Morgunblaðið - 19.09.1968, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. SEPT. 1968
1S
Það var einn blíðviðrisdag
inn í vikunni, að ég lallaði
upp í Garðastræti til þess að
hitta þar að máli konu, sem
fyrir skömmu kom heim til
ættlands síns alkomin eftir
býsna langa útivist. Guð-
munda Elíasdóttir heitir hún;
nafn, sem unga fólkið þekkir
sennilega ekki nema af af-
spurn, en lifir ennþá sterkt
í minni þeirra, sem fylgdust
með íslenzku tónlistarlífi á
þeim árum, er Sinfóníuhljóm
sveitin okkar var enn í reif-
um og tvísýnt um líf hennar
hverja stund og þegar Þjóð-
leikhúsið var rétt að komast
á legg og lagði í fyrsta sinn
út í það stórvirki, að flytja
óperu — átak, sem þá glæddi
stórar vonir og drauma, sem
því miður hafa ekki rætzt
enn.
Guðmunda var á þessum ár
um í forystusveit íslenzkra
tónlistarmanna og munu þeir
margir, sem minnast tónleika
hennar, er hún kom heim frá
námi, og síðan söngs hennar,
í stórverkum svo sem Mezzíasi
Handels, Davíð konungi eftir
Honegger, óperunni Rigo
letto eftir Verdi og þó um-
fram allt í hlutverki drykk-
felda svikamiðilsins í óperu
Menottis, magnþrungnu verki
sem fært var upp á vegum
Leikfélags Reykjavíkur m/eð
þrotlausri vinnu og þeim bar
Guðmunda Elíasdóttir
(Ljósm.: Kristinn Benediktsson).
ik og málverk, höfnina, hafið
og Esjuna, og það var auð-
fundið, að Guðmunda Elías-
dóttir var harla glöð yfir að
vera komin heim.
— I>að eru í rauninni orð-
in meira en þrjátíu ár, frá
því ég fór að heiman, sagði
hún. Að vísu hef ég komið
alltaf öðru hverju til fslands
og var heima í nokkur ár í
kringum 1950, en þa'ð er allt
annað að vera komin heim fyr
'ir fullt og allt._
Mig fýsti að vita, hvað vald
ið hefði því, að hún kom heim
núna, ekki sízt þar sem börn
hennar tvö, átján ára stúlka
og tvítugur piltur urðu eftir
við nám í Danmörku, þar sem
þau hafa ölí búið síðustu ár-
in.
— Ég skal segja þér hvað
réð úrslitum, svaraði Guð-
munda, Ég hef eiginlega allt-
af verið á leiðinni heim len
alltaf eitthvað haldið aftur af
mér. Svo var það í sumar, að
við, dóttir mín og ég, vorum
tsuður við Miðjarðanhafið,
dvöldumst þar á lítilli eyju,
isem heitir Ibizi. Við bjuggum
;á pensionati við sjávarbakka
tog höfnin þar var umlukin
fjöllum, eins og höínin í
Reykjavík. Á kvöldin sátum
við oft á svölunum á giisti-
heimilinu og horfðum á sólar
lagið og fegurðina umhverfis
En þáð var alltaf einskonar
mér hefur skilizt hvensu mik
iis virði það er fyrir vegfar
endur og aðra og nú hef ég
ákveðið að búa mér hér lít-
inn „bæ“ — mér og börnunum
ef — og þegar þau vilja. Ég
hugsaði sem svo: „Heima á
fslandi geta tvö hundruð þús
und manns lifað, því skyldi
ég ekki getað lifað þar líka“
og Guðmunda hlær við glað
lega.
— Hefurðu í hyggju að
syngja aftur eða miðla öðr-
um af þinni kunnáttu og list
t.d. með kennslu?
