit
með vissu, að afkomendur
Skúla Thoroddsens telja sig
trúa hugsjónum hans.“
„En hann þekkti aldrei komm
únisma í verki“.
„Hann var unnandi jafnrétt-
is og mannréttinda. Ég læt ó-
sagt um viðhorf hans til at-
vinnurekstrar og eignarréttar,
ef hann hefði lifað í dag, hvort
hann hefði fylgt þjóðnýtingu
eða einstaklingsrekstri eða hóf
legri og hyggilegri beitingu
beggja aðferða“.
„Hugur þinn beindist
snemma að stjórnmálum —
mundu það vera einhver áhrif
frá þjóðmálabaráttu Skúla,
frænda þíns?“
„Vafalaust, en þar koma aðr-
ar orsakir einnig til. Þegar ég
var í Menntaskólanum í Reykja
vík, var mikill stjórnmálaáhugi
meðal nemenda, sem höfðu ó-
líkar skoðanir í þeim efnum.
Um tíma hvarflaði að mér að
sækja um inngöngu bæði í fé-
lag ungra jafnaðarmanna og
ungra sjálfstæðismanna tilþess
að kynnast viðhorfum beggja.
Mönnum bar þó saman um, að
þetta væru engin tiltök. En um
þessar mundir fóru að mótast
skoðanir mínar á þjóðmálum.
Ég valdi Sjálfstæðisstefnuna.
Ég var að vísu óánægður með
margt í stefnu og starfi Sjálf-
stæðisflokksins og vildi breyta
þar ýmsu. Við hófum nokkrir
ungir menn baráttu fyrir því,
að stefnt væri afdráttarlaust
að skilnaði við Dani og stofn-
un lýðveldis strax að loknu
25 ára tímabili sambandslag-
anna, þ.e. á árinu 1944. Við
vildum beita okkur fyrir marg-
víslegum félagslegum umbót-
um, auka almannartryggingar og
reyna á sem flestum sviðum að
sveigja flokkinn í frjálslyndari
átt. Þótt þar væri nokk-
uð þungt fyrir hjá ýmsum
hinna eldri, mættum við skjót-
lega ski'lningi hjá leiðtogum
flokksins, Jóni Þorlákssyni og
Ólafi Thors“.
„Hvers vegna fórstu svo ung
ur í framboð?"
„Skömmu eftir að lagaprófi
var lokið fékk ég áskorun frá
sjálfstæðismönnum í Mýrasýslu
um að verða frambjóðandi
við alþingiskosningar sumarið
1934. Þetta rakst á fyrirætlan-
ir mínar, því ég hafði þá um
vorið ætlað mér utan til fram-
haldsnáms. En þegar Jón Þor-
láksson og Ólafur Thors lögðu
að mér að fara í framboð, gerði
ég það. Hinn ágæti vinur minn
og vinsæli þingmaður, Bjarni
Ásgeirsson, náði kosningu í
Mýrasýslu, en ég komsrt á þing
sem landskjörinn þingmaður.
Þessi úrslit frestuðu utanför
minni um eitt ár.“
„Finnst þér, að lögfræðin
hafi komið þér að góðu gagni
í þeim störfum, sem þú hefur
þurft að inna af höndum?"
„Lögfræðin hefur verið mér
traust undirsrtaða í öllum störf-
um. Og ég vil leyfa mér, fyrst
þú spyrð, að vitna í þjóðskáld-
ið cand. jur. Tómas Guðmunds-
son, en hann segir í viðtals-
bók ykkar, „Svo kvað Tómas“,
að engin fræðigrein taki fleiri
mannleg viðfangsefni til með-
ferðar en lögfræðin og hún eigi
að geta kennt mönnum að
hugsa rökvíslega.“
„Nú segja margir, að ekki
eigi að hafa „æfðan stjóm-
málamann“ í forsetaembætti.
Svo sögufróður maður sem Jón-
as Kristjánsson, skjalavörður,
segir m a. í blaði stuðnings-
manna Kristjáns Eldjárns, „30.
júní“, að „draga megi fram
margar röksemdir. sem mæla
á móti því að velja til forseta
atkvæðamikinn stjórnmála-
málamann en með því að velja í
embættið hlutlausan mann og
ópólitískan“ — og nefnir m.a.
Paderewski sem dæmi. Hvað
segir þú um þertta?“
„Ég held, að allir séu á einu
máli um, að Paderewski hafði
betri tök á hljóðfærinu en
stjórnartaumunum. Þessi frá-
bæri píanósnillingur hélt
skamman tíma um stjórnvöl-
inni; þótti flestum vel ráðið
að hann sneri sér aftur að slag-
hörpunni, en fegnastur var
hann víst sjálfur.
