Morgunblaðið - 13.08.1968, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 1'3. ÁGÚST 196«
15
Prag varpaði öndinni léttar
IVIokkrir íbúar Prag skýra frá viðhorfum símim
eftir fundiua í Cirena nad Tisou og Bratislava
EFTIR FRETTAMANN MBL.
í PRAG, MAGNÚS
SIGURÐSSON
Prag varpaði öndinni léttar
og svo gerði þjóðin öll. Kl. 7
síðdegis þennan sunnudag 4.
ágúst hafði Alexander Dubc-
ek, leiðtogi kommúnistaflokks
ins, komið fram í sjónvarpi
og talað í útvarp, þar sem
hann skýrði þjóð sinni frá
niðurstöðum fundanna í
Cierna nad Tisou og Bratis-
lava. Niðurstöðurnar voru
vissvúega fagnaðarefni, því
að:
1. Sovétríkin höfðu fallið
frá kröfum sínum um að
fá að hafa her í Tékkó-
slóvakíu.
2. Prentfrelsi yrði ekki
skert og haldið yrði áfram
þeirri frelsisþróun, sem haf
izt hefði í landinu í janúar
sl.
3. Engir leynilegar samn-
inPar hefðu verið gerðir
við Sovétríkin.
Me 'ónkröfur Sovétríkjanna
höfðu falizt í tveimur fyrst-
greindu atriðunum og ef þær
hefðu náð fram að ganga,
hefð’ bróunin í Tékkóslóvak-
íu snúizt við og landið að
nýju orðið að löffregluríki.
En Letta samkomulag þýddi
einní e- annað sízt veigaminna.
Sové+rikin ætluðu ekki að
beita hervaldi gegn Tékkó-
slóvaVíu, en sú hæt.ta hafði
legi^ \ loftinu marpar vikur
þar ' undan og sennileffa náð
hám "ki þriðiudaginn 30. júlí,
er f1 '+tist um sovézkar, aust-
ur-þv/kar og pólskar her-
svei+;r gráar fyrir járnum á
land e nærum Tékkóslóvakíu
í norðri, austri og í suðri,
sama dag og fundurinn í
Ciema nad Tisou hófst.
Þetta hafði verið undurfag
ur d^o-ur, sólskin og hlýviðri.
Allt virtist með svo eðlileg-
um hætti, að nánast var furðu
legt. Eólk virtist hafa mestan
áhuga á að njóta góða veðurs
ins oe hvíla sig. Það var ekki
fyrr en fólk var spurt að því
beinlínis, hvað það áliti að
framtíðin bæri í skauti sér,
að það kom fram, um hvað
allir voru að hugsa, og það
var: Hvað hafði gerzt í Cierna
nad Tisou, hvað hafði gerzt
í Bratislava?
Svörin, sem fengust, sögðu
ekki mikið en samt nóg: „Við
verðum að vera bjartsýn og
við erum það, af því við verð
um að vera það“. „Við erum
öll biartsýnisfólk“ eða „Við
hér í Tékkóslóvakíu höfum
orðið að þola svo margt, að
það er loks kominn tími til,
að við öðlumst betra hlut-
skipti. við eigum það áreiðan
lega skilið“.
Það var þó þegar vitað, að
hættan var liðin hjá. Fyrir
för sína á Bratislavafundinn
hafði Dubcek lýst því yfir í
sjónvarps- og útvarpsviðtali,
að ekkert væri að óttast og
svo virtist, sem hver maður
tryði því. „Úr því að Alexand
er Dubcek segir það, hlýtur
það að vera satt“.
Ýmis ytri merki þess, að
spennan væri úr sögunni,
sáust greinilega á sunnudags
kvöld. Hundruð erlendra
blaðamanna tóku saman fögg
ur sínar og héldu á brott, en
þungir langferðabílar þétt-
skipaðir farþegum frá Frakk-
landi, Vestur-Þýzkalandi,
Bandaríkjunum og víðar að
tóku að streyma inn í Prag.
Við götur hótelanna var ekki
lengur unnt að leggja bifreið
þeir Tito torseti Júgóslavíu og
Geausescu forseti Rúmeníu að
koma nærri strax eftir fundinn í
Cierna, sem upphaflega átti ekki
að standa yfir nema einn dag.
í stað þess var haldinn nýr
fundur, þar sem kommúnista-
leiðtogar þeirra fimm ríkja, sem
skrifað höfðu svonefnt Varsjár-
bréf til kommúnistaflokks Tékkó
slóvakíu, komu saman í Brati-
slava. Þetta var talin eftirgjöf,
eins og sakir stóðu.
