Morgunblaðið - 20.08.1968, Blaðsíða 11

MORGUNB'LAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. ÁGÚST 1968
11
Sjötíu og fimm ára í dag:
Margrét Jónsdóttir, skáldkona
í DAG er Margrét Jónisdót'tiir,
skáldkiana, sjötíu og fimm ára
að aldri. Húm á sér að baki
lamgam og merkan kennara- og
rithöfumdaiferil, emda er húm
löngu þjóðkumn, eimkum fyrir
ritatörf sím í lausu mtóli oig ljóð-
uim.
Margrét Jónisdóttir er fædd
að Árbæ í Holtum í Ranigár-
vallasýslu 20. ágúst 1893. For-
eldrar henmar voru Jón G. Sig-
urðsson frá Skriðulandi í Skaga
firði, þá sýsluskrifari hjá Páli
Briem, og Stefanía Jónsdóttir,
fædd og uppalin í Vopnafirði,
þáverandi bústýra hjá Páli sýslu
manmi. Jón varð síðar bæjarfó-
fógeta skrifari í Reykjavík
um nokkur ár og síðast í mörg ár
bóndi að Hofgörðum á Snæfells-
nesi, kunmur hagleiksmaður og
hagyrðingur. Að honum stóðu
góðar skagfirzkar og eyfirzkar
ættir, og voru þeir þremenningar
að fræmdsemi hann og dr. Vil-
hjálmur Stefánsson landkönn ið
ur, en þeir Jón og Stephan G.
Stephansson skáld voru fjórmenm
iirngar.
Stefanía, móðir Margrétar, var
gáfuð kona og af góðu bergi
brotin. Skáldgáfa var rík í ætt-
inni, því að móðir hemnar og móð
ursystur voru góðir hagyrðimg-
ar. Foreldrar Stefamíu bjuggu
við mikla fátaekt, eins og eigi
var óalgengt á þeim árum, en
engu að síður komst hún í Ytri-
Eyjarskóla til frú Elínar Bri-
em. f sambandi við nóm Stefamíu
þar, má geta þess, að Mangrét
Jónsdóttir orti fagurt kvæði til
frú Elínar áttræðrar (í ljóðabók
inni Laufvindar blása), og þyk-
ir mér líklegt, að þar kenni á-
hrifa frá Stefaníu móður sfcáld-
konunnar. En Margrét ólst upp
með móður sinni á ýmsum bæj-
um í Rangárvalla- og Árnessýsl-
uim við kröpp kjör. Inman við
fermingu fór hún að vinna fyrir
sér, en var þó oftast samvistum
við móður sína, enda var mjög
ástúðlegt með þeim mæðgum.
Mangrét var mjög bráðþroska,
læs fjögurra ára gömul, og bók-
hneigð að sama skapi. Hefir hún
í prýðitegu kvæði sínu „Bækur“,
er hún tileinkaði Lestrarfélagi
kvenna í Reykjavík á 25 ára af-
mæli þess (í bók hennar Lauf-
vindar blása), lýsti því fag
urlega, hvemig bækurniar opn-
uðu henni þegar í bernsku nýja
uindraheima, og fer, meðal ann-
ans, um það þessum orðum:
Man ég það enin,
er ég Mjallhvít las
við móðurkné
á mildu kvöldi.
Hló ég og gladdist
og grét á víxl
með fyrstu bók
bernsku rninnar.
