Morgunblaðið - 05.09.1968, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. SEPTEMBER 1968
„SÝf iDU 0G S EGC >U ÖLLUM h IEIMI..."
„1 Lenin, , vaknaðu! Breshnev er oriinn ær"
5. grein Magnúsar Sigurðssonar
blaðamanns frá Prag
Við þetta kom fát á marga.
Svo virtist sem allir vissu,
hvað þetta þýddi. Fólkið tók
að hörfa upp að húsveggjun-
um, inn í hliðargöturnar og
ekki hvað sízt niður Wenses-
lasstrætið að Narodni Trida
(Þjóðargötunni).
Tékkneskar lögreglubifreið-
ar komu á vettvang og í gegn
um hvella hátalara þeirra var
farið a'ð skora á fólk að halda
burt, ella yrði ekki komizt hjá
skelfilegu blóðbaði. Strætið
tæmdist smám saman af fólki
og við allar þvergötur inn á
það mynduðu hópar sjálfboða-
liða röð, sem lokaði strætinu
þannig að enginn komst inn í
það.
Ekkert er unnt að segja með
vissu um, hva'ð kynni að hafa
igerzt, ef útifundurinn hefði
fengið að fara þarna fram. Að
líkindum hefði þarna átt sér
stað ógnarlegra blóðbað en
hægt er að gera sér í hugar-
lund. Svo var að sjá, sem rúss
nesku hermennirnir hefðu ver
ið búnir að fá fyrirmæli um
að búa sig undir að skjóta á
fólkið, en fleiri þúsundir höfðu
verið saman komnir þarna á
strætinu.
Þennan dag höfðu hernáms-
yfirvöldin gefið út tilkynningu
um, að eftirleiðis skyldi ríkja
útgöngubann frá kl, 10 að
kvöldi til kl. 5 að morgni.
Raunar mátti segja, að útgöngu
bannið gengi í gildi, þegar
dimmdi um kl. 8, því að reynsl
an sýndi, að rússnesku her-
mennirnir voru enn skotglað-
ari á kvöldin en á daginn og
þótti víst flestum þá nóg um.
Þó var jafnan nokkur mann-
fjöldi á kvöldin á Wenseslas-
stræti í hjarta borgarinnar, en
þess gættu allir, sem beinlínis
vildu ekki leika sér að dauð-
anum a'ð vera komnir inn fyr-
ir útgöngubann. Það þýddi
dauðann að brjóta útgöngu-
bannið og varð ég sjálfur vitni
að því.
Kvöld eitt sat ég uppi á her
bergi mínu og var að reyna
að ná útvarpsfréttum frá Vest
ur-Þýzkalandi. Ég hafði slökkt
í herberginu, stóð við glugg-
ann og hafði dregið glugga-
tjaldið frá. Ég varð mjög undr
andi, þegar ég sá tvær mann-
eskjur, ungan mann og konu,
koma gangandi eftir gangstétt
inni andspænis. Þau námu sta'ð
ar örstutta stund og gengu síð
an á ská yfir götuna fyrir
hornið á hótelinu, þar sem ég
bjó. Ég velti því fyrir mér,
hvers konar fólk þetta væri,
og datt helzt í hug, að þetta
væru „kolloboranty", þ.e. fólk,
sem gengið hefði til samstarfs
við hernámsliðið, því að það
var komið langt fram yfir út-
göngubann og þvergatan, sem
þau gengu inn á, var krökk
af rússneakum skriðdrekum
bæði neðan til og eins fyrir
ofan, þar sem gatan hélt á-
fram.
Máðurinn og kotan hurfu
fyrir hornið. Síðan liðu fáein-
ar sekúndur, en þá heyrðust
hróp ög köll, sem köfnuðu í
ofboðslegri skothríð. Skothríð-
inni lauk og nokkrir rússnesk-
upp á gangstéttina á horninu.
Ég gat aðeins séð ofan á fram
hluta bifrei’ðarinnar, þar sem
stór rauður kross var málaður
fremst á þakið. Eftir örstutta
stund þaut bifreiðin af stað
með miklum hraða.
Ég flýtti mér niður í mót-
tökusal hótelsins til þess að fá
að vita, hvað gerzt hafði. Þeg-
ar þangað kom sat máður ná-
bleikur í framan við afgreiðslu
borðið, greinilega mjög skelfd
ur. Annar kom beint í flasið
á mér og skipaði mér mjög
æstur að fara tafarlaust upp
aftur. Maður og kona hefðu
verið skotin beint fyrir fram-
an anddyrið og hefði maðurinn
dáið samstundis en konan væri
helsærð. Það bætti ekki úr
skák, að rússnesku hermennirn
ir héldu, að þau hefðu búið
þarna á hótelinu. Þeir heíðu
skipað að láta opna fyrir sér og
fá að líta í gestabókina. Nú
mætti búast við þeim aftur á
hverri stundu og sennilega
myndu þeir flytja alla hótel-
gesti brott og taka hótelið á
sitt vald. Þannig hefðu þeir far
ið með Hótel París daginn áð-
ur, en það var ekki mjög langt
„Lenin, vaknaðu! Breshnev or orðinn ær.“
sem gefið var út leynilega eftir innrásina.
Mynd úr blaði,
ir hermenn hlupu fram og aft-
ur fyrir hornið, hrópuðu hver
til annars og virtust mjög æst
ir. Þannig leið nokkur stund,
unz sjúkrabifreið birtist og ók
í burtu.
Það þarf vart að taka það
fram, að ég átti erfitt með
svefn þessa nótt. Hvenær sem
var bjóst ég við að heyra hljóð
Mynd af hakakrossi inni í rauðri stjörnu, merki Rauða hersins.
