Morgunblaðið - 19.09.1968, Blaðsíða 5

MOKGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. SEPT. 19&8
Hér iitilmagnar lögöu til
Tvö hús á förum
ENNÞÁ breytir gamli miðbær-
inn um svip. Nú er verið að rífa
þar niður tvö húsin til viðbótar
Annað þeirra er Gúttó, en hitt
Aðalstræti 9, sem varð eldi að
bráð sl. vetur. Gúttó er merki-
legt hús í sögu Reykjavíkur.
Seint yrði húsið talið hátt til
lofts eða vítt til veggja, þótt það
um árabil væri miðsöð samkomu
og' skemmtanahalds bæjarbúa.
Templarar sakna hússins, sem
svo lengi var þeim annað heim-
ili, og ekki er ótrúlegt að marg-
ur eigi þaðan Ijúfar minningar
frá þeim stundum er dansinn dun
aði þar.
Til að verða vfoari um sögu
húsanna hringdum við í þann
fróða mann Árna Óla.
— Aðalstræti 9, sagði Árni, er
nú lítt merkáleg bygging frá sögu
legiu sjónarmiði. í>að var byggt
upp úr aldamótum og þar rak.
þýzkur kaupm-aðurr Rikard
Brauin vefnaðarvöruverzlun.
Seinna var svo viðbyggiingin
reist. En staðurinn sem húsið er
á, hann er merkur. Þar stóð
nefnilega forstjórahús innrétting
anna og þangað var Lamdsprenf-
smiðjan flutt úr Viðey. Þá var
þetta hús aðsetur landsfógeita um
skeið.
— Gúttó er afitur á móti sögu-
legt hús. Um það vil ég helzt
vísa í grein, sem birtist eftiir mig
í MBL. í marz sl.
í gireinkwm leggur Árni til að
húsið verðiflutt að Árbæ, og um
sögu þess segir hann m.a. svo:
— Mönnium varð það fljótit
ljóst, að stúkumar yrðu að koma
sér upp eigin húsi, en fjárhag-
ur þeirra var bágborinn og
fékkst ekki samkomuliag um
þetta fyrst í stað. Þá hófst stúk-
an „Eitningin“ handa á eigin spýt
ur og sótti um til bæjarstjórnar
að mega gera uppfylUingu í
tjörnina fram af lóð Alþimgis-
hússins, og reisa þar fundarhús.
Þetta samþykkti bæjarstjórn,
þó með þeirri kvöð, að þætti for
setum Alþingis maiuðsyn til bera
fyrir þinghúsið, að fá þessa upp
fyilimgu til viðbótar við sína lóð
þá yrði Templarahúsið að vxkja
þaðan á aðra lóð, sem bærimm
mymdi fá því.
Félagar „Eingingarinnar" hóf-
usit svo handa í febrúar 1887, að
gera þessa uppfýllingu. Tjömin
var þá ísi lögð og var efniimu í
uppfyllánguna ekið eftir ísnium
vestan af Melum,. En er þeir
höfðu unnið þarnia nokkuð á ann
að hundnað dagsverk í sjáiifboða
vkmu, þá komu hdnar stúkumar
til liðveizlu við þá. Var þá umn-
ið svo kappsamlega að seint í
maí var uppfyllingin fulllgerð og
byrjað á grunni samkomiuhús-
ins. Voru þá gjafa dagsvenk orð-
in hátt á fjórða hundrað. En um
haustið var húsið fullgert og
vígt hinn 2. október.
—, Árni segir næst frá vígsl-
unni og var hún hin virðuleg-
asta. Templarar gengu í skrúð-
fylkingu til hússins og var margt
um manniinn. Jón Ólafsson, skáld
framkvæmdi vígsluma, sam-
kvæmt fyrirmælum Alþjóðareglu
templara. Að lokum var sungið
kvæði eftir Jón og segir þar
m.a.:
Hér lítilmaignar lögðu till,
en litlu efnin drjúg
hafa orðið hér, og unnið stórt
í einiing von og trú.
Templairathúsið og ailt félags-
líf bæjarbúa um árabi'l er svo
nátengt að þangað má rekja
flestar félagsstofnanir og starf-
semi þeirra. Það var aðal leik-
hús bæjarins, eins og nánar verð
ur greint frá. Bæjairstjórnin héit
þar fundi sína í mörg ár og mátti
þá heiba, að Templarahúsið
væri ráðhús Reykjavíkur. Þar
var haildinn sá frægi 9. nóvem-
bersfundur þegar stólfætur voru
á lofti og mienn létu handaflið
ráða.
