Morgunblaðið - 20.08.1968, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. ÁGÚST 1968
15
Pétur Ottesen segir ffrá Grænlandsför
í Garðabyggð
ANNAN daginn sem vér vorum
um kyrrt í Grænlandi hafði
veðrinu slotað. Nokkur blástur
var þó enn úr fjallaskörðum og
á Eiríksfirði, en veðrið fór batn
andi er á dagin.n leið. Ferðinni
var þennan dag heitið að Görð-
um sem eru í all mikilli fjar-
lægð við flugvöllinn. Annars
vegar við flugvöllinn hefir á
stríðsárunum verið by.ggð haf-
skipabryggja stór og mikil og
ölíustöð upp af henni óhemju
stór og eru olíutankarnir í
langri röð með bergstalilinum, en
landslagið þarna er þannig hátt-
að, að fjallið gengur þverhníft
í sjó fram og er það svo eins
langt og augað eigir þeim meg-
in fjarðarins. Frá þessari
bryggju var farið á allgóðum
mótorbát sem var búinn nokkr-
um þægindum í miðskipsrúmi.
Það er rúmlega klukkutíma
tíma sigling til þess staðar sem
stígið er á land við Eiríksfjörð
á leiðinni að Görðum og er um
klukkutíma gan.gur yfir háls
sem liggur á milli Eiríksfjarðar
og Einarsfjarðar, en við þann
fjörð eru Garðar. Ágætlega
rudd og slétt braut er yfir háls-
inn. hinn bezti bílvegur, en bíla
mentiingin hefir enn ekki hafið
innreið sína á þessum slóðum.
Sennilega hefir hinn íslenzki
kynstofn, sem bjó í Görðum,
lagt hönd að þessari vegabót
sem enn býr þá að fyrstu gerð.
Garðabændur eiga land að
Eiríksfirði þar sem vér stigum
á land og virðist það land vera
mikiu gróskumeira e.n í heima-
byggðinni, enda hafa þeir sýni-
lega beint fjárræktinni til
þeirra stöðva þó í okkurri fja.r-
lægð sé.
frumstæðrar veiðimeninsku og
snúið sér að öðrum störfum eins
og sauðfjárrækt sem vel lánast
þeim í góðum árum, en er stór
áföllum háð ef út af ber með
tíðarfarið eins og bezt kom í
ljós árið 1967, er þeir misstu
þriðjung fjárstofnsins. Græn-
lendingum er því lífsspursmál
að auka ræktunina svo fóður-
skorturinn verði ekki fjárhag
þeirra að fótakefli. Bændasam-
tökunum á fslandi mundi vera
það mjög ljúft að gefa Græn-
lendingum góð ráð og bemdingar
með góðri aðstoð hiinina ágætu
forstjóra sem í hvívetna vaka
yfir hjörð sinni og láta ekkert
úr greipum ganga er orðið get-
ur skjólstæðingum þeirra til
gagns og ánægju á ferðalaginu.
Ég komst þarna inná bóndabæ.
Bóndinn og húsfreyjan tóku
mér með þeim innileik, að það
var eins og þau, strax við fyrstu
kynni, ættu í mér hvert beim.
En sá var ljóður á að bóndinn
kunni ekkert nema grænlenzku,
en konan hafði nokkur tök á
dönskunni svona álíka og ég svo

gengd er oft mikil i grænienzku
fjörðunum og hleypur hún oft
á land svo að hún liggur í stór-
um kösum á ströndinni. Er hún
þá þurrkuð á klöppunum með
líkum hætti og hey er þurrkað
og notuð hert bæði til manneld-
is og skepnufóðurs. Konan fór
út í garð, eins og dóttirin og
kom inn með tvær nokkuð stór-
ar kartöflur sem hún vildi endi-
lega að ég hefði heim með mér
til merkis um garðræktarbúskap
þeirra hjóna. Síðan var kaffi
fram borið með ágætu heima-
bökuðu hveitibrauði, en smjörið
sagði hún að væri keypt í búð-
inni. Bóndinn hafði þrjú hundr-
uð fjár á vetrarfóðri og þrjár
kýr. Lömbin selur hann á fæti
og fær um 40 krónur danskar
fyrir dilkinn. Eitt af því sem
bóndakonan upplýsti mig um er,
að nú hafa allir G'rænlendingar
fasta bústaði. Að búa í tjöldum

Frá Görðum. — Ljósm. Hanna ðrynjólfsdóttir.
