Morgunblaðið - 23.11.1968, Blaðsíða 12

Jóhann Hjálmarsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Líf og ljós
TÚRVALSLJÓÐ
Sigurðar Júlíusar Jóhannes-
sonar.
Barnablaðið Æskan.
Reykjavík 1968.
Á ÞESSU ÁRI eru liðin hundrað
ár frá fæðingu vestur-íslenska
Sigurður Júlíus Jóhannesson.
skáldsins Sigurðar Júlíusar Jó-
hannessonar. Barnablaðið Æskan
minnist fyrsta ritstióra síns með
smekklegu úrvali ljóða hans, sem
Richard Beck hexur búið til
prentunar. Sigurður Júlíus Jó-
hannesson er með þekktari skáld
um íslendinga vestanhafs, og fer
vel á því að við gefum gaum
að ljóðagerð þeirra. Sannarlega
viirðast þau ekki hafa skilið
ská'ldgáfuna eftir heima eða glat
að henni í nýju umhverfi, en af
skiljanlegum ástæðum flest horf
ið í skugga Stephans G. Stephans
sonar. En það er eyða í þekkingu
jþeirra íslendinga, sem um ljóða-
gerð hugsa, að kannast ekki við
Kristján N. Júlíus (Káinn), Sig-
urð Júlíus Jóhannessón, Gutt-
orm J. Guttormsson, og Jakob-
ínu Johnsom. Jakobína er nú
ein á lífi þessara skálda. Ég
held að það væri þakkarvert
að gefa út ljóðasafr með úrvali
úr verkum helstu íslenskumæl-
andi skálda vestanhafs. Þau hafa
um margt sérstöðu, og eiga tóm-
læti af okkar hálfu al'ls ekki
skilið. Líklega mun skáldskapur
á íslensku leggjast niður með
nýrri kynslóð skálda af íslensk-
um ættum, því þeim er eðlilegast
að tjá sig á ensku. Vestur-ís-
lenski skáldskapurinn verður þá
lokaður heimur einungis bundinn
við skáld fædd fyrír aldamót.
Richird Beck segir í inngangi
að Úrvalsljóðum Sigurðar Júl-
íusar Jóhannessonar, að undir-
straumurinn í kvæðum hans, sé
„djúp samúð hans með mönnum
og málleysingjum" Þetta eru orð
að sönnu. Siðferðisboðskapur
skáldsins er því svo áleitinn, að
fyrir kemur að hann verður að-
alatriði, en mörg dæmi eru aft-
ur á móti um það, að skáldinu
takist að segja hu.g sinn í vel
heppnuðu ljóði. Baráttuhugur
verður stundum til þess að
skáld gleyma, að þau eru að
yrkja ljóð. en ekki halda ræðu.
Um það ei Sigurður Júlíus Jó-
hannesson ekki eina dæmið í ís-
lenskum skáldskap. Bæði í hefð-
bundinrú 'ljóðagerð, og þeirri,
sem á ýmsan hátt kannar nýjar
leiðir er algengt a'ð rekast á
það, sem ef til vill mætti kalla
móralska öivun.
Nú verðuir að vísu að fara
varlega með orðið ölvun þegar
Sigurður Júlíus lóhannéssom er
nefndur. Fá skáld hafa lagt meira
af mörkum til bindindismála en
hann. Drykkjuskapur verður í
Ijóðum hans ein sú mesta bölv-
un, sem yfir mannkynið hefur
komið.
Ljóð eins og Móðir og barn,
ber manninum og skáldinu Sig-
urði Júlíusi Jóhannessyni fagurt
vitni. Þegar hann yrkir um börn,
verður rödd hans hrein og sterk
í einlægni sinni:
Ég horfi, blessað barnið mitt,
í bláu augur, þín,
þar sé ég bæði líf og ljós,
þar lifir sálin mín.
Þú brosir — en það unaðsdjúp!
Mér opaast heimur nýr!
Ég inn í heiðan himin sé
þar helgur drottinn býr.
En augna þinna undradjúp
veit engirnn nema ég;
þau birtast mér sem blessuð ljós
svo björt og guðdóœleg.
Við komu þína blessað barn,
hve bjart var alit og hlýtt;
ég fann að allt mitt innra líf
var orðið breytt og nýtt.
Ég vængi fékk hjá sælu og sorg
og sveif í himinimn;
þar sjálfan drottin sál mín bað
að signa veginn þinn.
Það var sem eitth ært æðra mál
þá ætti sála mín.
Ég bað hann eins og bezt ég gat
að blessa sporin þín.