Ef við lítum til þeiirra lýð-
velda í Evrópu, þar sem em-
bætti og valdsviði forseta svip
ar til þess, sem er hér á landi,
þá eru forsetar þeirra reyndir
stjórnmálamenn: í Finnlandi
Kekkonen, á Ítalíu Saragart, á
írlandi De Valera. Fyrri af-
skipti þessara manna af stjórn-
málum hafa ekki orðið þeim til
trafala í forsetaembættinu,
heldur þjóðinni og þeim til
gagns“.
„Svo við snúum okkur að
öðru, Gunnar. Á öðru ári lýð-
veldisins, eða 1. des. 1945, flutt-
ir þú ræðu um nauðsyn hlut-
leysis — skiptirðu síðan um
skoðun, eða er þetta rangminni
hjá mér?“
„Ræða mín fjallaði um óskir
Bandaríkjastjórnar um her
stöðvar á íslandi til allt að 99
óra. Ég mótmælti því, að ís-
lendingar yrðu við þeim óskum.
Frá þessum kröfum var fall-
ið“.
„Og ekki þarf að spyrja þig
um afstöðuna til Natos".
„Ég greiddi atkvæði með þátt
töku íslands í varnarsamtök-
um vestrænna þjóða 1949. Þeir,
sem fylgzt hafa með stjórnmála-
þróuninni síðan, vita um af-
stöðu mína. Hún liggur ljós fyr-
iir“.
„Þú ert enn gagnrýndur fyr-
ir afstöðu þína í forsetakosn-
ingunum 1952. Hvernig mundir
þú vilja skýra hana?“
„Afstaða mín til forsetakjörs
1952 var þessi: Ég taldi, að
stjórnmálaflokkarnir ættu ekki
að bjóða fram eða standa að
framboði. f flokksráði Sjálf-
stæðisflokksins lagði ég til, að
Sjálfstæðisflokkurinn sem slík-
ur léti forsetakjör afskipta-
laust og gæfi flokksmönnum
frjálsar hendur. Við það for-
setakjör, sem nú er framund-
an, virðast allir stjómmála-
flokkar telja rétt að gera for-
setakjör ekki að flokksmálL
Mér virðist sú afstaða bezt í
samræmi við eðli embættisins
og vilja fólksins“.
„Sumum finnst, að þessi af-
staða þín hafi ekki verið við-
felldin eða smekkleg, ef ég
mætti komast svo ósmekklega
að orði, vegna þess að annar
frambjóðandinn var tengdafað-
ir þinn. Að vísu hef ég heyrt
að eitthvert blað hafi sagt um
daginn, að þú gætir ekki gert
að því, þótt þú værir tengda-
sonur forsetans!"
Gunnar Thoroddsen gat ekki
varizt brosi
Svo sagði hann:
„Ég taldi, ásamt þúsundum
annarra íslendinga, að Ásgeiir
Ásgeirsson væri betur til þess
fallinn en aijrir frambjóðendur
að verða forseti íslands. Sú
staðreynd, að ég er kvæntur
dóttur hans, gat ekki breyrtt
þessari skoðun minni. Það var
ekki heldur sanngjarnt eða
eðlilegt, að ég félli af þeirri
ástæðu frá stuðningi við þann
mann, sem ég áleit hæfastan.
Auðvitað var það sárt aðverða
viðskila í þessu máli við marga
vini og samherja. Því vil ég
bæta við, fynst þú spyrð um
þessi mál, að séra Bjarni Jóns-
son var mikill vinur minn og
fjölskyldu minnar, hann hafði
fermt okkur hjónin og gift, og
skírt börn okkar. Þegar ég
frétti, að skorað hefði verið á
séra Bjarna til framboðs, fór
ég á fund hans og ræddum við
tvívegis saman einslega, áður
en hann tók endanlega ákvörð
un. Ég skýrði honum frá við-
horfi mínu og margra annarra
sjálfstæðismanna. Mér vitan
lega vörpuðu þessir viðburðir
engum skugga á vináttu okk-
ar.
„Sumir vilja halda því blá-
kalt fram, að þú hefðir frek-
ar klofið Sjálfstæðisflokkinn,
en hætta stuðningi við Ásgeir
Ásgeirsson*1.
„Af minni hendi var því lýst
yfir, að ágreiningur væri að-
eins um þetta eina mál, for-
setakjör. Sá ágreiningur snerti
ekki stefnuimál Sjálfstæðis-
flokksins eða atörf hans að
Framhald á bls. 13
Vala og Gunnar Thoroddsen Myndina tók ljósm. MbL: Ól. K. M.