Morgunblaðið - 05.09.1968, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. SEPTEMBER 1966
1
15
Siglaugur Brynleifsson skrifar um:
ERLENDAR BÆKUR
Mystik og Múhameðstrú
The Collected Works of St.
John of the Cross. Trarnslated by
K. Kavanaug'h and O. Rodrigu-
ez with an Initroductiion by K.
Kavanaugth. Nelson 1967. 70/—
Pagan Mysteries in the Rne-
issance. Edgar Wind. Penguin
Books 1967. 25/—
Der Islam in seiner klassisch-
en Epoche 622-1258. G. E. voon
(Grunebauim. Artemis Veblag
1966. Sv.F 29.50.
Islam. Fazlur Rahimian. History
oif Religion. Weidenfeld and Nic
oison 1966. 55/—
Dulspekingar telja sig ná tengsl
um við hið yfirskilvitlega, það
er einkenni dulspekinnar. Haerri
avið þessarar reynslu eru sam-
eiginleg æðri trúarbrögðum og
einnig virðist Iþessi reynsla vera
til staðar í frumstæðri trúar-
brögðum. Uppljómun eða upp-
hiafnimg til æðri raunverulteika
virðist eiga sér stað meðal frum
stæðra þjóða. Sú manngerð, sem
ieitar jþeisisi „æðri raunveru-
leika“ var og er til meðal allra
Iþjóða og þjóðflokika, þeirn virð-
ist ekki nsegja sá raunveruleiki
sem aðrir láta sér lynida og alf-
neita heiminum til þess að leita
þeirra sviða, þar sem þá grunar
að búi upphafinn friður, jafn-
vœigi og sannleiki. Þeir leita
^Saninileikanis bak við hieimimn,
uppspnettunnar, þar sem öll
Sköpun hefst eða reyna að sam-
einast hinu æðsta valdi, fá hlut-
deild í guðdómnum. Dullspeki er
þyí hv'orttveggj a í senn heim-
ispekileg og trúarleg, íhugandi og
framkv'æmandi. Hefji menn þessa
leit verður hún eini tilgangurinin
í lífi þeirra og engin hindrun
getur hamlað því, að þeir haldi
svo fram.
Reynsla hinna ýmsu dulspek-
inga ólíkra trúairbragða er mjög
keimiík, kenningum þeirra og
aðferðum svipar saman og tjián-
ing þeirra á reynisilu sinni er
mjög svipuð. Einn þeirra dul-
spekinga, sem koana fram eftir
siðaskiptin var Juan de Yepes
y Alyartez, fæddiur 1542 í hér-
aðiniu Kastilíu á Spáni, á Jóns-
messu, 24. júnii. Hann var skírð-
uir Juan eða Jón, etftir dýrðlingi
dagsins. Paðir hans var af ætt
eifmaðra kaupmanna frá Toledó.
Hiann kvæntist konu úr alþýðu-
stétt og var því gerður arflaus.
J.uan ólst því upp í mikilli fá-
tækt, var settur í muinaðarleys-
ingjaskóla og vann þegar hann
hafði aldur til, við pestarspítala.
F'ortstöðumaður spítalams leyfði
hionum að innritast í Jesiúita
sfkóla, þar sem hann niáði ágætu
valdi á latiniu. Hann var síðan
Ibostaður til prastniáms af vel-
gjiörðaimanni sdnum forstöðu-
manni pestairspítailainis. Hann
fær prestviigslu 1567 og sama ár
kymnist hann St. 'ITheresu. Sú
kynning mótaði llíf hans. St. Thier
esa vann um þessar mirndir að
emdurbótum á Kanmelítarregl-
unni. Henni var bent ó Juan
sean heppilegan siðbótarmiann
meðail múnka reglunnar. Juan
hugðiist um þetssar mumdir ganga
í regiu Karthusíana, en þar var
öll álherzla lögð á einvieru og
íhug-anir. St. Tberesa fékk hann
otfan af þessari fyrirætlan. Hann
tók nú að vimna að endurbótum
á regluhal-di meðaJl KarmeMta.
Umbótum Juans og Theresu var
misj afnlega tekið og ýmis deilu-
míál innan kirkjunnar urðu til
þess að bregða fæti fyrir endur-
bæturnar, um stundarsakir og því
formi, æm þær voru fram-
íkvæmdar. Juan studdi mjög
starfsemi J-uan Thieresu og va-kti
með því andúð yifirmanns regl-
unnar og kom að þvá að hamn
var hafður í haldi í niíu mánuði
í Karmellíta klaustri í Toledó.