Þjóðin vildi fá að vita meira
um, hvað samið hafði verið um
í Cirena nad Tisou og Braitslava
og kom þetta m.a. fram í úti-
fundum, sem haldnir voru ekki
aðeins hér í Prag heldur einnig
á öðrum stöðum í landinu. Þetta
izt að samkomulag’i um, að ekki vararáðherrum meðtöldum o.g
skuli framar deilt í blöðum að-
ildarríkja Varsjáfuindarins og
Tékkóslóvakíu hvert á annað á
neitt í sambandi við Varsjár-
fundinn eða það, sem gerzt hef-
ur eftir hann. Það þýðir hins
vegar ekki,' að það sé búið að
binda fyrir hendur okkur blaða-
manna og takmarka prentfrelsið
í framtíðinni. Ef gagnrýni hefst
á okkur að nýju í hinum rikj-
um Varsjárbandalagsins, erum
við reiðubúnir til þess að svara
henni fullum hálsi og munum
þar örugglega ekki láta okkar
hlut eftir liggja.
Það sem framundan er, er í
fyrsta lagi þetta. í september
he.ldur kommúnistaflokkurinn
sérstakt flokksiþing og þar verð-
ur örugg'lega þeim, sem eftir eru
af gömlum íhaldsmönnum, vikið
brott. En það er ekki nóg fyrir
kommúnistaflokkinn að víkja
brott 'þeim íhaldssinnuðu, ef
Ungir mótmælendur við styttu Johans Huss í Prag.
um, því að þar fylltu nýjustu
tegundir vestrænna bifreiða
hvert bílastæði og skáru þess
ir bílar mjög í stúf við gamla
og úr sér gengna bílana, sem
einkenna umferðina í Prag.
Áður hafði þó verið nóg af er
lendum ferðamönnpm, nú
voru þeir allsstaðar.
Hér á eftir skýra nokkrir
íbúar Prag frá viðhorfum sín
um strax á eftir ræðu Dubc-
eks.
Allir vildu fá að vita sannleik-
ann.
Pavel Knasa, 38 ára gamall og
ritstjóri við Svobodné Slovo,
blað Sósíalistaflokks Tékkósló-
vakíu (en það er ekki sama og
kommúnistaflokkurinn, heldur
annar flokkur): — Eftir fundinn
í Cierna nad Tisou var þjóðin
alls ekki ánægð með þær fréttir,
sem fengust um fundinn né held
ur ánægð með þá opinberu yfir-
lýsingu, sem gefin var út eftir
fundinn, því að þessar opinberu
fréttir sögðu nærri því ekki
neitt.
Allir vildu fá að vita sannleik-
ann. Orðrómur var á kreiki um
að ýmis önniur mát hefðu verið
rædd á dagskrá fundarins, held-
ur en þau, sem áður hafði verið
gefið í skyn. Margir óttuðust, að
eftir þennan 4 daga fund, myndi
sumt af gömlu stjórmaraðferðun-
um verða innleitt hjá okkur að
nýju. Samkvæmt þeim fréttum,
sem við áður höfðum fiengið, áttu
var ástæðan fyrir því, að Alex-
ander Dubcek kom fram í sjón-
varpi og talaði í útvarp og skýrði
nánar frá því, hvað gerzt hafði.
Ég held, að við getum sagt
eftir fundinn í Cierna og Brati-1
slava, að að þeim loknum sé haf-
in góð byrjun á leit að nýjum
leiðum. Engin þjóðfélagsréttindi
sem áunnizt hafa að undanfömu,
eins og prentfrelsið verða skert.
Að þessum viðræðum loknum er
öðru stigi þeirrar þróunar lokið,
sem hófst í janúar sl. Nú skiptir
mestu máli að koma efnahag
lands okkar á réttan kjöl.
Ég játa, að við óttuðumst, að
Rússar kynnu að beita vopna-
valdi gegn okkur, en það hefði
ef til vill verið það versta, sem
þeir gátu gert sjálfum sér. Þess
vegna vorum við öll bjartsýn á,
að til slíks myndi aldrei koma
og þessi bjartsýni reyndist á rök
um byggð.
Það væri mjög rangt að segja
að mínu viti, að við hötuðum
rússnesku þjóðina, þvert á móti
höfum við dálæti á Rússum, sem
frændum okkar, því að við er-
um líka Slavar og það var Rauði
herinn, sem frelsaði mesfcan
hluta Tékkóslóvakíu í heims-
styrjöldinni, og í 'þeirri baráttu
féllu hér í Tékkóslóvakíu þús-
undir sovézkra hermanna. En
við erum mjög andvígir hinni
harkalegu stefnu sovézkra leið
toga í stjórnmálum og það verð-
ur að greina skýrt á miilli þessa
tvenns.
Eftir þessa tvo firamangreindu
viðræðufundi hefur verið kom-
menn með sömu skoðanir, sem
nú sitja á þjóðþinginu, eiga að
sitja þar áfram. Ég er því þeirr-
ar skoðunar, að það verði látnar
fara fram nýjar þingkosningar
ekki seinna en á næsta ári, ef til
vill þegar á þessu ári, og það
sem meira er, það verða frjálsar
kosningar, þar sem þeir stjórn-
málaflokkar, sem nú eru í land-
inu, munu leiða saman hesta
sína, en það eru kommúnista-
flokkurinn, sósíalistaflokkurinn,
sem er flokkur minn og ber að
aðgreina skýrt frá kommúnista-
flokknum og svo þriðji flokkur-
inn, svokalilaður þjóðarflokkur,
sem er bezt lýst sem kristileg-
um lýðræðisflokki, því að hann
nýtur mest stuðnings meðal
þeirra, sem trúarbrögðin eiga
ítök í. Þessi flokkur er í sjálfu
sér ekki sósíalistískur flokkur,
enda þótt hann hafi ekki lýst sig
andvígan sósíalistískum stjórnar
háttum okkar. Bæði sósíalista-
flokkurinn og þjóðarflokkurinn
eiga ráðherra í ríkisstjórninni.