Ég sá hann brosa blítt og ljúft
er bað ég djúpt og heitt.
LEIKFÉLAG Kópavogs hefur
um nokkurra ára skeið verið
eitt myndarlegasta álhugamanna-
félag landsins. Sýningar þess
hafa að vísu verið mjög misjafn-
ar að gæðum, en ýrnsar þeirra,
t. d. „Lénharður fógeti“ og
„Sexurnar“, verið snyrtilega
unnar og lipurlega leiknar.
Fyrsta verteefni L. K. á þessu
leiteári er „Ungfrú Éttansjálf-
ur“, nýtt íslenzkt gamanleikrit
eftir Gísla J. Ástþórsson. Gísli
er landsþetektur fyrir gamansemi
sína bæði í skáldsögum og blaða-
pistlum, en ekki er mér kunnugt
um að hann hafi áður skrifað
leikrit, enda ber „Ungfrú Étt
annsjálfur“ allmörg einkenmi
frumsmíðar. Höfunidur kann eteki
að notfæra sér möguleika leik-
formsins fram yfir prentað mál,
— kímnin er öll í orði, eteki at-
höfnum. Atburða>vefur leiksins er
ekki af frumleika gerður. Efnið
mun eiga að vera sótt í íslenzkt
atvinnulíf fyrir 30—40 árum
og er vægast sagt ekki mjög
áhugavert. Bóas blaðamaður er
trúlofaður ungri stúlteu, sem ekki
Sem bending tók ég brosið hans
að bæn mín skyldí veitt.
í auga þínu, blessað barn,
hann brosir mér á ný,
og heitir aftur hlífð og vörn. —
Mitt hjarta trúir þvL
Vögguvísur eru rkyldar þessu
Ijóði, en íþrótt skáldsins meiri.
Skáldið þarf ekki á jafn mörg-
um orðum að halda og í Móðir
og barn:
Sefur þú og sefur
sælan mín,
lokuð eru litlu,
litlu augua þín.
Brosir þú í blundi
blítt og rótt.
hefur kjark í sér til að segja
honum að hún vinni í frystilhúsi,
heldur -ikveðst vera „kontór-
dama“. Bóas kemur í heimsókn
á skrifstofu frystihússins, mis-
skilningur ræður ríkjum um
hríð og Bakkus kemur einnig
nokkuð við sögu, þar til í lokin,
að Bóas sér að það er engin
meiri háttar ógæfa að vera trú-
lofaður „verkakonu" í stað
„kontórdömu". Þetta er nokkuð
veikur burðarás fyrir gamanleik,
og helzt til langsótt efni í ádeilu,
en það versta er þó að höfundur
getur ekki stillt siig um að flytja
áhorfendum einnig dálítinn boð-
skap, úr því að •hann hefur náð
þeim í kallfæri. Er það hin herfi-
legasta heimspeki, sem betur
hefði verið sleppt. Það er annars
undarlega algengur kvilli hjá
jafnvel beztu skopsmiðum að
freistast til að láta nokkra alvar-
lega þanka, fáein orð í fullri mein
ingu — fljóta með. Ef lífospekin
er felld inn í forrn leitesins, eins
og t. d. í notkun Shakespears á
trúðum sínum og reyndar fleiri
persónum, þá kann þetta að
Úti bæði og inni
allt er kyrrt og hljótt.
Dreymir þig og dreymir
dýrð og frið;
hika ég og horfi
hvílu þína við.
Góður guð á hæðum
gæti þín,
annist þig um eilífð
eina vonin mín.
Fuglaljóðin eins og Tveir vin-
ir, Fagurbúni fuglinn minn, og
Krummavísa eru vel gerð og
skemmtileg. Sama er að segja
um stökurnar. Skáldið nær mest
um áhrifum þegar það tak-
markar sig við einfalda mynd:
Með risahönd á rúðugler
þó rósir máli yptur,
um annan glugga augað sér,
sem aldrei frosið getur
hlaða leikinn verðmœtum. En sé
spekin framreidd hátíðlega og í
fúlli alvöru, er voðinn vís, jafn-
vel þótt hún sé bæði gáfutegri,
frumlegri og skáldlegri en andanis
lummur 'þess leikrits, sem hér er
um fjallað.