Hainn varð að þola þar hin
mestu harðræði, en tókst að
flýja þaðan til Suður Spánar.
Hann starfaði við Karmelíta-
Skólann í Baeza 1579-81 en þá
halfði Filippus II hamlað frekari
ofsókmum á hendur endurbóta-
mönnum innan Karmelítaregll-
unnar. Hanin fer til Granada
1581 og kynnist þar arabískum
duispekingum, hann starfar á
Suður-Spáni, hefur yfirumsjón
með Karmeltíaiklaustruim og
yerður príor í Segovia 1588. Það
var á þessum árum, sem hann
va-nn að ritum sínum, þetta vor.u
honum róleg ár, deilurnar um
stefnu St. Theresu innan kirkj-
unnar höfðu hjaðnað.
En bráðiega risu nýjar deil-
ur og þær voru inman floikks
endurbótasinna og lyktaði með
því að hann var sendur til eins
fátaðkasta klausturs Karmelíta í
La Penuiéla í Andallúsáu. Þessi
útlegð varð homum gleðiefni,
hann var niú kominn á það stig
íhugama og lífemismáta, að ó-
haagimdi og þjáningar voru hon-
um eftirsókn-arverðar. Hann
kom til þessa fátæka staðar í
ágústmánuði 1591. Amdstæðingar
hans unntu honum ekki friðar,
því að nú var tekið að vinna
að því, að reka ih-ann úr Karrmel
ítareglunni, en sú otflsókn náði
Skammt. Hl. Juan sikeindist á
fæti og hljóp á eitrun og lézt
hainn úr þessu meini 1591, á fer
tugaista og níuinida aldursári.
Hann hafði löngum óskað þess
að deyja sem óbnayttur liðsmað-
ur reiglu sinnar, að deyja þar,
sem enginn þekkti hann og að
deyjia eiftir miklar þjáningar.
í þeasari bók eru getfin út öll
vehk San Juan de la Cruz. Rit
og ljóð Juans eru tjiáning per-
sónulegrar dúlarreynölu hans,
sem var því mieiri sem hann var
lærðari í gusðpjöllunum og
kenningum Thomasair friá Aq-
vánó og h-amn var ein-nig gædd-
ur sálirænu imnisæti framar öðr-
um mönrnum. Þekking hans og
menntun forðaði þvá að tján-
ing hans yrði klúðurtsJeg og ó-
skýr, en sú hætta vafir eimlæigt
yfir tjá-ningu yfirskilivitlegra til
fimminiga og duíartfulllrar reynslu.
Juan var Skáld og -á ljóðum
tekst honum oft að há firekari
Áhrif dúlispeki á listir eru
m-argvísleg, meðal frumstæðra
þjóða eru listir og galdur ná-
tengd og mymdlist síðari alda
verður ekki skilin án þekkingar
á kristnum og heiðnum dulfræði
kennimgum. Þetta á eínkum við
list Endurreisnartímabilsins.
Fornlistin og fornbókmenntir
vor-u þeirra tíðar mönnum eiláf-
ur nægtabrunnur og ékki síður
goðsögumar ásamt fornri dul-
speld, sem kenndar voru við
grfsku laun helgarnar. Lista-
menn Endurreisnartímiabilsins
skild-u það sem þeir töldu forna
dulspóki sínum skilningi, mis-
skildu mangt og vanskildu ainin-
að, að dómi þeirra sem nú fjalla
um þessi miálefni. En þr-átt fyrir
það, urðu goðsögumar og kenn-
ingar, sem taldar voru sprotn-
ar fná launhelgunum, Neóplatón
ismanum sáðar, oft kveikja og
efniviður sumna verka þeirra, og
mörkuðu mörg önn-ur einkenn-
um sínum. Á sínum tímum vom
hinar svonefndu vá-gs'lur grísfcu
launhelganna hafðar að háði og
spotti meðal holleinskra heim-
spekinga, mætti ætla að þær
befðu um margt verið keimlí'k-
ar vúlgærdullspeki nú á tímum.
