Morgunblaðið - 22.06.1968, Side 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. JÚNÍ 1968
íslenzk menning hefur að
geyma boðskap til allra þjóða
- Rætt við Valdimar J. Líndal höfund
bókarinnar „íslendingar í Kanada"
f SAMBANDI við 100 ára afmæli
Kanada á síðasta ári var gefinn
út bókaflokkurinn „Canada
Ethnica“, þar sem fjallað var um
sögu þeirra ýmsu þjóðflokka,
sem Kanada byggja. Valdimar
Jakobsson Líndal, fyrrum dóm-
ari í Manitoba, var fenginn til
að skrifa um íslendinga í Kana-
da og kom bók hans — íslend-
ingar í Kanada — út í nóvember
sl., önnur bókin í flokknum.
Morgunblaðið hitti Valdimar að
máli fyrir skemmstu, en hann er
nú staddur hér á landi sem blaða
maður þeirra vikurita í Kanada,
sem ekki eru gefin út á enskri
eða franskri tungu.
— Þú ert fæddur á íslandi,
Valdimar?
— Já, ég fæddist í Forsæludal
í Húnavatnssýslu í aprílmánuði
1887. Þremur mánuðum síðax
fluttust foreldrar mínir vestur
um haf og það liðu 7>6 ár þangað
til ég kom aftur til íslands — og
nú er ég kominn hingað öðru
sinni.
Engu að síður hefur mér alltaf
fundizt ég vera hvort tveggja í
senn — Kanadamaður og íslend-
ingur. Lagalega séð er ég auð-
vitað Kanadamaður, en ísland
hefur alltaf átt mikil ítök í mér.
— Hvað getur þú sagt okkur
um bók þína „íslendingar í
Kanada“?
— Þegar ég hófst handa við
ritun bókarinnar vakti annað og
meira fyrir mér en aðeins að
skrifa _ sögu íslendinga vestan
hafs. Ég hafði kynnt mér nokk-
uð íslenzka sögu og menningu
og taldi, að hér á íslandi hefði
þróazt viss hugspeki, sem land-
nemarnir vestan hafs tóku með
sér og að þetta vegarnesti hefði
reynzt grundvöllur þeirrar vel-
gengni, sem fólk af íslenzku
bergi brotið hefur átt að fagna
i Kanada. Þetta vegarnesti hef-
ur fólkið þróað með sér og þann-
ig haldið órofa samhengi ís-
lenzkrar menningar, þótt í öðru
landi væri.
í þessari löngu sögu er hægt að
finna margt, sem mætti nota sem
bendingu, sem af sögunni má
draga, gætu bæði komið íslend-
ingum sjálfum og öðrum þjóðum
að góðu haldi. Einkum á það vel
við á þessum örlagatímum, þeg-
ar allt virðist vera að bregðast
— sómatilfinningin, réttlætið, lýð
ræðið og jafnvel trúin sjálf. Það
er eins og mannkynið standi
þarna agndofa og í mestu vand-
ræðum. Stríð og allskonar
óeirðir eiga sér stað um allan
heim.
Mér finnst, að í þessari löngu
sögu sé hægt að finna fjögur heil
ræði. Eins og búast má við, koma
þau fram í fornum spakmælum
og nútímans ljóðlínum.
Fyrsta heilræðið er fornt spak-
mæli. Það er hvort tveggja í
senn, hugvekja og aðvörun, og
er á þessa leið:
„Hann má ekki vamm sitt
vita“.
Þetta er hin öflugasta hvöt,
sem nokkur maður getur sett
sjálfum sér. Hún er einstæð að
því leyti, að annars staðar er
ævinlega bent á það, sem aðrir
eiga að gjöra. Hér snýr maður að
sjálfum sér, heimtar að fram-
koma manns gagnvart öðrum sé
á svo háu stigi, að enginn hafi
ástæðu til að kvarta. Það má
segja, að sá, sem er vammlaus,
sé syndlaus. Þetta á við þjóðir
engu síður en einstaklinga.
Næsta heilræðið er í þjóðsöng
íslands: „Ó, Guð vors lands“.
Leiðbeiningin, sem felst í þess-
um dýrmæta lofsöng, er í tveim-
ur Ijóðlínum, en þær eru síð-
ustu tvær hendingarnar í þriðja
versinu og hljóða þannig:
„Verði gróandi þjóðlíf með
þverrandi tár,
sem þroskast á Guðs-ríkis braut“.
Annað er það, að Guðsríki, sem
skapa á, er ekki bundið við krist
indóminn einan, heldur guðsrík-
ishugmyndir allra trúarbragða.
Kommúnistar setja verkalýðinn
á háan stall og tigna hann eins
og guð af þeim hita og sannfær-
ingarkrafti, sem veldur því, að
þeir eru til með að leggja lífið
í sölurnar fyrir hugsjónir sínar
engu síður en einlægur trúmað-
ur. Þegar sjóndeildarhringurinn
er orðinn svo víður, að allir
skilja þetta, — þá er auðséð, að
markmiðið er aðeins eitt, og á
leiðinni að því marki ættu allir
að geta orðið bræður; þá, en ekki
fyrr, verður hægt að skipuleggja
alheimsfrið.