— Þessari spurningu er dá-
lítið erfitt að svara, það er
að segja einkum fyrra atriði
hennar. Það er hætt við, að
eftir svo margra ára fjarveru
sé maður alveg gleymdur aem
túlkandi listamaður. Sá er
meðal annars munur á starfi
skapandi og túlkandi lista-
manns; hafi þeir, sem skapað
hafa listaverk, — tónskáld,
rithöfundar, málarar og aðr-
ir gert eitthvað, lifir það
áfram, en túlkandi listamenn
gleymast. Þeirra list lifir ein
ungis í augnablikinu. En. . .
vogun vinnur og vogun tap-
ar, ég hef hugsað mér að ríða
á vaðið, smám saman bæði
með kennslu og virkri þátt-
töku í sönglifinu, ef færi
gefst. En ég geri mér ljóst
að það verður ef til vill ekk
ert auðvelt, sízt þar sem ég
Sá sem vill leita kjarnans verður að kafa djúpt
Samtal við Guðmundu Elíasdóttur, söngkonu,
*
sem er alkomin til Islands
áttuanda, sem þá var oft svo
sterkur.
Svo fluttist Guðmunda vest
ur um haf, þar sem hún sam-
einaði í nokkur ár hlutverk
eiginkonunnar móðurinnar og
ötullar og vaxandi listakonu,
unz veikindi bundu enda á
söngferil hennar árið 1958.
Á leiðinni til Guðmundu
varð mér hugsað um það hví-
líkum fjársjóði Íslendingar
hafa glatað um árin með því
að geta tekki búið efnilegum
tónlistarmönnum viðunandi
starfsskilyrði. Sumum glötum
við til annarra þjóða, Sðrum
í önnur störf isem svo ótal
margir aðrir hefðu getað
stundað. Gegnum huiga minn
runnu söngraddir karla og
kvenna, margvíslegar og sum
ar mikilfenglegar, sem sakir
verkefnaleysis og skilnings
skorts þjóðfélagsins hafa ekki
náð þeim listræna þroska og
þeirri fyllingu, sem þær áttu
skilið og hefðu getað. Þeir
eru ekki ýkja margir ís-
lenzku söngvararnir sem
heima hafa setið er hafa náð
að viðhalda og auka við list-
rænan þroska sinn, — en því
meira hljótum við að virða þá
sem það hafa gert og þrátt
fyrir erfiðar aðstæður og önn
ur störf flutt okkur dýrustu
perlur tónbókmenntanna.
Þegar Guðmunda opnaði
fyrir mér dyrnar, hrökk ég
dálítið við — ég átti von á,
að hún væri orðin eldri og
breyttari frá því ég sá hana
isíðast fyrir hálfum öðrum ára
tug. En konan sem heilsaði
mér, glaðleg og hispurslaus,
kippti mér samstundis aftur í
tímann og sjálfri mér til tals
verðrar undrunar komst ég
að raun um, að þessi mann-
eskja, sem ég hafði á unga
aldri dáð svo mjog sem lista
konu, lifði sterkast í minn-
ingunni um eina af síðustu
æfingunum á óperunni Rigo-
letto, æfingu sem gekk
hrapallega í flestu tilliti og
fyllti alla, sem hlut áttu að
máli hálfgerðu vonleysi um
að þetta ævintýri tækist.
Það var komið fram á nótt
og allir orðnir þneyttir og
slæptir eftir margra klukku-
stunda æfingu. Allt hafði mis
tekizt sem mistekizt gat, söng
ur, leikur, tjöldin, ljósin og
nú seinast hljóðin. Nú var þó
komið að atriðinu í kránni í
lokaþætti óperunnar, þar sem
þau sungu dúett sinn Guð
munda og Kristinn Hallson
og úti fyrir áttu að drynja
þrumur og eldingar. Þetta at
riði virtist ætla að takast all
vel unz þar kom í textanum
sem Maddalena söng fullri og
og heitrf mezzoröddu: „Tona-
tona“ — en þá hieyrðist ekk
ert hljóð. Guðmundu féllust
hendur í örvængingu og hún
kallaði: „Engin, alls engin
tona“ Einhver bætti við úr
salnum: „og ef þessu heldur
áfram, verður heldur engin
sýning.“
En allt fór vel að lokum og
sýningin — fyrsta óperusýn-
ing Þjóðleikhússins tókist bet
ur en nokkur 'hafði þorað að
vona.