Barnung fór Margrét einnig
að setja saman vísur, enda var
henni ljóðhneigðin í blóð borin,
þar sem hagyrðingar stóðu að
henni í báðar ættir, eins og fyrr
getur. Hún gekk aldrei á barna-
akóla, en þótt lítil efni væru fyr
ir hendi, komst hún ung í
Kvennaskólann í Reykjavík, og
stundaði þar nání í 3. og 4. bekk
skólans vetuma 1910-12. Að því
námi loknu, þá 19 ára gömul,
fékkst hún næstu fimm vetur við
heimiliskennslu í Borgarfirði og
Gullbringusýslu, ien vann á sumr
in við ýmis konar störf. Móðir
hennar var þá flutt til Reykja-
víkur, og í nokkur ór stundaði
Margrét verzlunar- og skrif-
stofustörf þar. En þau störf
voru henni eigi að skapi, og lék
hemni hugur á að afla sér meiri
menntunar. Með það fyrir augum
fór hún til Dammerkuir vorið
1923 og sótti kennaranámskeið í
Hindsgavl á Fjóni. Dvaldi hún
árlangt erlendis og vann þar fyr
ir sér, fyrst í Kaupmammahöfn
mleð saumaskap, og síðam i Björg
vin í Noregi, en iþar vann hún
við imnanhússtörf á heimili hins
þekkta málfræðings, Torleivs
Harnmas yfirkennara, er á sínum
tíma stundaði nám í Reykjavík,
og var fslandsvinur mikili. Jafn
framt notaði Margrét einmig, eft-
ir föngum, ársdvölina erlendis til
þess að kymmast landi og þjóð,
merkisstöðum og menningarstofn-
unum, og læra að tala málim. Sum
arið 1924 kom hún heim aftur,
settist þá um haustið í ammtam
bekk Kennaraskóla fslamds, og
lauk kennaraprófi vorið 1926
með ágætisteimkumn. Sama haust
varð hún kennari við barnaskól
ann í Reykjavík og hélt því
starfi áfram lengst af við Aust-
urbæjarskólanin eftir að hann
tók til starfa 1930) þamgað til
hún varð að hætta störfum vegna
veikinda 1944. Hún var vinsæll
kennari, enda lagði_ hún mikla
rækt við starf sitt. Árið 1935 fór
hún til Norðurlamda, kyn/nti sér
starf barnaskóla bæði í Kaup-
mannaihöfn og Stokkhólmi, tók
þátt í kennaramámskeiði í Vad-
stena í Svíþjóð, sat kennaraþing
í Stokkhólmi, jafnframt því að
hún ferðaðist allvíða um Sví-
þjóð.
Eftir að Margrét komst aft-ur
til sæmilegrar h-eilsu, vann hún
um 10 ára skeið (1951-1961) sem
gæzlukoma á Þjóðminjiasafninu,
og fór það vel úr hendi, emda
miá óhætt fullyrða, að það starf
hafi vierið henmi harla geðþebkt,
jafn þjóðleg og hún er og þjóð-
rækin í beztu merkingu orðsins,
eins og mennimgarleg starfsemi
henmar og ri'tstörf bera órækam
vott. Einmig var hún prófdómari
við Austurbæj'arskólanm þar til
nú á þessu ári að hún hætti því
starfi.
Margrét hefir tekið drjúg-
an þá'tt og farsælam í ýmsum
félags- og menningarmá’lum,
fyrst og fremst í starfsemi Góð-
templarareglunmiar, en hún átti
50 ára afmæli sem góðtemplar é
síðastliðnum vetri. í þakkar
skyni fyrir ágætt starf henmar á
því sviði, kaus stúka henmar,
„Mímerva“, hana heiðunsfélaga
1943, einnig er húm heiðursfélagi
Stórstúku íslands. Hún starfaði
mikið í Lestrarfélagi kvenna í
Reykjavík, meðan það var við
lýði, og var kjörin heiðursfélagi
þess. Sama sóma sýndi Ungmemma
félag Skeiðamanma í Árnessýslu
hernni nýlega í viðurkenmingar
skyni fyrir störf hennar í þágu
þess á fyrri árum. Eins og vænta
mátti, tók Margrét einmig á kenm
araárum sínum aillmikimm þátt í
félagsstörfum kennara, og átti
oftar en eimu sinni sæti sem full-
trúi á kennaraþingi.
Á seinni árum hefir hún ferð-
azt talsvert sér til hressimigar,
skemmtumar og fróðleiks, bæði
imnan lamds og utam. Ber sér-
staklega að geta þess, að sumar-
ið 1958 fór hún til Svíþjóðar og
tók þátt í hátiðahöldunum í Karl
stad í tilefni af aldarafmæli
skáldkonummar Selmu Lagerlöf,
og sat jafnframt rithöfundafumd
þann, er haldinm var í sambandi
við afmælið. Fór vel á því, að
Margrét sótti þessa afmælishá-
tíð, jafn miklar mætur og hún
hefir á þessari frægu skáldsyst-
ur sinni, emda eru þær um margt
andlega skyldar, svo sem um feg-
urðarást, þjóðlegan anda, mamm-
ást og heilhuga bjartsýni.