Þriðju ráðlegginguna finnum
við í Ijóðum Klettafjallaskálds-
ins, Stephans G. Stephanseonar,
þar sem hann segir:
„Að hugsa ekki í árum en öldum,
að alheimta ei daglaun að
kvöldum
því svo lengist mannæfin mest“.
Byltingar nútímans lýsa í afar
skýrum dráttum, hvað er nauð-
synlegt, ef mannkynið hér á
jörðu á að haldast við. Þessi heim
speki Stephans heimtar, að bæði
einstaklingurinn og þjóðin eigi
að hugsa um meira en sinn eiginn
stundarhag. Hluta af kröftunum
verður að verja til þess að
byggja fyrir framtíðina — fyrir
alla og allar þjóðir. Á þann hátt
er hægt að leggja grundvöll
þann, sem alheimsfriður getur
byggzt á.
Til þess að sýna, að hið órofna
samhengi íslenzkrar menningar
geti haldizt við vestan hafs, jafn-
vel þótt tungan sé ekki töluð
nema á einstöku heimilum meðal
íslenzkra manna þar vestra, og í
mörgum tilfellum liðin undir lok,
vil ég fara með erindi úr kvæði
eftir Vestur-íslending, sem yrkir
á ensku. Skáldið er Paul A. Sig-
urdson, sem býr í Morden, í
Manitoba-fylki. Kvæðið kallar
hann „Illgresi" (Weeds) og lýsir
skáldið baráttu þeirri, sem á sér
stað, er illgresið sækir að því,
sem ræktað er, og er nauðsynlegt
fyrir mannkynið. Ekki er til
neins að kvarta, segir skáldið, en
bendir um leið á varnar-vopnin.
Aðal erindið er á þessa leið í laus
legri þýðingu:
„Illgresið;
það ögrar manni;
það hvetur mann áfram;
þá tekst manni að átta sig;
lífsstefnumar eru tvær;
en það er guð, sem sameinar".
AÐALFUNDUR Sambands ís-
lenzkra samvinnufélaga hófst að
Bifröst í Borgarfirði í morgun,
fimmtudag, kl. 9. Fundinn sitja
98 fulltrúar frá 50 kaupfélögum,
auk Sambandsstjórnar, fram-
kvæmdastjórnar og gesta.
í ræðu sinni greindi fram-
kvæmdastjóri SÍS, Erlendur Ein
arsson, frá því, að hinn mikli
samdráttur sem orðið hefði á
þjóðarframleiðslunni hefði einn-
ig komið fram á rekstri Sam-
bandsins og hefði tekjuhalli þess
árið 1967 numið 39.8 milljónum
króna.
í gærkvöldi barst Mbl. frétta-
tilkynning um aðalfundinn og
segir þar á þessa leið:
Að lokinni rannsókn kjörbréfa
voru kosnir starfsmenn fundar-
ins, en síðan flutti formaður,
Jakob Frímannsson, skýrslu
stjórnarinnar, en Erlendur Ein-
arsson, forstjóri Sambandsins,
flutti ýtarlega skýrslu um rekst-
urinn á árinu 1967. Kom þar
m.a. fram, að vegna samdráttar
í efnahagsmálum þjóðarinnar
varð einnig samdráttur í starf-
semi Sambands ísl. samvinnu-
félaga.
Umsetning aðaldeilda Sam-
bandsins nam á árinu 2.567 millj.
króna, sem er 3.3 millj. kr. lægri
upphæð en árið áður. Heildar-
umsetning varð hins vegar 2.695
millj. króna, sem er 81 milljón
króna lægri upphæð en árið áð-
ur. Sala sjávarafurða minnkaði
hjá Sambandinu um 192 millj.
króna, einnig varð samdráttur í
sölu hjá Véladeild og Skipadeild
hafði minni farmgjaldatekjur en
áður, m.a. vegna þess að olíu-
skipið Hamrafell var selt á ár-
inu 1966.
Hinir miklu erfiðleikar, sem
ríktu í atvinnu- og efnahagsmál-
um þjóðarinnar á síðasta ári,
höfðu mikil áhrif á rekstur Sam-
bandsins og rekstrarafkomu.
Tekjuhalli á rekstrarreikningi
var 39.8 millj. króna eftir að
færðar höfðu verið til gjalda
Valdimar Jakobsson Líndal með
Þessi fjögur heilræði úr sögu
íslendinga finnst mér að sýni
glögglega fram á þessa vissu teg-
und hugspeki, sem ég minntist
fyrningar að upphæð 22.4 millj.
króna, gengishalli vegna er-
lendra vörukaupalána og skipa-
gjalda að upphæð 15.2 millj.
króna og opinber gjöld að upp-
hæð 17.1 millj. króna.
Forstjórinn gerði grein fyrir
helztu orsökum taprekstursins.
