Morgunblaðið - 20.12.1968, Side 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. DESEMBER 1968
Jónas Guðmundsson:
Bláa bandið - starfsemi þess fyrr og nú
Vistheimilið í Víðinesi
í FYRRI hluta þessarar grein-
argerðar rakti ég í stórum drátt
um ás'tæðumar fyrir því að Bláa
bandið hætti rekstri Flókagötu-
stöðvarinnar og afhenti hana
geðsjúkrahúsi ríkisins, en það á,
samkvæmt íslenzkri löggjöf, að
fara með yfirstjóm ofdrykkju-
vama hér á landi.
Nú er hiinsvegar eftir að gera
grein fyrir sítarfsemi Bláa Bands
ins eftir að hætt var rekstri
Flókagötugtöðvarinnar og verð-
ur það nú gert hér í stórum
dráttum.
Þegar Bláa Bandið hafði starf
að í tvö ár á Flókagötunmi, var
augljóst, að sú starfsemi kæmi
ekki að tilætluðum notum fyrir
þá menn, sem dvelja þurftu
lengi á hæli eða vistheimili
vegna drykkjuskapar síns. Þeir
komu aftur og aftur á Flóka-
stöðina og sköpuðu þar aðeins
erfiðleika en hlutu sjálfir lítinn
eða engan bata. Okkur varð því
ljóst strax 1957, að Bláa Band-
ið þurfti að koma upp langdval-
arheimili fyrir þetta fólk, og að
það heimili yrði að vera í
sveit, en þó í nálægð Reykja-
víkur og að þar væri hægt að
hafa með höndum starfsemi,
sem vistmenn gætu unnið við,
svo þeir vendust aftur á að
Síðari grein
ganga að reglubundnu starfi og
lifa reglubundnu lífi um alllang
an tíma.
Eftir langa leit að slíkum stað
barst loks jörðin Víðines á Kjal-
arnesi í hendur okkar haustið
1958. Bærinn þar hafði brunnið
og nokkuð af útihúsum, Oig bónd
inn, sem þar hafði verið, hætti
við uppbyggingu að nýju og
seldi bú og býli.
Bláa Bandið festi kaup á jörð
inni fyrir 830 þúsund krónur og
naut til þess 50 þúsund króna
framlags sem A-A-samtökin söfn
uðu í þessu skymi. Enginn styrk
ur né lán fékkst til þessara
kaupa hjá opinberum aðilum.
f Viðinesi þurfti allt að
byggja að nýju, hið eina, sem
nothæft var þar, var 40 kúa f jós,
sem hentaði ekki illa sem vinnu-
salur eftir að því hafði verið
breytt og um það bætt á marga
lund.
Þegar byrjunarstarfi þar var
lokið var hægt að taka 7 vist-
menn í Víðines.
Reksturinn í Víðinesi var sam-
eiginlegur Flókagötustöðinni
fram til 1. júlí 1963.
REKSTRARSTYRKIR OG LAN.
í samningi þeim, sem gerður
var 19. apríl 1963 milli þáver-
andi heilbrigðismálaráðherra og
stjórnar Bláa Bandsins, um af-
hendingu Flókagötustöðvarinnar
segir svo í 5. grein:
„Heilbrigðismálaráðjjneytið og
stjóm Bláa Bandsins eru ásátt
um að Bláa Bandið haldi áfrauh
rekstri vistheimilisins í Víðinesi
og sérstakt samkomulag verði
gert um það, hvernig framtíðar-
stuðningi ríkisins við þá stofn-
un verði fyrir komið“.
Það samkomulag, sem gert var
samkvæmt þessu samningsákvæði
var ákveðið í ráðuneytisbréfi frá
11. ágúst 1964, en þar segir að
ráðuneytið geti fallist á, að mán-
aðarlegur rekstursstyrkur til
hælisins verði næstu tvö ár kr.
40 þúsund á mánuði og um sama
tímabíl verði samtökunum veitt-
ar sem lán vegna Víðiness kr.
10.000.00 á mánuði með hæfilegu
veði í Víðinesi, eftir nánara sam-
komulagi“.
Þessarar fyrirgreiðslu hefur
Bláa Bandið notið síðan til rekst
urs og uppbyggingar í Víðinesi
þau 5 ár, sem liðin eru frá því
að það hætti rekstri á Flóka-
stöðinni, og hefur haft Víðines
eitt með höndum síðan.
Til fullniæginigar fyrirheiti
ráðuneytisins um 10 þúsund
krónur á mánuði, sem skyldu
veittar í lánsformi, var félaginu
veitt 500 þúsund króna lán með
7 prs. vöxtum á árinu 1967 og
er það eina lánið, sem Bláa Band
ið hefur fengið af opinberu fé
til Viðinesshælisins síðan það
hóf starf sitt þar 1959.