Dulspeki sú, sem kennd er við
launhelgarnar, í rauninni er runn
i-n fríá grísku heimspekingunum
og í iþeirra myn-d kynnast í-talsk
ir listamenn henni. Áhrifa þess
arar beiðnu dulspeki gætir eins
og áður segir í myndlist þessara
tíma og einnig í ljóðagerð og
öðrum listum. Hötfundur þess-
arar bókar E-dgar Wind kennir
listasögu við Háskólann í Ox-
tford, hann hefur iagt miikla vinnu
á þetta rit, sem kom fyrst út hjá
Paber and Faber 1958 og er nú
gafið út í endurbættri útgátfu hjá
Penguin. Höfundur tefcur til með
tferðar ýmis -listaverk Endurreisn
artímahilsins og rekur áhrif
heiðinnar dulspeki, sem finna á
á þeasum verkum. 102 myndir
fylgj-a útgátfunni.
Kballifarnir voru arftakar rík
is Múhameðs og andlegir leið-
togar múhameðstrúanmanna og
rúmum hundrað árum eftir
dauða spámannsins var khalifat
ið orðið mesta veldi sinnar tíð-
ar. Útþensla er einlkenni ara-
bíiska heimsins fyristu aMirnar,
útgáfunnar, sem nefndist „Die
Bibliothek des Morgenlandes"
og fjallar um n-álægari Austur-
lönd.
Kveikjunni að sigurvinning-
um arabískra hersveita á 7. og
8. öld og stofnun ríkis og ríkja
Araba eru gerð ágæt skil í rit-
inu „Islam“ eftir Fazlu-r Rahman,
sem er eitt bindi safnritsins
„iHistory of Religion". Höfund-
urinn er múhameðstrúar, ættað-
ur frá Pakistan og hafi eihhver
álitið að múhameðstrú væri dauð
trúarbrögð, þá hlýtur sá hinn
sami að skipta -um skoðum eftir
lestur 'bókarinnar. Höfundur
kaillar hina -trúuðu til endurmats
á trúnni, sem lifandi afli, er
frjóvga megi líf þeirra ekki síð-
ur en þessi trúarbrögð orkuðu 1
öndverðu. Hann rekur forsend-
urnar að trúboð-un M-úhameðs,
ástæðurnar fyrir útþeninslu trú-
ariiimar og náðurkoðnun hen-nar
síða-r, -sem hann -kennir „madras-
as“ þ.e. guðfræðiskólunum.
Áhrifamenn skól-anna stóðu
gegn aillri nýrri vitneskju og
þekkingu telur höf. stafa af skiln
ingsskorti og vanþekkingu á
frjóvgandi afli múhameðstrúar
lein þá hefst menningarlegur
, , , , , blómi. en tók langt firam þeim
tengslum yið lesendur sina en i vísi til menningar, sem var að
ýmsum ritgerðum. San J-uan de
la Ccruz atfneitar heiminum og
öllu jiarðnasku gjöraamiega, en
jialfntframt er hann boðberi kær-
leikans. Juan telur að fullfcomin-
un, þ.e. nánari tengsl, sem al-
mennt -gerist, við guðdóminn, ná
izt aðeinis með hreinsun, sem
tfylgi örvimglan og oifboðslegar
þjiáningar. „Sálin hreinsast af öll
um tengslum við vemaldlega
hluti og útilloki öll mennsk
tengtál, lifi og hrærist aðeins í
Ikratfti trúarinnar. Næsta stig er
hvíld og isáðan emn tfrekari hreins
un, en hinni sáðari fylgja þján-
ingar, sem ekki verða tjáðar. AUt
atefnir iþetta til nálægðar við
guðdóminm, en þeirri nálægð lýs
ir San Juan á ritum sínum.
Harðýðgi hans við og heiðar-
'leiki -gagnvart sjláíLfum sór er
með leindæmum, en jaifntframt á
hann strengi þar sem mildi og
kærieiki móta tjáningu hans. í
Iþeisisari útgátfu eru öll verk hans
þýdd að nýju og tfy-llstu ná-
(kvæmni gætt í þýðingu hug-
taka. Þýðenudr hafa starfað að
þessu í mörg ár og er-u flestum
mönnum tfærari til þessa starfis.