Em þó að Margrét Jónsdóttiæ
hafi lagt sinrn góða og þahkar-
verða sberf til félags- og menm-
ingarmála á ýmisum sviðum, er
hún þjóðkunmust fyrir ritstörf
sín, sem orðiin eru næsta mikil
að vöxtum, skyildi jafnframt í
minni borið, að þau hafa, fram á
síðustu ár, verið unmin í tóm-
stundum frá tímafrekum skyldu
störfum.
Hún var ritstjóri barnablaðs-
ins Æskunnar í 14 ár (1928-
1942), og leyisti það starf ágæt-
lega af hendi, enda lætur henmi
sérstaklega vel að rita og yrkja
við hæfi barna, eins og sögur
hannar og ljóð, sem komu í Æsk-
unni eða er að fimna í barma-
bókum heninar sýná ljóslega en
eftir hana hefir komið út fjöldi
slíkra bóka, frumsaminma og
þýddra, sögur, ljóð, ævimtýri og
leikrit. Fara þar saman hugþekkt
lestrarefni, skemmtileg frásögn
og 'smiekkvísi í meðferð íslenzks
máls. Barnabækur Margrétar
hafa eimmig að verðugu orðið vin
sælar, sumar þeirra verið gefnar
út oftar en einu sinni. Nýjasta
barnabók henmar, að því er mér
er kunnugt, er Vísnabók krakk-
anna (1967) , en hún va’.di efmið í
hama og bjó hana til prentunar.
Er það smekkleiga yalið safn
kvæða og vísna við hæfi hinna
ungu lesenda sem það er ætlað,
prýtt ágætum teikningum eftir
Halldór Pétursson. Gott er eimm
ig til þess að vita, að væn.tan-
legt mun á næstunmi úrva'l af
smásögum Margrétar og leibritum
hennar úr eldri bókum hennar og
Æskunni. Margskonar lesmtól eft
ir hama, svo sem sögur, ljóð og
ferðaþættir, hefir komið í blöð-
um og tímaritum. Ljóð og sögur
eftir hana hafa verið tekin upp
í lestrarbækur barnaákólamna,
einkum handa yngstu aldurs-
flokkum. Hún hefir ennfnemur,
fyrr og síðar, flutt margs konar
efni í Útvarpið, einkum í bama-
tímum.
Það er því ekki ofmælt, að
Mamgréí Jónsdóttir hafi, innam
kenmslustofunmar og utam, sér-
staklega helgað börmunum starf
semi sína, og verða víðtæk og
heilbrigð áhrif af starfi hemnar í
þeirra þágu hvorki auðveld'tega
mæld né metin. Hún átti eimnig
um skeið sæti í stjórmiskipaðri
nefnd til undirbúnings bama-
verndunarlöggjöf, og er það enm
einn vottur þess, hve annt húrn
hefir látið sér um velferð barna
og uinglinga.
Margrét Jónsdóttir skipar með
sóma sess sinn í skáldahópi ís-
lenzkra kvenna. Eftir hana hafa
kornið út þes9ar ljóðabækur: Við
fjöll og sæ (1933), Laufvindar
blása (1940), Ljóð við 10 söng-
lög eftir J. S. Bach (1952), Með-
an dagur er (1953), Á léttum
vængjum, ljóð fyrir böm og ungl
inga (1960), og í vökulok (1964),
úrval úr gömlum og nýjum ljóð-
um skáldkonunnar, einkum
tveim fyrstu ljóðabókumum, sem
fyrir löngu eru ófáanlegar.
Margrét yrkir í „hefðbumdnu"
formi í þeim skilningi, að ljóð
hennar eru stuðluð og rímuð að
aldagrónum íslenzkum kvæðasið,
og þar sem kvæði hemrnar eru
einnig bæði ljóðræn og léttstíg,
eru þau lömgum sönghæf í sama
mæli, enda eru mörg þeirra í
sömgvasöfnum fyrir böm, og
hafa vterið notuð við söng-
kennslu í barnaskólum.
Samhliða ljóðrænum blæ
þeirra, eru mörg kvæði Mar-
grétar þrungin fegurðarást, og
lýsir það sér í mörgum prýði-
legum náttúrulýsingum hennar,
þar sem brugðið er upp glögg-
um myndum og orðhögum. Brag-
fimin sameinast einnig blæfall-
egu málinu á ljóðum hennar, t.d.
yrkir hún heilt kvæði í hring-
hend'um, og fatast ekki tökin á
því listræna ljóðformi. Kvæði
heinnar eru þjóðleg um efni.