Frá Reykjavíkurborg hefur
Bláa Bandið fengið til starf-
rækslu sinnar í Víðinesi 125 þús
und krónur á ári, eða sem næst
10 þúsund krónur á mánuði, síð-
an 1966 en engin lám hefur borg
in veitt vistheimilinu.
Þessi er þá hinn opinberi
Þá hefur og á þessum tíma verið
mikin aukin ræktun á jörðinni
svo og garðávaxtaframleiðsla og
skilar jörðin því nú síðustu tvö
þrjú árin talsverðum hagnaði. Þá
má og stunda frá Víðinesi hrogn
kelsaveiði og smávegis útræði, ef
fiskur gengur í sundin, og allt
eykur þetta möguleikana á því
að láta reksturinn þar bera sig,
og störfin, sem vistmenn vinna
að verða fjölbreyttari og þeim
til meiri ánægju við að byggja
upp líf sitt á nýjan leik.
Samkvæmt reglugerð vistheim
ilisins, tekur það vistmenn til
langdvalar, það er að segja, eng
inn er tekinn til styttn tíma í
fyrsta sinn, en sex mánaða. Að
þeim tima liðnum „útskrifast“
vistmaður, en skilyrði er þó, að
hann hafi bæði atvinnu að að
hverfa og húsnæði til að búa í
þegar hann fer. Ef út af ber fyr
ir slíkum vistmanni, má taka
hann á ný og þá til þriggja mán
aða. Vistmenn má lengst taka til
tveggja ára.
Vistheimilið í Víðinesi er rekið
sem sjúkrahús en ekki sem
Vistheimilið í Víðinesi 1967
stuðningur, sem vistheimilið í
Víðinesi hefur notið síðan 1963,
er það var skilið frá Flóka-
götustöðinni. Það verður varla
sagt, að fyrirgreiðslan hafi get-
að verið mikið minni en þetta.
Hvað reksturinn snertir hefur
þetta verið nægilegt, en uppbygg
ingu hælisins hefur ekki getað
miðað það áfram sem bæði var
æskilegt og nauðsynlegt, þvi
rekstrareiningin þar er ennþá of
lítil, til þess að reksturinn geti
verið svo hagkvæmur sem vera
þyrfti
Aldrei hefur þessi aðstoð ver-
ið ákveðin til lengri tíma í einu
en tveggja ára, sem er mjög baga
legt allra hluta vegna og rekst-
ur allur og fjárfesting er þess
vegna í sífelldri óvissu, því á
þessum smávægilega styrk velt-
ur tilvera vistheimilisins. En
þrátt fyrir þá óverulegu aðstoð,
sem opinberir aðilar hafa veitt
til uppbyggingar í Víðinesi hef-
ur þó þokast í vaxtarátt þessi
síðustu 5 ár og geta nú dvalið
i Víðinesi árlega 40 vistmenn í
20 vistplássum, því lágmarksdval
artími vistmanna er 6 mánuðÍT.
Árið 1967 dvöldu þar 44 vist-
menn og voru 36 þeirra úr
Reykjavík en 8 úr öðrum sveit-
arfélögum.
REKSTUR VISTHEIMILISINS
Af því, sem nú hefur verið
sagt, er Ijóst, að vistheimilið f
Víðinesi hefur síðan það fór að
starfa eitt sér, ekki þurft að
kvarta hvað rekstrarstyrk snert-
ir. Hann hefur verifS fullnægj-
andi enda hefur núverandi ráðs-
maður þar, Pétur Sigurðsson,
sýnt mikla ráðdeild, dugnað og
samvizkusemi í rekstrinum og
þeim hjónum farizt öll stjóm á
vistheimilinu prýðilega úrhendi.
vinnuhæli. Vinnan er einn þátt-
urinn í lækningu vistmanna, og
allt unnið við það, að þeir geti
gengið að reglubundnu starfi og
vanist á ný á reglulegt líf.
Gætt er mikillar reglusemi um
fótaferð, máltíðir, hreinlæti, böð
og annan aðbúnað vistmanna svo
þeir venjist á ný á að lifa reglu
bundnu lífi. Þeir eyða kvöldun-
um og öðrum frístundum við
lestur blaða og bóka, sjónvarp,
útvarp eða spil, bingó eða ann-
að, sem stofnað er til með sam-
þykki og undir eftirliti ráðs-
manns eða fyrir hans atbeina,
eða tómstundavinnu að eigin
vali.