Ljóð San Juianis eru birt hér
bæði á frummiálinu og í enskri
þýðinug.
mótast meðal nágranmanna í
norðri. Blómi araibíiskrar menn
ingar verður mestur um daga
Harun al Raáhid og þá gætir
jatfnframt mestra áhritfa grískrar
og peraneskrar menmingar. Þá
er grundvöllurinn lagður að því
skeiði, sem lýst er í „Der Islam
in sei-ner klassischen Epoc-he“ og
þar -segir einnig frá upphafi
þeirrar menningarþróunar, sem
hefst með trúarboðun Múham-
eðs. Spámaðurinn og arftakar
hans leidd-u þjóð sína -til þess
fyrirhei-tna lands, sem semískir
trúarlei-ðitogar og veraldlegir
ileiðtogar höfðu löngum leitað og
fumdið í frjósamari löndum í ná-
grenni auðnanna, þaða-n sem þeir
komu. En fyrirheitna land spá
mannsins var ekki af þes-sum
heimi og því fylgdi slíkur kraft-
ur boðun h-ans, að árþúsumda
tengsl landanna, sem lágu að
Miðjarðarhafi rofnuð-u með af-
drifarík-um af-leiðingu-m fyrir
þær þjóðir, se-m byggðu Evrópu.
IHöfundurinn von Grunebaum
leitast við að lýsa beiimi Araba
á þessum tím-abili, í stuttu máli
og hefur tekizt að rita liðlegan
inngang að tímabilinu. Bókin er
gefin út í bókaf-Lok'ki Atremis
og endurnýj unarmætti hennar.
Höfundur telur að ein ástæðan
til landvinninga Araba á 7.—8.
öld hafi verið jafnræðisboðum
spámannsias, allir jafnir fyrir
Allah, og að þessi 'kennimg og
framkvæmd hennar hafl. fallið í
frjóan jarðveg með hinum sigr-
uðu þjóðum. Með-al hinna trú-
uðu onkaði mestu sú -trú, að þeir
væru að framkvæma vilja Allah
og -til þess væru þeir í heiminn
bornir. Pólitískt vald og trúar-
legt var samtengt í þeim ríkjum,
sem töldust hafa þessi írúar-
brögð, með hni-gnamdi veldi
Khalifanna og loks með sundur-
li-mun ríkis þeirra, tek-ur að
draga úr útþennslumætti mú-
hameðstrúar og hún staðnar.
Höfundur dýkur riti sín-u með lýs
i-ngu þeirra tilrauna, sem gerð-ar
hafa verið til þess að emdu-rmóta
trúarbrögðin -að n-útíma aðstæð
um, trúariega, siðferðilega og
samfélagslega, og hefur höfund-
ur ákveðnar skoðamir um þau
mál, þ.e. köl-lun Allah til allra
trúaðra, að fra-mkvæma vilja
sinn nú 1345/1967. Þegar hinir
trúuðu vita á hvern hátt þetta
megi gerast og hvernig má vænta
tíðihda.
Krabbameins-
félag í S-Þing
KRABBAMEINSF'ÉLAG Suðu-r-
Þing-eyjarsýs-lu -var stofnað að
Breiðumýri þ. 28. ágúst síðast-
liðinn.
Á stofnfundi mættu um 100
manns. Bjarná Bjarn-ason lækn-
ir, formaður Krabbameinsfélags
fslands, flutti erindi á fundin-
um og sýndar voru kvikmynd-
ir. Fundarstjóri var Sigurður
Guðmundssön prófastur að
Grenjaðarstað.
Stjórn hins nýja fóla-gs skipa:
F-rú Kolbrún Bjarnadóttir, Yzta
feili, formaður, frú Sigurbjö-rg
Magnúsdóttir, Fossholi, frú Þóra
Hallgrímsdóttir, Húsavík og hér
aðslæknarnir Þóroddur Jónasson
Breiðumýri og Gísli G. Auð-uns-
son, H-úsavík.
Á vegum hi-ns nýstofn-aða fé-
lags voru haMnir fræðs-lufund-
ir á Húsaví-k, Grenivík og að Mý
vatni og Köldukinn, sem Jón
Oddgeir Jónsson erindreki sá
um.
- AGA KHAN
FramhaW af bls. 12
þriðja fimm-ára sikeiðið út í
árslofc 1968.
Mesta flóttamanmavandamá-1
ið á starfssviði stofiniunarinn-
ar var frá upphafi í Evrópu
í -kjölíar seinni heimsstyrja-ld-
air. Nú er það fyret og fremst
Afríka sem hrópar á hjálp.
Talið er a-ð í Afrífcu -séu einis
og stendur 850.000 flóttamenn.