Þar sem vér stigum þarna á
land blasi við sjónum stór og
reisuleg hlöðu- og fjárhúsabygg
ing sem vel hefði sómt sér á
stórbýli á íslandi, enda er bygg
ing þessi og aðrar slíkar á þessu
svæði, reistar að íslenzkri fyrir-
mynd. Eins og kunnugt er hafa
grænlenzkir sauðfjárræktar-
bændur gert sér tíðförult til fs-
lands uppá síðkastið til þess að
kynnast fjárrækt hér og bera
þessar byggingar merki þess að
þeir hafa mikið af oss lært á
þessum ferðum sínum. Þarna
við Eiríksfjörð hafa Garðabænd
ur hafið nokkra ræktun. Við
veginn yfir hálsinn hefir á sl.
vori verið sáð byggi og höfrum
í stórt iandsvæði sem hvort-
tveggja hefir tekið miklum
þroska og var byrjað að slá
byggið og þurrka til grænfóð-
urs .Á hálsinum eru fjárhús á
víð og dreif og sjást nokkur
merki þar um ræktun, en allt
er það í mjög smáum stíl enn
sem komið er. Grænu blettiirnir
eru eins og títuprjónshausar í
víðáttunni. Á hálsinum er ann-
arsvegar vegarins gríðarstórt
votlendissvæði upp frá stöðu-
vatni, ekki virðist vera grýtt
svo nokkru nemi, en grýttur
jarðvegur gerir ræktun á Græn-
landi torvelda. Með því að
þurrka þetta land og rækta að
islenzkum hætti mætti gera
þarna flæmistórt tún. Það
hvarflaði því að mér að hag-
kvæmt væri Grænlendingum að
leggja kapp á það að kynma sér
ræktunaraðferðir fslendinga og
helzt fá til Grænlands duglega
jarðræktarmenn til þess að
kenna þeim handtökin við rækt
unina, vélanotkun til þeirra
hluta og fleira.
Nú hafa Grænlendingar sagt
skilið við hinn gamla Adam
í ræktunarmálum á sama hátt
og þeir hafa leiðbeint þeim á
sviði sauðfjárræktarinnar. Það
fór vel á því að Grænlendingum
berist frá íslandi góð ráð og
bendingar til þess að endurlífga
atvinnulífið í hinum fornu ís-
lendingabyggðum þar.
Á hálsinum á milli fjarðanna
varð á vegi okkar töluvert slang
ur af sauðfé. Kannaðist ég fljótt
við fjárbragðið. Lömbin voru
mjög þroskavænleg, enda gekk
féð vel fram á síðastliðnu vori.
Landrými er þarna geysimikið
og hinu frjálsa eðli sauðkindar-
innair er þetta óskáland. Það er
nokkuð bratt af hálsinum ofan
að Görðum og vegurinn allmik-
ið sneiðskorinn. Blasir hér við
heldur hlýleg byggð þar sem
hefst við nokkuð á annað hundr
að manns. Lifir þetta fólk á
landbúnaði, sauðfjárrækt aðal-
lega, en þar eru og nokkrar kýr
Tvo hesta sá ég þar, bleikan og
rauðan. íbúðarhúsin, sem ýmist
eru hlaðin úr steini eða byggð
úr timbri, eru öll fremur lítil og
standa í hvirfingu á tiltölulega
litlu svæði innan um túnin sem
yfireitt voru óræktarleg og sum
þeirra blaðsnögg og eins og þá
stóð engan veginn ljáberandi, í
tvo eða þrjá bletti í þessum tún-
krögum hafði verið sáð byggi
í vor sem óx vel og sýnir þetta
að skilyrði til ræktunar eru
þarna fyrir hendi ef vel og rétt
væri að henni staðið. Einn bóndi
var að byrja að bera út, en þar
var bezt sprottni bletturinn sem
ég sá þarna í byggðarlaginu.