Á sumrum starfa vistmenn að
margskonar útivinnu við hey-
skap og garðrækt, húsbygginig-
ar, veiðiskap, vegagerð o.fl. sem
nauðsyn ber til að vinna. Vist-
heimilið hefur komið sér upp
stórum vinnuskóla og kéypt vél
ar til steina og hellugerðar. Er
nú hægt að steypa þar steina
og hellur í allar byggi»gar sem
þar verða reistar. Að steinagerð
inni er aðallega unnið á vetr-
um, svo og að uppsetningu á lín-
um, taumahnýtingu, netabæting-
um og fleiru, sem til fellur. Vist
menn annast auk þess innanhús
störf, s.s. ræstingu vistheimilis-
ins og herbergja sinna, þjón-
ustustörf í eldhúsi og borðstofu
o.m.fl. Fyrir störf sín fá þeir
smávegis þóknun, sem dugar
þeim til tóbakskaupa og ann-
arra smágreiðslna. Öll eru störf
in létt og vinnuvélar til hjálp-
ar.
Læknir heimilisins hefur öll
árin verið dr. med Gunnar Guð-
mundsson. Hann sér um allt, er
til heilsugæzlu vistmanna tekur,
kemur reglulega á heimilið, en
auk þess hvenær sem þörf kref-
ur og hann er kallaður.
Dr. Gunnar hefur unnið þetta
sem einskomar þegnskýldustarf
eins og raunar við allir, sem
hlut höfum átt að máli við rekst
ur þessarar stofnunar.
Guðmundur Jóhannsson hefur
gegnt félagsráðunautsstarfi við
vistheimilið öll þessi ár og hald
ið uppi A-A-deild í Víðinesi með
vistmönnum þar.
Þannig er í stórum dráttum
starfsemin í Víðinesi.
„GEYMSLUR“
í grein þeirri, sem varð til-
efni þessa andsvars, segir á ein-
um stað: „Hælin Víðines, Arn-
arholt, Gunnarsholt eru þáttur
út af fyrir sig og verða öll að
teljast „geymslur" frekar en
lækningahæli.“ Hér er enn veg-
ið á ný að þessari starfsemi og
farið með staðlausa stafi og kem
ur engum á óvart, sem til mála-
vaxta þekkir. Þessum þvættingi
verður, að því er Víðines snert-
ir, bezt svarað, einis og öllu
öðru, með staðreyndum, en þær
eru þessar:
Síðan Víðimesheimilið hóf störf
í árslok 1959 til 1. nóvember s.l.
hafa dvalið þar 276 menn.
Fyrstu árin voru vistpláss eins
og áður segir 7 og síðar tókst
að fjölga þeim upp í 15 og 1967
upp í 20 og það eru þau nú.
Dvalartími hvers manns er í
fyrstu 6 mánuðir svo aðeins er
skipt um vistpláss tvisvar á ári
og geta því átt þar athvarf 40
drykkjumenn árlega. Af þessum
276 vistmönnum hafa 58 komið
tvisvar eða oftar en 218 dvalið
þar aðeins einu sinni.
Það er ákaflega létt verk að
gera lítið úr, tortryggja og jafn-
vel rægja þá litlu frjálsu starf-
semi að ofdrykkjuvör*um, sem
til er hér á landi, því vanda-
málið er mikið og margþætt en
stuðningur þess opinbera við það
sáralítiil. Fólk hefur fyrir aug-
um dag eftir dag sama fólkið, sem
það veit að er verið að reyna
að hjálpa, en það er alltaf eins
ástatt fyrir því. Það hefur ekki
tekizt að bjarga þvi þnátt fyrir
þær tilraunir, sem gerðar hafa
verið.
En fæstir athuga það, að það
eru miklu fleiri em þetta ógæfu
sama fólk, sem á við ofdrykkju-
vandamál að stríða. Fólk, sem
það þekkir ekki, kann engin skil
á og hefur jafnvett ekki hug-
mynd um að sé til, en samt er
oft komið á fremstu brún hengi-
flugsins. Það er þetta fólk, sem
leitar sér helzt hjálpar á stöð-
um eins og í Víðinesi þar sem
það getur fengið skjól og vernd
og er laust við hnýsin augu og
umtal óviðkomandi fólks. Og það
er einmitt þetta fólk, sem hægt
er að bjarga, ef í tíma er réttum
tökum tekið á málefnum þess.
Það er þetta fólk, sem er mikill
meirihluti þeirra drykkjumanna,
sem í Víðines koma.
ÁRA NGURINN 1
VÍÐINESI
Að vonum er spurt: Hver er
árangurinn af þessari starfsemi?
Það er erfitt að svara því með
ákveðnum tölum því þótt vel
gangi ef til vill nokkurn tíma,
jafnvel nokkur ár eftir hælis-
dvölina getur sótt í sama horf-
ið síðar.