Hún hefir ort hugljúf sögukvæði
íagrar sveitalýsingar, og innileg
ættjarðarljóð, er lýsa ásit hennar
á móðurmoldinni og íslenzkum
menningarerfðum. Af sömu rót-
um er það rumnið, að þuluhátt-
urinn li.ggUT henni létt á tungu
og sum fegurstu kvæði heninar
eru ort undir þeim hugþekka
bragarhætti.
Lífsskoðun Margrétar er ljósu
lítri skráð í kvæðum hennar. f
þeim er tíðum undirstraamur
djúpra tilfinninga, og jafnan
grunnt á samúðinni með mönn-
um og málleysingjum, öllum
þeim, sem áveðurs standa í líf-
inu. Mamndóm og andans atgervi
kann hún að sama skapi vel að
meta, eins og fram kemur í fögr-
um og hlýjum kvæðum til ým-
issa góðvina hemnar, en sjálf er
hún v.m/föst mieð atfbrigðum.
Djúpstæð hugsjón.a áisft og
bj'argföst trú, á sigur hiins góða
verma ljóð hemnar, en bjartsýni
hennar á rætur sínar í einlægri
og víðfbðmri guðstrú hennar.
Þeim ummælum til staðfestingar
má benda á hinn tilfinnigaríka
„Þakkargálm" hennar (í ljóðabók-
inni Meðan dagur er) og hinn
fagra sálm hennar „Þótt kveðji
viinur einn og einn“ (í bókinni
Laufvindar blása), er að verð-
leikum hefir verið tekinn upp í
íslenzku Sálmabókima frá 1945.
Andstreymi það og þeir erfið-
leikar, sem Margrét hiefir átt við
að stríða um dagana, hafa orðið
henni vængir tid flugs og styrkt
trúarvissu hennar, svo að hún
horfir vonbjörtum augum fram
til hins ókomna. Þetta jókvæða
horf hennar við lífinu lýsir sér
eftirminnilega í kvæðinu
„Hausit“ (f bókinni í Vökulok):
En nú er haust og húm á öllum
leiðum,
og hjarta mitt berst ótt af
duldri þrá,
og bliknuð laufin falla af
flestum meiðum,
og fölnuð hníga sumarblómin
smá.
En aftanroðans ey í bláa sænum,
hún er þó meir en vö'kudrauma-
sýn,
og um það hvíslað ler í svölum
blænum,
að eitt sinn þangað liggi sporin
min.
Þannig heldur hin há'lf-áttræða
skáldkona vanandi eldi anda
síns og skapandi skáldgáfu, og
sinnir enn ritstörfum eftir þvi
sem orka og aðstæður leyfia.
Fágæta ást og umönnun sýndi
Margrét móður siinni, þar til hún
andaðist árið 1956 í hárri elli.
Fyrir níu árum (1959) giftist
Margrét Magnúsi Péturssyni, er
verið hafði um langt skeið virt-
ur og vinsæll kenmari á Akur-
eyri, gáfumaður og skáldmælifcur
vel og hinn mesti mannkostamað-
Um leið ag ég í nafni okhar
hjónanna beggja, óska Margréti
skáldkonu hjartanlega til ham-
ingju á þessum merkisdegi henn
ar, og þak'ka henni ljóðin fögnu
og víðtæk nytsemdarsitörf henn-
ar, veit ég, að fjölmargir aðrir
vinir hennar taka sama huga
undir þær óskir og þakkir. Sam-
eiginlega er það hin einlæga ósk
okkar vina hennar, austan hafs
og vestan, að hún og maður
hennar megi sem lengst hópinn
prýða, og birta og hlýja umvefja
þau um ókomna ævitíð.
Richard Beck.
"mjólkin
bragöast
mo,bezt
m*NESQU/K
— og þú getur búið þér til
bragðgóðan og fljótlegan
kakoarykk
1. Hella kaldri mjólk í stórt glas.
2. Setja 2—3 teskeiðar NESQUIK út í.
3. Hræra. Mmmmmmmmm.
NESQU/K
KAKÓDRYKKUR