Mér hafði verið það ríkt í
huga þegar ég fór í þessa Græn-
landsferð að fá aðstöðu til þess
að komast inná grænlenzkt
heimili og kynnast þar háttum
heimilisfólksins. Þetta tókst
það var að þessu leyti líkt á
komið með okkuir og gekk okk-
ur ágætlega að leysa tungumála-
vandann og leiða allt til skiln-
ings og úrlausnar á báða bóga.
Þau hjónin leiddu mig um alla
íbúð sína sem ekki er stór að
rúmmáli: allstór stofa nokkuð
vel búin húsgögnum, hæginda-
stólar stoppaðir, mjög laglegt lít
ið skrifborð húsbóndans sem
hefði að mér skildist nokkuð
hönd í bagga um málefni byggð
arlagsins. Eldhúsið vair við hlið
stofunnar. Þar var kolavél, göm-
ul. Eldiviður kol og þurrkað
hrís og lyng til drýginda og til
þess að spara kolakaupin. Olíu-
Síðari grein
Lampar voru notaðir til lýsing-
ar. Voru það hringbrennarar
bæði til þess að hanga í lofti og
standa á borði. Upp á loftið lá
mjög þröngur og brattur tré-
stigi, en þar voru tvö svefnher-
bergi undir súð, anhað fyrir
hjónin en hitt fyrir börnin sem
voru sex ,fjórar dætux og tveir
synir. Eitthvað af þeim var flog-
ið úr hreiðrinu og ekki sá ég
nema yngstu dótturina sjö til
átta ára gamla. Ég vék að henni
einhverju smávegis af sælgæti
sem hún þáði með miklum þökk
um, en brá sér samstundis út
í garð og sótti þangað litla
næpu sem hún rétti mér og ég
át með góðri list. Þá kom kon-
an inn með hertan þyrskliing
og herta loðnu og bragðaðist
hvorttveggja mjög vel. Loðnu-
á sumrum en snjóhúsum á vetr-
um er úr sögunni. Hárbönd
kvenna, sem Sigurður Breið-
fjörð lýsir, eru einnig úr sög-
unni. Grænlenzkar konur eru
hárprúðar og kosta kapps um
að bylgja hið svarta hár sitt.
Konan sagði mér, að bóndi sinn
spilaði á fiðlu. Var ég þá fljótur
til þess að fara þess á leit við
konuna að biðja hainin að taka
lagið fyrir mig. Það stóð ekki
á því að hann yrði við þeirri
bón. Stillti hann vel strengma
áður en hann lagði boga á
streng og spilaði hann fyrir mig
bæði danslög og sáknaiög. Varð
hann sem fjaðurmagnaður og
steig taktinn þegar hann spilaði
dianslögin og lék þá á als oddi.
Konan sagði mér að hann væri
alvanur að spila fyrir dansi og
það ley.ndi sér ekki að hann var
enginn viðvaningur að hand-
fjatla fiðluna til þess að vekj a
fjör og kátínu.
I húsi þeirra hjóna býr einnig
háöldruð móðir bónda og kom
ég inn til hennar í mjög vist-
legt stofuherbergi. Var þar al-
sett myndum allt í kring á
veggjum stofunnar. Meðal þess-
ara mynda er ein af Friðriki
Danakonungi og föður bónda
þar sem þeir eru hlið við hlið.
Bóndi þessi er nú látinn; vav
áttatíu og fjögurra ára þegar
hann lézt. Prýðir dannebrogs-
kross barm gamla mannsins.
Þessi gamli dannébrogsmaður
hafði um lanigan aldur gegnt for
ystuhlutverki í byggðarlagi sínu
og farizt það svo vel og rögg-
samlega úr hendi, a'ð við hann
festist heitið konungur byggð-
arinnar eða Amos konungur, en
það var heiti hans. Þetta frétti
Friðrik Danakonungur þegar
hann eitt sinn var á ferð á
Grænlandi og er ieið hans lá um
í Görðum vildi hann ekki láta
ónotað tækifærið til þess að
heilsa upp á stéttarlegan sam-
heitismann sinn og vair þessi
mynd þá tekin af þeim konung-
um. 'Hafði móðir bónda sýnilega
mikla ánægju af því að eiga
þessa mynd og vekja athygli
gesta sinna á henni.