í skýrslu Bláa Bandsins fyr-
ir árið 1967 er vikið að þessu
atriði. Þar segir svo meða’l ann-
ars um árangurinn af starfsem-
inni:
„Nú í ár hefur verið ákveðið
I að hafa þann hátt á eftirleiðis,
að gera könnun á þvf, hvernig
hinum einstöku vistmönnum reið
ir af eftir að þeir fara frá Víði-
nesi, og taka þá fyrir eitt og eitt
ár í senn eftir að 3 ár eru liðin j
frá því viðkomandi vistmaður
dvaldi á vistheimilinu. Nú hefur
sú athugun verið gerð hvað vist-
menn þá snertir sem voru í Viði
nesi árið 1964. Niðurstöður þeirr
ar athugunar eru mjög athyglis-
verðar.
Innritaðir vistmenn á árinu
1964 voru 29 að tölu. Af þeim
höfðu 13 áður dvalið í Víði-
nesi og köllum við þá hér 1.
flokk, en 16 voru þá í fyrsta
sinn og köllum við þá 2. fíokk.
Útkoman úr þessum tveimur
flokkum er sú, að í 1. flokki
hafa 31 prs. hætt eða fengið
verulegan bata 38 prs. taldir
vonlitlir og um 31 prs hafa ekki
fengizt fullnægjandi upplýsing-
ar. 1 2. flokki er útkoman sú,
að 43,8 prs hafa hætt eða feng-
ið verulegan bata, 18,8 prs eru
taldir vonlitlir og um 37,4 prs.
liggja ekki fyrir fullnægjandi
upplýsingar. Heildanniðurstað-
an af rannsókninni er sú að
samkvæmt henni hafa „jákvæðir"
vistmenm reynst 55,6 prs. en „nei
kvæðir 44,4 prs. og eru þó tald-
ir í þeim flokki þau 33,3 prs.
vistmanna, sem ekki er fullkunn
ugt um, hvernig reitt hefur af
síðan þeir fóru frá Víðinesi.
Samanborið við þær niðurstöð
ur, sem kunnar eru annarsstað-
ar frá mun þessi útkoma vera
með því allra besta, sem gerist.
Verið er að reyna að afla upp-
lýsinga um þau 33,3 prs. vist-
manna, sem ekki er kunnugt um
enn, svo fullkomið yfirlit fáist
Urn þetta ár. Árið 1968 verður
svo gerð samskonar skýrsla um
þá, sem voru í Víðinesi 1965.“
Þetta segir í skýrslunni. Ef
það reyindist nú svo, að af 44
vistmönnum, sem komu í Víðines
s.l. ár og koma væntanlega ár-
lega hér eftir, fái hartnær helm
ingurinn, 50 prs. svo mikla bót,
að þeir ýmist hætta alveg
drykkjuskap eða minnka hann
svo mjög, að þeir geta sinnt
störfum sínum og heimilum svo
vel sé, þá skilaði rekstur þess
margfaldlega því fé, sem til þess
er lagt þjóðfélagslega skioð-
að. Það er því algjör og til-
hæfúlaus rógur, þegar því er
kastað fram, að vistheimilið í
Víðinesi sé eins konr- gety&l
á ólæknanlegum drykkjusjúkling
um. Reynslan sýnir allt annað.
DRYKKJUSJÚK
GAMALMENNI
Rétt er þó að taka það fram,
að vegna þess hve ofdrykkju-
varnir hér ó landi eru lélegar
og skipulagslitlar, er mikil á-
sókn ólæknandi drykkjusjúkl-
inga að vistheimilunum. Þarf því
að hafa gát á að þeir ílendist
þar ekki um of. Þess er því gætt
vel í Víðinesi að taka glíka sjúkl
inga ekki aftur og aftur, nema
langur tími liði á miffl.
Undantekning hefur þó verið
gerð með drykkjusjúk gamal-
menni, sem hvergi eiga athvarf.
Þeim er leyfð þar lengri vist en
öðrum. Vandamál drvkkjusjúkra
gamalmenna þarf að taka föst-
um tökum. Þau eiga ekkert at-
hvarf á venjulegum ellibeimilum
vegna drykkjuskapar síns. Fvrir
þessi drykkjusjúku gamalmenni
þarf að koma upp ellideild til
þess að sinna þeirra máhim og
höfum við mikinn hug á að gera
það í Víðinesi, ef nokkur hiálp
fæst til slíkra framkvæmda.
Að þessu, sem nú hefur verið
sagt. er það ljóst, að reksturinn
í Viðinesi þolir mjög vel saman-
burð við önnur drykkjumanna-
hæli. Ég efast stórlega um að
nokkurt drykkjumannabæli á
Norðurlöndum geti lagt á bnrð-
ið jafn góðan árangur og ”'7'íf5i-
nes. ef upp væri gert
»ci FVZKAR
A wvnTCí- *.
í grein þeirri, sem varð til-
Framhald á bls. 27