— Ég er svo nýflutt í íbúð
ina hérna, sagði Guðmunda,
þegar við vorum komnar inn
í stofuna, að ég hief ekki einu
sinni haft tíma til þess að ná
mér í kaffikönnu, — en þú
mundir ekki vilja ofurlitla
Camparilögg með sóda meðan
við röbbum saman?
Ég þáði gott boð og huigs-
aði jafnframt með þakklæti
tdl kaffikönnunar fyrir að
vera svo fjarri. Eftir skamma
stund höfðum við hreiðrað
um okkur og tókum að rabba
saman um eitt og annað, mús-
imistur yfir öllu, það vantaði
iþessa skæru birtu, sem við
feigum á íslandi. Einu sinni
'segir dóttir mín allt í einu
„Mamma, þetta er næstum
eins fallegt log :heima“.
— Hún hefur oft kom-
ið heim en þó mest-
an hluta ævinnar átt heima
erlendis. En hvar sem við höf
um verið stödd — og börn-
in hafa yfirleitt flakkað með
mér hyert á land, sam ég hef
farið, til Kanada, suður til
Florida, um Evrópu og suður
að Miðjarðarhafi, — „heima“
hefur alltaf verið á íslandi.
En þarna minntist ég þess allt
í einu, hvað ég hafði ofthugs
að þetta sama: „Þetta er næst
um einis fallegt og heima“ og
skyndilega sagði ég við sjálfa
mig: „Nú er komið nóg af
samlíkingum, nú ferð þú
heim.“
— Því sjáðu til, hélt Guð-
munda áfram, börnin eru ekki
lengur börn og maður getur
ekki bundið sig við tilhugs-
unina um það, hvert þau fara
Þau eiga sitt líf. En það skað
ar aldrei að hafa móður ein-
hversstaðar „í bæ“ Ég hef átt
mér ,.bæ“ á ýmsum stöðum og
hef líklega haft tilhneigingu
til að fara ekki þar um, sem
vöðin eru grynnst. Mér finnst
alltaf að þeir sem vaði (
grynnst, gusi mest, en vilji
maður leita að kjarna þess
siem túlka skal, verður að
kafa djúpt og leggja alla sína
sál í þá leit.
— Hefurðu dálæti á ein-
hverri sérstakri grein söngs-
ins umfram aðrar?
— Æ, það veit ég ekki,
kanski væri réttast að svara
þessari spurningu isvo, að það
sem ég fæst við eða syng í
augnablikinu frammi fyrir
áheyrendum, er í mínum aug-
um það bezta, hverju sinni.
— Hvenær söngstu síðast
hér heima á fslandi?
— Ég átti að syngja í
Kysstu mig Kata, það mun
hafa verið 1958, en þá veikt-
ist ég og gat ekki verið með,
en Sigríður Þorvaldsdóttir 1 (
leikkona tók yfir hlutverkið.
Það sem mér þótti þó ennþá
verra við þessi veikindi var, I
að ég átti að syngja á heims-
sýningunni, sem þá var hald-
in í Brussel — átti að fara
þangað á vegum Bandaríkja-
manna, ekki íslands — en það
var alveg útilokað, því mið-
ur. Síðan eru liðin þessi tíu 1
ár og ég bef að mestu þagað
þennan tíma.
Framhald á bls. 21
Við vorum suður á Ibizi. —
— sátum og horfðum á sól- — og dóttir mín sagði allt — Mamma, þetta er næstum — og eg sagði við sjálfa
arlagið — í einu: eins fallegt og heima — mig: Nú ferðu heim.