Morgunblaðið - 19.09.1968, Blaðsíða 16

16
MOKGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. SEPT. 1968
Blindflugskennsla
hefst á Akureyri þann 1. október næstkomandi. Kennt
verður á flugvél af gerðinni Piper apache.
Vgentanlegir nemendur hafi samband við skrifstofu
skólans á Akureyrarflugvelli, sem mun veita nánari
upplýsingar.
FLUGFÉLAGIÐ FREYR,
P.o. box 663, Akureyri
Sími 96-21585.
Tilboð óskast
i húsið Bergstaðastræti 63
til niðurrifs eða brottflutnings
Upplýsingar r sima 22460

AMERÍSKl
MIÐILLINN
frú Ethel Meyers frá New York heldur nokkra einka-
fundi fyrir félagsmenn og gesti þeirra á tímabilinu
frá miðvikudegi 25. sept. til sunnudags 29. sept. n.k.
Bókanir óskast tilkynntar í síma 23864 laugardag
21. sept. og sunnudag 22. sept. kl. 6 til 7 e. hád.
Enskukunnátta áskilin.
Sálarrannsóknafélag Islands.
SPEGLAR
Prýðið heimili yðar
Fjölbreytt speglaúrval
með og án umgerðar
Allar stœrðir fáanlegar
LUDV STOI ÍRJ
L A
Speglabúðin
Laugavegi 15.
Sími 19635.
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
IUÆLSKA
í ÞANN tíð, er munnleg próf
tíðkuðust í skólum, reyndu lítt
lesnir. en málglaðir nemendur
að bjarga sér frá þögn með því
að láta móðann mása um allt og
ekkert. Sagnir herma, að aðferð-
in hafði ósjaldan borið tilætlað
an árangur.
Hugfangnir höfðu nemendur
lasið eða hlustað á söguna um
Demosþenes, sem var hrópaður
niður í fyrsta sinn, sem hann
hugðist halda ræðu, en varð síð-
ar, vegna eigin þjálfunar, mest-
ur og fremstur ræðumaður allra
tíma, að sagan greinir.
Áður var sú tíð, að ræðuisnilld
var meðal annars álitin aðall
hvers þess, sem bauð sig fram til
setu á þjóðþingum og öðrum
fulltrúasamkomum. Sá, sem
hiugðist sigra keppinaut í kœn-
ingum, varð að bera af honum í
ræðumennsku. Framboðsfundir
voru keppleikar í mælsku, þar
sem sá sterki sigraði — það er
að segja sá sterki í ræðustólnum.
Þingskönungar þrumuðu klukku-
stundum saman í málstofunum
og kvað oft hafa unnið aðra á
sitt band með mælsku sinni
einni.
Prestar voru metnir sam-
kvæmt því, sem þeim mæltist á
stólnum. Jóni Thoroddsen var
mikið í mun að geTa lítið úr
kennimannlegum hæfileikum
séra Sigvalda í Manni og konu,
og því lét hann séra Sigvalda
aldrei semja neina ræðuna, held-
ur notast við gamalt ræðusafn,
sem hann hafði keypt fyrir þrjú
hundruð þorskhausa.
Séra Halldór — í Höllu Jóns
Trausta — hreif sóknarbörn sín
með fyrstu prédikuninni, sem
hann þrumaði yfir þeim. Aðeins
gamli prófasturinn tók á öllu
með varúð og sagði, að „góðar
ræður væru góðar með öðru
góðu“. enda fóx glansinn brátt
af ræðumennsku séra Halldórs.
í Ofvitanum telur Þórbergur
það til léttúðar ,,að rangla í frí-
kirkjuna til þess að njóta fávíss
gamans af ræðubrögðum séra Ól-
afs Ólafssonar." — Hvílík
skemmtun!
Nítjánda öldin var öld mælsk-
unnar. Málfrelsi var þá víða svo
nýtt af nálinni, að líkt var sem
skarð væri brotið í stíflu. Tján-
ingin flæddi yfir alla bakka.
Skáldsagnahöfundar aldarinn-
ar smituðust af mælskunni, skrif
uðu og skrifuðu. Ókjör af firna-
löngum skáldsögum eru til frá
þeirri öld. Svo gæti næsfcum
sýnzt sem duglegustu höfundarn-
ir hafi verið jafnfljótix að skrifa
og venjulegur maður er nú að
lesa. Undarlegra var þó — að
minnsta kosti í augum nútíma-
mannanna — hve höfundum
tókst að vanda sín mi-klu verk,
hve fátt var um misfellur í orða
flaumnum, hve undirbygging var
tra-ust, þrátt fyrir allt.
í rauninni nam hin orðmarga
skáldsaga aldrei land í íslenzk-
um bókmenntum. Orsökin er
augljós: íslendingar voru lítt
teknír að semja skáldsögur, þeg-
ar mælskan var mest á oddi. Auk
þess bauð íslenzk bókaútgáfa
ekki upp á offramleiðslu lesmáls,
síður en svo. Helzt er, að skáld-
sögur Jóns Trausta minni á hina
orðmörgu skáldsögu nítjándu
aldar.
Iðnaðarhúsnœði
Til leigu er 270 íerm. iðnaðarhúsnæði á götuhæð
frá 15. sept. Mikil og góð lofthæð. Innifalið er
skrifstofa, kaffistofa, snyrtiherbergi, floresent ljós
í lofti, sérhitaveita, sérrafmagn og sérinnkeyrsla fyrir
bíla. Malbikað plan. Góð bílastæði.
Upplýsingar veitir Ólafur Morthens í síma 30501.
Husqvarna
LPPÞVOTTAVÉLAR
GÓÐIR GREIÐSLUSKILMÁLAR.
OPIÐ TIL KL. 10 í KVÖLD.