Flokkur minn á þar dómsmála-
ráðherrann, dr. Kucera, en em-
bætti dómsmálaráðherra er ein-
mitt mjög mikilvægt nú vegna
endurupptöku svo margra dóms-
mála, þar sem sakfelldu fólki,
sem ekkert hafði til saka unnið,
er veitt uppreisn æru. Þá sltipar
ráðherra úr þjóðarflokknum
stöðu heilbrigðismálaráðherra,
Auk þess eru ennfiremur í ríkis-
stjórninni tveir ráðherrar firá
Slóvakíu, sem eru úr öðrum
flokkum en kommúniistaflokkn-
um. AMs eru 29 ráðherrar með
25 þeirra eru úr kommúnista-
flokknum.
Það sem framundan er enn
fremur, eru því blátt áfram til-
raunir í þjóðfélagsmálum, sem
ekki hafa verið framkvæmdar í
neinu öðru sósíalistísku ríki til
þessa. Ef kosningar fara firam
verður það eftir sem áður svo-
kölluð þjóðfylking, sem með
völdin fer, en allir stjórnmála-
flokkarnir eiga aðild að henni.
Kosningarnar myndu hins vegar
skera úr um það, hver mest
hefði áhrif innan þjóðfylkinigar-
innar og það er það, sem skiptir
máli. Það verður að mínu viti sá
flokkur, sem ber firam beztu
stefnuskrána.
Við verðum að stjórna okkur
sjálfir.
U. Wolf, 31. árs gamall jám-
brautarverkamaður:
— Maður verður að vona, að
allt gangi vel. Sjáðu til. Allt
virðist hafa gengið vel í Cierna
nad Tisou og Bratislava. En við
höfum búið við lögregluríki í 20
ár, þó einkum á árunum milli
1950-1960, og það virðist vera of
gott til þess að trúa því, að þessi
tími sé liðinn. Ég verð að játa,
að ég er mjög tortrygginn gagn-
vart því, að 'þetta verði vairan-
legt.
Ég tilheyri ekki þessum svo-
kölluðu menntamönnum. Ég er
járnbrautarverkamaður og mig
skiptir ekki svo miklu máli,
hvort þessi og þessi rithöfundur-
inn fái inni í þessu og þessu
blaði. En það er vissulega mikil
framför að geta rólegur sagt
skammaryrði um stjórnina og
kommúnistaflokkinn, án þess að
það standi ekki lögregluþjónn
einhvers staðar til þess að grípa
mann eða það sem jafnvel enn
verra er, já blátt áfram viðbjóðs-
legt, að eimhver vinnufélagi
manns eða nágranni hleri, hvað
maður segir og komi því svo
áleiðis til einihverrair leyniílög-
reglu, sem komi síðan, án þess
að maður eigi nokkra von á
henni, einn góðan veðurdag og
skelli manni í steininn fyrir um-
mæli, sem voru kannski álveg
eins fram komin fyrir það eitt,
að það lá illa á manni, firemur
en að maður væri að gagnirýna
eitthvað eða einhvern í alvöru.
Ég held, að kommúnistafilokk-
urinn hafi gert suma hluti vel,
svo sem fyrir okkur verkamenn-
ina, en undir hans stjórn hafa
einnig verið framdir svo hræði-
legir hlutiir, að þeir yfirskyggja
allt annað, eins og aftökur á blá-
saklausu fólki.
Svo virðist sem Rússar ætli að
láta okkur í friði að sinni og
leyfa okkur að ráða sjálfum mál
um okkar. Það er vel, og ég vona,
að Rússar haldi sig sem lengst
í burtu. Þeir hafa gert nóga bölv
un. Hvorki þeir né aðrir geta
kennt okkur, hvernig stjórn við
eigum að hafa. Úr þeim vanda
verðum við Tékkóslóvakar sjálf
ir að ráða. En Sovétríkin eru
slíkt stórveldi og hafa náð slíkiu
tangarhaldi á okkur, að þeir geta
gert það við okkur sem þeim
sýnist. Þess vegna óttast ég, að
þessi nýja leið okkar verði ekki
varanleg, ef Rússar samþykkja
hana ekki í framtíðinni, enda
þótt þeir þykist gera það nú.
Við ,fóLkið hér í Tékkósló-
vakíu, höfum orðið að þola svo
margt, fyrst heimsstyrjöldina
og Gestapo, síðan langt tímabil
óttans, sem var litlu betra, að
við verðum að vera bjartsýn-
ir. Við meðtökum mótlætið um
of sem sjálfsagðan hlut, en ég
Framhald á bls. 18