Leikstjóri og leiteendur eru
eteki öfundsverðir af því að eiga
að takast á við allar persónur
leiksins. Tvær þeirra eru þó tals
vert skemmtilega upp dregnar og
sjálfum sér samkvEemar. Grímur
Grímsson forstjóri og Guðbjörg
móðir Birnu, en sú þriðja, Dúdda
dóttir Gríms, hálfgerð hornreka
í leiknum, oig persónurnar tvær,
sem atburðir snúast aðallega um,
Bóas og Birna, eru svo meingall-
aðar frá hendi höfundar að
enginn vegur er að ætlast til þess
að leikendur geti gert þær trúan-
legar í augum áhorfenda, t. d.
sannfært þá um að það sé hin
sama Birna, sem ektei þorir að
segja væsklinum Bóasi rétt til
um atvinnu sína, oig sú vailkyrja,
sem skipar sér í fylkingarbrjóst í
verkfölium.
Þrátt fyrir þessa erfiðleika
hefur ieikstjóranum, Baldvin
Halldórssyni, tekizt að Ikoma
snotrum og samfelldum heildar-
brag á sýninguna. Leiktjöld
Gunnars Bjarnasonar eru einnig
dável úr garði gerð. Þessvegna er
sýningin öllum beinum þátttak-
endum sínum fremur til sóma en
hins gagnstæða, en það sem á
vantar að hægt sé að mæla verul
lega með henni við fólk, verður
að skrifast á reikninig þeirra,
sem ráða verkefnavali félagsins.
Mörg ljóð bókarinnar eru ort
í tækifærisskyni: hlýhugur sýnd
ur ættjörðinni úr framandi landi;
samferðarmenn kvaddir hinstu
kveðju. Mannvit og góðvild eru
eðilisteoistir skáldsins sem lýsa upp
sviðið. Tyrfni og forneskjulegt
málfar á skáldið ekki til; hvert
ljóð hefur ákveðna merkingu, er
ekki ort einungis til þess að fylla
tómið.
Sigurður lagði ojnnig stund á
Ijóðaþýðingar, og eru mörg sýnis
horn af þeim í Úrvalsljóðum.
Meðal þeirra sem skáldið þýðir
Ijóð eftir eru Ailfred Tennyson,
Joyce Kilmer og Watson Kirk-
connell; auk þess eru hér þýð-
ingar á ljóðum eftir ónefnd skáld
m.a. Barnið við dyrnar á drykkju
stofunni, og Kona drykkjumanns
ins talar við drottin í himnta-
riki. Síðastnefnda Ijóðið minnir
á sum ljóð Steins, sem hann orti
með bros á vör, en Sigurði er
alvara. Tvö fyrstu erindin eru
þannig:
Mæðgurnar Guðbjörg og Birna
eru leiknar af Guðrúnu Þór og
Helgu Harðardóttur. Guðrún hef-
ur ágæta rödd og öruggt sviðs-
fas, svo að e.t.v. er hún of hóf-
söm í leik og spör á skopið, —
hún ræður áreiðanlega við meiri
tiilþrif. Helgu hefur verið mikill
vandi á höndum, vegna ósam-
ræmis innan hlutverks hennar.
Leikur hennar er heldur áferð-
argóður, en nær eðlilega aldrei
þeim sannfærirngarterafti, sem
æskilegur væri. Bjöm Magniús-
son leikur Bóas blaðamann, sem
er dálítið þokukennd persóna frá
höfundarins hendi. Birni verður
lítið úr hlutverkinu, en gerir þó
ekkert tiltakanlega illa. Grímiuir
Grímsson er steemmtilegas.ta per-
sóna leiksins. Hann leikur Bjöm
Einarsson og gerir honum prýði-
leg skil. Björn er sviðs’vanur leik-
ari, lék t. d. Lénlharð fógeta með
glæsibragð og sýnir nú að hann
hefur einnig góða kímnigáfiL
Dúddu dóttur Gríms leikur Jón-
ína H. Jónsdóttir. Þetta er heldur
leiðinlegt hlu'tverk og vanþakk-
lát fyrir leikara, en Jónína gæðir
það því lífi, sem hægt er af
nokkurri sanngirni að krefjast að
hægt sé að bliása í Dúddu þessa.
Þótt mér þyki leikrit Gísla J.
Ástþórssonar ekki hafa reynzt
eins fyndið og margt það af
öðrum skrifum hans, sem ég hef
lesið, er það víða til þess falilið
að vekja hlátur. Enda fór svo á
frumsýningunni, að fólk virtist
flest skemmta sér ágætlega og
var mikið kiappað í leikslok.
Örnólfur Árnason.
(Frostrósir).
Helga Harðardóttir, Björn Magnússon og Guðrún Þór í hlutverkum sínum.
.Ungfrú Éttannsjálfur'
Höfundur: Gísli J. Ástþórsson
Leikstjóri: Baldvin Halldórsson
Leikmynd: Gunnar Bjarnason