Erfiðleikar frystihúsanna og sjáv
arútvegsins komu hart niður á
Sambandinu og kaupfélögunum.
Erfitt árferði til sveita hafði í
-för með sér versnandi lausafjár-
stöðu sambandsfélaganna. Tvö
verkföll á árinu ollu skiparekstr
inum verulegu tjóni og einnig
var gengistap Sambandsins í er-
lendum skuldum mjög tilfinnan
legt. — Þá gerði forstjórinn
grein fyrir þeim ráðstöfunum,
sem gerðar hafa verið af hálfu
Sambandsins til að mæta erfið-
leikum og binda enda á taprekst-
urinn. Ýmsar greinar, sem gáfu
slæma rekstursafkomu, hafa ver
ið dregnar saman eða lagðar nið
ur og starfsfólki hefur verið
fækkað, voru í árslok 1967 starf-
andi 145 eða 11% færri hjá Sam-
bandinu en í ársbyrjun.
Það kom einnig fram, að slæm
afkoma Sambandsins á að
nokkru leyti rætur að rekja til
erfiðari afkomu hjá sambands-
félögunum. Smásöluverzlun með
nauðsynjavörur berst nú mjög í
bökkum, enda hefur enn verið
hert á verðlagsákvæðum.
Á vegum Sambandsins og
kaupfélaganna er nú unnið að
umfangsmiklum skipulagsbreyt-
ingum og aukinni reksturshag-
kvæmni í því skyni að lækka
kostnað við vörudreifinguna, en
bilið milli tekna af vörusölunni
og kostnaðar við hana er þó orð-
ið breiðara en svo að þess sé að
vænta að það verði bruað fljot-
lega með endurbótum á rekstr-
inum einum saman. En þá þjón-
ustu sem kaupfélögin veita sam-
vinnufólkinu víðs vegar um land
við hin erfiðustu skilyrði verður
fólkið að greiða. Það verða
félagsmenn jafnan að hafa í
bók sína „íslendingar í Kanada“
(Ljósm. Mbl.: Ól. K. M.)
á í upphafi, og einnig það hvem
ig hún hefur haldizt og þróazt í
okkar menningu.
huga og stilla kröfum sínum til
félaganna í eðlilegt hóf, sagði
forstjórinn. Sér í lagi yrði að
forðast skuldasöfnun við félög-
in, því þau gætu ekki verið lána
stofnanir.
Erlendur Einarsson benti
einnig á, að þrátt fyrir skakka-
föllin, sem íslenzkt atvinnulíf
hefði orðið fyrir, væri Samband-
ið og samvinnuhreyfingin fjár-
hagslega og félagslega öflug, en
vegna ástandsins yrði að breyta
um stefnu. Sýna yrði meiri að-
gæzlu í fjármálum en áður, láns-
verzlun væri nú orðin svo
áhættusöm og lausafjárstaðan
hefði versnað til þeirra muna,
að samvinnufélögin yrðu nú að
stórminnka og í sumum tilvik-
um stöðva með öllu lánsverzlun.
Taka yrði upp sparnað í rekstri
á öllum sviðum og yrði sam-
vinnufólkið í landinu að standa
saman um félögin og sýna full-
an skilning á þeim brýna vanda
sem nú væri við að etja í at-
vinnurekstrinum. Með samstöðu
samvinnufólksins mundu sam-
vinnufélögin geta mætt erfið-
leikunum.
Þá taldi forstjórinn, að árið
1967 hefði almennt verið mjög
erfitt fyrir allan rekstur og
mikill halli hefði orðið í flest-
um greinum atvinnulífsins.
Stærsta verkefnið framundan
væri að skapa atvinnulífi þjóð-
arinnar raunhæfan reksturs-
grundvöll, um það þyrfti þjóð-
in að sameinast, ef girða ætti
fyrir samdrátt og atvinnuleysi.
Samvinnufélögin væru fús til að
taka höndum saman við alla þá
aðila sem að þessu vildu vinna
af raunsæi og réttsýni.
Að lokinni skýrslu forstjórans,
voru frjálsar umræður um hana,
en síðan hófust umræður um
landbúnaðarmál og voru fram-
sögumenn þeir Gunnar Guð-
bjartsson, formaður Stéttarsam-
bands bænda og Agnar Tryggva-
son, framkvæmdastjóri Búvöru-
deildar SÍS.
Verkstæðispláss til sölu
með eða án verkfæra. Coring vélskófla með drag-
skóflu 45 feta bómu og Bacho.
Upplýsingar í síma 33318.
Hestamannafélagið Fákur
Dregið var í happdrætti Fáks 3. júní síðastliðinn.
Upp komu þessi númer, 412, 1842, 2263.
Fáksfélagar það er lagt af stað í Jónsmessuferðina
laugardaginn 22 .júní kl. 18, frá Hafravatnsrétt.
STJÓRNIN.
Rekstrarhalli SfS varð 39,8 millj.
Aðalfundur Sambands ísl. samvinnufélaga