Þegar ég hafði lokið kaffi-
drykkjunni hjá þessu vinafólki
mínu, kom Kristján forstjóri og
kallaði á mig til kirkjugöngu,
því efnt hafði verið til þess að
kirkjukór staðarins syingi nokk-
ur sálmalög fyrir ferðafólkið í
kirkjunni .Bóndi og ég brugð-
um skjótt við og fórum með
Kristjáni í kirkjuna og var það
í þann mund að söngurinn
skyldi hefjast. Brá bóndi sér
skjótt í raðir söngkórsins því
þar ætti hann heima. Söng kór-
inin nokkur lög og leikið var
undir á orgel af organista kirkj-
unnar. Voru sum lögin alkunn
sálmalög hér heima, önnur ekki.
Var söngurinn hlýr og þýður,
raddirnar vel samæfðar og bar
hann söngmennt staðarbúa gott
vitni. Er út úr kirkjunni kom
söng kórinn þjóðsöng Grænlend-
inga. Söngfólkið var flest nokk-
uð við aldur og voru konumar
í miklum meirihluta. Drottinn
minn dýri, ekki var þar fegurð-
inni fyrir að fara, en innileik-
inm og sakleysið skein út úr
hverjum drætti í ásjónu þessa
fólks. Heimsóknin í Görðum var
hin ánægjulegasta og kvaddi ég
þessi elskulegu hjón sem tóku
mér svona innilega að skilnaði
með kossi og handabamdi. Tvo
traktora sá ég þarna og fengu
forstjórarmir annan þeirra
ásamt stórum vagni með trégólfi
til þess að flytja okkur til baka
yfir hálsinn sem lúðulakalegust
vorum til gangs. Sátum við
þarna á berum fjölunum og
hossuðumst upp og niður. Sætt-
um við okkur vel við farkost-
inn og hrósuðum happi yfir því
að losna við það erfiði að þurfa
að ganga aftur alla þessa löngu
leið. Þegar við komum að lend-
ingarstaðnum við Eiríksfjörð,
beið okkar þar bátur til þess að
flytja okkur aftur til fluigvall-
ariins.
Á þessari leið var mikið ís-
rek á firðinum og varð bátuir-
inn iðulega að breyta um stefnu
til þess að komast firam hjá stór
um jökum sem voru á leið okk-
ar. Þessi ís berst útí Eiríksfjörð
úr öðrum firði, en í botni hams
er skriðjökull mikill sem sífellt
er að brotna framan af og spýt-
ir þeim kynstrum af jökum útí
fjörðinn sem svo berast þaðan
um allam Eiríksfjörð, og þaðan
alla leið á haf út. Geysileg sam-
felld ísbreiða hafði þrúgast sam-
an þar sem þeir mætast, Eríks-
fjörður og skriðjökulsfjörðuir-
inn. Eru það kaldranaleg heim-
kyinni sem auganu mæta í þess-
arri ísjakaborg .Eru það hinar
furðulegustu myndir sem biirt-
ast í gerð og lögun þessa jökul-
geims. Er þar eins og hlaðið sé
stalli ofan á stall sem svo end-
ar með kirkjuturnslögun.
Þetta hefir stundum á sér það
listasnið, að það mundi þykja
hið mesta listaverk, ef með hönd
um væri gjört. Þá gætiir mikilla
litbrigða í ísinum og sýmist
manni að blámi himinhvolfsims
skreyti þair sillur og súlnagöng.
Vér komum úr þessari
skemmtllegu Garðaför um sjö-
leytið um kvöldið og settumst
að kvöldverði. Tóku menn þar
hraustlega til matar síns, hress-
ir og endurnærðir af ferðalag-
inu og létu að venju gamminn
geisa.
Morguninn eftir, síðasta dag-
inn sem vér dvöldum í Græn-
landi var ferðimni heitið í Bratta
hlíð sem er önnur hinna fornu
Frarahatd á bls. 16