Vörumarkaðurinn hf.
ÁRMÚLA 1 A - REYKJAVfK - SÍMI 81680
Nútímahöfundar, sem erunostr
arar og eyða löngum stundum
í að finna upp á óvæntum lík-
ingum — fjarstæðum, ef ekki
vill betur til — hefur tekizt
misjafnlega að útskýra dugn-að
og afköst gömlu meistarann-a.
Hvernig tókst þeim að skrifa1
svona mikið? Og þó svon-a vel1?
Nýttist tíminn svona miklu bet-
ur áður fyrr? Voru höfundar
duglegri sakir strangara uppeld-
is, minna hóglífis og lengri al-
menns vinnutíma? Eða má af-
greiða málið stutt og laggott
m-eð því að segja: þetta var nú
einu sinni móðin-s?
Því ekki það? Alkunna er, að
menn eru misjafnlega upplagðir
til starfa. Aðstæður k-unna að
hafa þau áhrif, að maður vinni
í dag afrek, sem ha-nn hefði eng-
an veginn valdið í gær.
Reyni maður að setja sér fyr-
ir sjónir, hvernig fyrri tíðar
m-enn litu á hlutina, sýnist sem
þeir hafi talið mælskuna höfuð-
prýði og náðargjöf, sem rithöf-
u-n-dum j-afnt og öðrum bæri að
rækta, en ekki vanrækja. Mælsk
an taldist að jöfnu göfug íþrótt
og hagnýt vísindi.
Þá var krafizt samfellds sögu-
þráðar í skáldsögum, leikritum
og sögukvæðum. í samræmi við
þá kröfu hugkvæmdist fræði-
mönnum að skýra tilurð ýmissa
fornra skálverka: Njála t. d.
hlaut að vera samsetningur
tveggja eða fleiri sagna, þar eð
söguþræðirnir voru ekki fænri
en tveir.
Að setja s-aman skáldsögu —
það var eins og að spinna þráð,
sem rakti sig að hálfu leyti sjálf-
ur. Einn kaflinn þróaðist í fram-
haldi af öðrum. Framleiðsla efnt-
isins gat orðið allt að því sjálf-
virk. Höfundur átti að g-eta skrif
að viðstöðulaust, væri ímyndun
han-s aðeins nógu frjó.
Að vís-u var mikið lagt upp úr
orðgnótt. Rithöfundi skyldi vera
tiltækur fjöldi orða um fram
orðaforða mælts máls. Skáldlegt
þótti að slá um sig með sjald-
gæfum orðum. Hugsum okkur,
að Matthías Jochumsson hefði
samið skáldsögur og lagt í þær
ekki minna orðasafn en ha-nn
lagði í kveðska-p sinn. Það hefði
verið fjölskrúðug lesning, að
ekki sé dýpra í árin-ni tekið.
En fjörleg notkun sjaldgæfra
orða virðast ekki hafa tafið mik
ið fyrir skáldunum.
Nú eru dagar mælskunn-ar tald
ir, að minnsta kosti í bili. Æ
færri ræð-umenn gera sér f-ar um
að töfra áheyrendur með glæsi-
legu og tilþrifamiklu málskrúði.
Sagt er, að á þingum skiptá
minnstu, hvort ræðumönn-
um mælist vel eða illa, ráð séu
ekki lengur ráðin m-eð málflutn-
ingi, heldur með samkomulagi á
bak við tjöldin; fundarform-ið sé
nánast hefð, sem haldið sé af
gömlum vana.
Sumir fara í kirkju á suranu-
dögum. En færri ræða af fjálg-
leik og tilfinning um, „hverni-g
prestinum hafi nú mælzt“.
Ská-ldsagan er orðin önnur ett
hún var. í stað samfellds sögu-
þráðar er komiran samsetraingur,
sem minnir sjaldnast á þTáð,
heldur mætti líkja efninu við
vél, sem er skrúfuð saman úr
ólíkum hlutum og verður á þann
hátt samstæð heild, einn hlutur.
Nútímaskáldsagan er flóknari
en svo, að höfundur geti s-legið
gömul m-et í afköstum. Nútima-
höfundurinn heyr sér ekki orð
úr dauðu máli eða s-káldamáli
eins og forveri hans. En þeim
mun fremur vandar hann val'
þeirra orða, sem hann notar.
Hann segir ekki frá í löngu máli,
en gefur til kynna með vísbend-
in-g.
„Ég bjó til eða sullaði eða
skrúfaði saman leikrit“, sagði
Matthías, þegar hann var búinn
að semja Skugga-Svein.
Væni orðasambandið að „sulla
saman“ ekki svo niðrandi sem
það er, mætti það gefa nokkuð
til kynna vinnubrögð rithöfund-