Með tímanum óx borgin, en
Gúttó ekki. Önnur hús komu í
þess stað, en húsið varð fyrst
og fremst félagsheimi'li Góðtempl
ara og um helgar fóru fram dans
leikir þar sem enginn varð út-
undan nema karlinn Bakkus.
Brátt verða borgarbúar Gúttó
fátækari og eflaust finnsit mörg-
um súrt í broti að. húsið skuli
ekki fá að eyða ellidöigunum
upp við Árbæ eins og Árni Óla
hefur lagt til.'
Næst hringdum við í Lárus
Sigurbjörnsson, skjalavörð og
báðum hann að segja okkuir frá
þætti Gúttó í leiklistarttífi höfuð-
staðarins. Ekki stóð á svari hjá
Lárusi.
— Það var einhvern tímiann í
kringum 1880 að grein birtiist í
rnrnm
jpspaippBSMiBjSPMjji
Eldur sá fyrir örlögum þessa
fullu og öllu, en á rústum þe
blaðinu Þjóðólfd undir fyrirsögn
inná: Hús til sönglegna skemmt-
ana, glleðileika og £1. handa bæj-
arbúum. í greininni voru rakt-
ít þeir erfiðeifcar, sem bæjar-
búa stiafaði af missi Gtasgow-
ihús.sims. Síðan það mssti váið
væri í engian samkomusal að
venda í bænum, að undantekniu
sjúkrahúsinu sem væri hið edina
athvarf að kalla í þeim efnum.
— Glasgowhúsið var verzlun-
Lengi og dyggilega hefur Gúttó þjónað borgarbúum. Nú er það
bráð, og bílastæðum þingmanna mun fjölga.
verða rifjámunum
húss. Nú hverfur það brátt að
ss mun glæst verzlunarhöll rísa.
arhús og í því geysistór sattur,
sem ætilaðuir var til geymslu á
vörum verzlunarinnar. Þessi sal
ur var iðulega notaður sem sam
komusalur bæjairbúa. í Þjóðólfs-
greininná segir einndg, að nú sé
komin hreyfing á að fá hentugt
samkomuhús undir forystu Söng
félaigsins Hörpu og Homaileika-
félagsins. Þessi tvö félög hafi
haddið ,,tombólu“ sem hafi gefið
700 krónur í tekjur, en áætttað
sé að húsið kosti 10 þúsund. í
húsinu á að vera standandi sena
og sæti fyrir tvö hundiruð áhorf-
endur.
— Þetta eru fyrstu umræður
sagði Lárus, Góðtemplairar riðu
svo á vaöið með að byggja sam
komuhús, sem bæjarbúum
skorti svo mjög eins og Þjóðólfs-
greinin sýniir.
— Nokkxum árum áður en
Gúttó var byggt var þó nokkur
leiklistarstarfsemi í bænum, sem
sézt á því, að aðsókn var svo
mikii að bæjairstjórnin bannaði
hana vegna fátæktar bæjarbúa,
Vair þess getið að vimnukona ein
hefði selt svæfilinn sinn til að
afla inngangseyris.
— En Góðtemplarar létu þetta
ekki á sig fá og þegar stórstúk-
an ákvað byggingu samkomu-
húss fékk stúkan „Einingin" þvi
til leiðar komið að reist var leik
svið í húsiinu.
— Það var svo veturinn 1890-
91 að fyrstu ledkriitin voru fhitt
á fjölum Gúttó. Þann vetur voru
Ævintýri á gömguför og Nýáms-
nóttin m.a. sýnd í húsinu, sem
allt til ársins 1897 var aöal sam-
komuhús og leifehús bæjarins,
ásamt Breiðfjörðshúsimiu. í þann
tíð stóðu Góð'temþlarar fyriir mik
ilili leáklistarstarfsemi.
efnir til ALMENNS fundar um
UNGA FÚLKIÐIATVINNULÍFINU UG STJÚRNMÁLIN
að Hótel Sögu í kvöld fimmtudaginn 19. sept. 1968 kl. 20.30.
Fundarstjóri: Guðmundur H. Garðarsson, form. V.R.
Frum mælendur:
1. Baldur Óskarsson, form. S.U.F.
2. Kristján Þorgeirsson, form. F.U.J.
3. Magnús Gunnarsson, viðskiptafræðinemi.
4. Sigurður Magnússon, forseti Iðnnema-
sambands íslands.
BALDUR
KRISTJÁN
MAGNÚS
SIGURÐUR
Að loknum framsöguerindum verða frjálsar umrœður.
ALLT ÁHUCAFÓLK UM ÞJOÐFELAGSMÁL
ER SÉRSTAKLEGA HVATT TIL AÐ MÆTA Á FUNDINUM
STJÓRNIN