Þessa mynd tók greinarhöfundur.
Mynd af veggspjaldi í Prag, sem skýrir sig sjálft. — Þessa mynd tók greinarliöfundur.
ið í rússneskum hermannastíg-
vélum, en ekkert frekar gerð-
ist.
Á hverju kvöldi og það áð-
ur en útgöngubannið skall á,
sendi hernámsliðið borgarbú-
um kveðju sína. Skotið var
stanzlaust af vélbyssum og
hríðskotabyssum í 5-10 mínút-
ur og þarna í miðborginni tók
einn herflokkurinn við þá ann
ar hætti. Stundum var skofchríð
in svo áköf, að það var lík-
ast því sem um stórbardaga
væri að ræða milli mismun-
andi herja. Þannig hélt þessu
áfram alla fyrstu viku hernáms
ins nema síðasta daginn, en þá
var mér sagt, áð útgöngubann
ið hefði verið fellt niður. Á-
standið hélzt samt óbreytt þá,
að því leyti, að fólk reyndi
að komast heim fyrir myrk-
ur. Á hverri nóttu gistu fleiri
manns á hótelinu, sem orðið
höfðu of seinir fyrir og þorðu
ekki heim, eftir að dimmt var
orðfð.
Eftir fyrstu tvo daga her-
námsins tók lífið í borginni að
færast örlítið í eðlilegra horf.
Strætisvagnar tóku að sjást á
nokkrum stöðum í borginni, en
engir sporvagnar enn. Ókyrrð
var samt mikil og almennur
ótti ríkjandi, Fréttirnar um her
væðingu Rúmena gengu manna
á milli og margir töldu, að inn
rásin í Tékkóslóvakíu
væri aðeins upphafið að öðru
verra líkt og árið 1939. Kannski
Væri heimstyrjöld í vændum.
Hvenær sem var mátti búast
við innrás í Rúmeníu og Rúm-
enar höfðu lý*t því yfir, að
þeir ætluðu sér að berjast.
Júgóslavar hlytu að koma Rú-
menum síðan til aðstoðar. Þeir
mættu vita, að röðin myndi
koma að þeim sjálfum. Banda-
ríkjamenn gætu svo ekki horft
á, að Rússar beittu ofurefli
sínu gegn hverju smáríkinu á
fætur öðru og voru þá ekki
hernaðarátök milli stórveld-
anna óumflýjanleg? Þá yrði
ekki bara beitt skriðdrekum.
Almenningur var einnig harmi
lostinn vegna meðferðarinnar
á leiðtogum sínum. Enginn
vissi raunverulega, hvað orðið
hafði um Alexander Dubeek
eða áðra leiðtoga. Fréttir voru
hvarvetna á kréiki um, að Rúss
ar hefðu þegar tekið helztu
þeirra af lífi. Loks of-
bauð öllum, að einn kommún-
istaflokkur gæti beitt annan of
beldi. Sú frámunalega stað-
reynd blasti við öllum, að
starfsemi kommúnistaflokks
landsins var bönnuð, blöð hans
gefin út með leynd og starf-
semi hans fór fram me’ð leynd
neðanjarðar alveg eins og á tím
um nazista. Munurinn var bara
sá, að nú voru það Sovétrikin
og fleiri kommúnistaríki, sem
tekið höfðu við hlutverki naz-
ista. Það var algjörlega of-
vaxið skilningi fólks, að Rúss-
ar, sem jafnan höfðu verið ein
hverjir beztu vinir Tékkósló-
vakíu gætu gert annað eins og
orðfð var. Rússar voru ekki
bara slavnesk þjóð og frænd-
ur. Þeir höfðu stutt Tékka og
Slóvaka ákaft í sjálfstæðisbar-
áttu þeirra, fyrst gegn Austur-
ríki og síðan frelsað Tékkósló-
vakíu undan nazistum. Fólki
fannst það, sem gerzt hafði,
svo yfirgengilegt, að því var
innanbrjósts líkast því sem
heimurinn hefði farið úr skorð
um.
Viðhorf fólks kom ekki hvað
sízt fram í sæg af veggspjöld-
um og tilkynningum, sem
hengd voru e'ða límd á hús-
veggi. Hvarvetna sáust mynd-
ir af Svoboda og Dubcek og
áskoranir um stuðning við þá.
Þá mátti sjá sæg af veggspjöld
um, þar sem hæðst var að Rúss
um og skorað á þá að fara
heim. Víða mátti sjá stjörn-
una, merki Rauða hersins, mál
aða með hakakrossi innan L
Á öðrum spjöldum var öllum
þeim, sem voguðu sér að eiga
nokkra samvinnu við innrás-
arlfðið, hótað hefndum og
sagt, að þeir kölluðu yfir sig
eilífa svívirðu sem föðurlands-
svikarar.
I útsendingum sjónvarps og
útvarps koma fram stöðugar
hvatningar til almennings um
að hvika hvergi frá stuðningi
við leiðtoga landsins. Stöðugt
varð að skipta um rásir og
bylgjulengdir, því að hernáms-
liði’ð gerði allt, sem unnt var,
til þess að trufla útsendingar
Engu að síður tókst að
halda áfram útsendingum þess
ara stofnana að mestu viðstöðu
laust, einkum þó útvarpsins.
Útvarpsstöðvarnar ,,Frjáls
Prag“, „Frjáls Bradislava“,
„Frjáls Plzen“ og margar
aðrar léku ættjarðarlög eftir
Dvorak og Smetana á milU
frétta,tilkynninga og áskoranna.
Þessum útvarpsstöðvum var yf
irleitt komið fyrir í bílum, sem
Framhald á bls. 23