Af þeim hafa 500.000 -notið að-
stoðar flóttamannahjálparinn-
ar fcil að hefj-a nýtt líf.
Sáttmálinin frá 1951 um
stöðu flófctaim'ain-na teliur
upp réttindi flóttamanins í
griðl-andinu, t. d. að því er
varðar trúfrelsi, aðgang að
dómstólum, launuð störf, ó-
keypis skólagöngu og fél-aigs-
legt öryggi. Nú þega-r hafa 53
rí-ki igerzt aðilj-ar að þessium
sáttmála, og gnuindvall-aratriði
hains eru hagnýt-t í löggjöf og
réttarvenj-um margra lamda.
H-ins vegar færðust nok-kur
ríki und-an að staðfesta sátt-
mala-nn, þar eð h-ainn taóki
einiungis til fólks sem orðið
hefði flóttamenn vegna at-
burða sem gerzt höfðiu fyrir
1951. Siðan hefuT Alláherjar-
þiingið samþytkikt ályktun, -sem
víkkar ákvæði sá’ttmálans,
svo að han-n- nær nú tdl nýrra
flóttamann-a, en tímamörk-in
1951 hafla verið felld niður.
Árið 1967 var lagt fram upp-
fcais-t að hinum nýja sáttmála
til undirs’kriftar, og í júnílok
í ár höfðu 17 ríki -g-erzt aðiljar
að honium.
Man nré ttind aár ið 1968
Árið 1968 hefur verið gert
að mannréttind'aári, og er það
von forstjóra flóttaimanna-
hjálparininar, -að enn fleiri
ríki -gerist aðilj-ar að bá'ð-um
ofangreindum sáttmálum, og
að æ fleiri rik-i mumi taka
upp í löggjöf sírna og rét-tar-
v-enjur Yfirlýsinguna um grið
land, sem samþykikt var af
Allsherjarþingin-u á fyrra ári.
Höfuðatriðin í þeirri yfiriýs-
iin-gu eiru þess efniis, að -ekki
megi vísa á bug n-einum sem
leitar hælis í einhverju lan-d-i
af pólitískium ástæðum, nema
í tilvi-kum þar sem þungvæg
öryggissjónarmið eða um-
hyggja fyrir þjóðarheill koma
'til skjalainna. Öllum rí’kjium
ber a-ð virða þaiu -grið, sem
ríki v-eitir persónum, er upp-
fylla grei-nd Skilyrði, og ekk-
ert ríiki getur li-tið svo á að
veitin-g griðlands sé vottur um
fjandskap.
Fjárh-agsáætliun flóttam-a-nna
hjálparininar fyrir yfirstand-
andi ár gerir ráð fyrir út-
gjöldum sem n-ema 4,6 millj-
ónurn dollara. Af þessari upp-
hæð hafa aðildarríkin þegar
heitið að gr-eiða samt-al-s rúm-
ar 3 milljónir dollara. Meðal
land-a, sem á þessu ári leggja
fram meira fé en í fyrra, eru
Danmörk (125.33-3. dollarar, en
var 101.346 dollara-r), Fi-nn-
land (40.000 dollarar, áðu-r
15.000), Noregur (175.737 dol'l-
arar, áður 139.665) og Sví-
þjóð 250.000 dollarar, áður
200.000 dollarar).
- HREINDYR
Fiamhald af bls. 8
ti-1 allra veiðimanna um að taka
sýni-shorn úr mögum og senda
þeim. Voru veiðiimonnium send
-eyðublöð til útfyllingar um veiði
stað o. fl. og -einnig ös'kjur und-
ir sýnishorn. Kvaðst iha-nn gera
sér .góð-ar voni-r um að fá þar
mjög fróðlega-r upplýsinga-r.
Ek'ki k-vað Inigvi enn farið að
vinn-a úr sýnishonnum þeirra fé-.
laga. Með í f-erðinni var m. a.
Annþó-r Gar-ða-rs-son, fuglafræðin-g
ur. Af sýnishorn-um virtist við
fyrstu skoð-un sem hrei-ndýrin
lifðu m-est á víði. Ef svo er, þá
er þa-ð inokk-uð annar gróð-ur en
sá sem sa-uðkindin lifi-r á, sagði
In-gvi, en tók s'kýrt f-ram, að þetta
værj að-eins gróf skoðun á maga-
inniihaldi h-rein-dýranina og aðei-ns
byrj-un á a'thugun á þessu.