Morgunblaðið - 01.03.1969, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. MARZ 1960
12
„Hvert leikhdsverk verður að höfða til skyn-
semi og tilfinninga áhorfandans"
— Rœtt við Cuðlaug Rósinkranz á 20 ára starfsafmœli hans, sem Þjóðleikhússtjóra
í tilefni af 20 ára starfsaf-
mæli Guðlaugs Rósinkranz sem
Þjóðleikhússtjóra hittum við
hann að máli og spjölluðum við
hann um starf hans, Þjóðleik-
húsiff og skoðanir hans á leik-
hússtarfi. Fer viðtalið hér á eft
ir:
— Hver voru fyrstu afskipti
þín af leikhúsmálum?
— Áhugi minn fyrir leikhús-
starfi vaknaði fyrst fyrir al-
vöru þegar ég var við nám í
Stokkhólmi. Ég stundaði þar
nám í 4 ár upp úr tvítugu og
á þeim tíma fékk ég mikinn
áhuga á leikhúsum og sótti
stöðugt leikhús og óperur. >ar
var ég meðal annars einn af
stofnenduim Kliubb-teatem, sam
var leikflokkur ungs fólks sem
vildi koma fram með eitthvað
nýstárlegt eins og gengur og
gerist hjá ungu fólki. Það vil'l
alltaf eitthvað nýtt og.ferskt.
Kunningjahópur minn var með
ýmis tilþrif í þessa átt og því
réðumst við í stofnun leik-
flokksins. Við sem vorum í leik
fiokknum unnum að ýmsum und
irbúningi, en aldrei lék ég sjálf
ur. Fyrsta verkið sem leik-
flokkur okkar sýndi var Hopla
wier leben og við leigðum
sjálft Konunglega leikhúsið
Dramaten í Stokkhólmi til þess
að sýna okkar fyrsta verk. Það
þótti ekki í neitt smátt ráðist
að taka Dramaten á leigu, og
það vakti mikla athygli. Leik-
ritið þótti djarft og nýstárlegt
í uppsetningu, en þetta var
laust fyrir 1930. Þetta yoru
mín fyrstu verulegu kynni af
leikhússtarfinu.
— Komstu síðan heim strax
að loknu námi?
— Já, og eftir að heim kom
gekkst ég fljótlega fyrir end-
urstofnun Norræna fé'lagsins og
meðal starfs sem við tókum upp
í því félagi var að setja á svið
hluta úr Gösta Berlings sögu
og þar léku aðalhlutverkið Sof-
fía Guðlaugsdóttir og Gestur
Pálsson. Nokkrum árum seinna,
eða á stríðsárunum, fékk ég
norsku leikkonuna frú Gerd
Grieg til þess að setja upp
Veizluna á Sólhaugum eftir Ib-
_ sen og jafnframt fékk ég Pál
ísólfsson til þess að semja tón-
listina við verkið, en hún hef-
ur oft síðan verið leikin hér-
lendis af sinfóníuhljómsveitinni
og í útvarpinu. Þessar sýning-
ar gengu mjög vel.
Árið 1947 fengum við í Nor-
ræna félaginu hjónin Önnu
Borg og Poul Roumert í heim-
sókn til íslands til þess að
leika í Dauðadansinum eftir
Strindberg. Það verk gekk
mjög vel um vorið og voru
sýningar fram í júlímánuð.
Á þessum árum var bygging
Þjóðleikhússins langt komin,
en hún hófst árið 1930. Höfðu
framkvæmdir legið niðri nokk-
uð lengi m.a. vegna þess að
fjárfram'lög til byggingarinnar
voru skert með afnámi fram-
lags skemmtanaskatts, sem var
tekinn til annarra þarfa og
þegar stríðið hófst var bygg-
ingin tekin í þjómustu hersins,
sem vörugeymsla og íbúðir fyr-
ir hermenn.
Þá stóðu rör út um alla
glugga á húsinu frá kamínum,
sem hermennirnir höfðu til þess
að hita upp hjá sér. Árið 1944
var Þjóðleikhúsbyggingin aft-
ur afhent ríkisstjórn fslands og
þá var aftur hafizt handa við
byggingarframkvæmdir. Árið
1947 komst síðan skriður á
þjóðleikhúsmálið og það ár
voru samin lög og samþykkt
um starfsemi Þjóðleikhússins.
Við vorum þrír, sem sömdum
lagafrumvarpið og auk mín
voru það alþingismennirnir Sig
urður Bjarnason frá Vigur og
Gylfi Þ. Gtélason núverandi
menntamálaráðherra.
Þjóðleikhúsráð var stofnað
árið 1948 og varð ég þá fyrsti
formaður þess. Þjóðleikhús-
stjóri var ég síðan skipaður 1.
marz 1949 og þá tók Vilhjálm-
ur Þ. Gíslason við formennsku
þjóðleikhúsráðs og hefur verið
þar formaður síðan.
Þetta ár hóf ég undirbúning
að mínu starfi hér og fór þá
meðal annars til Norðurlanda
til þess að kynna mér rekstur
leikhúsanna þar. Ég var þá
mest í Stokkhólmi og Kaup-
manrnahöfn. Þetta var ströng
ferð og t.d. sá ég yfir 30 sýn-
ingar í þessari ferð. Þarna
kynntist ég fyrst og fremst
starfi leikhússtjóranna, sem
tóku mér opnum örmum og
veittu alla þá aðstoð sem þeir
gátu látið í té og ég lærði mik-
ið af þeim upplýsingum sem
þeir gáfu mér um rekstur leik-
húsanna.
Síðar fékk Þjóðleikhúsið t.d.
oft lánaða búninga og fleira
frá þessum leikhúsum á meðan
Þjóðleikhúsið var að koma sér
upp síniu eigin búningasafni.
Haustið 1949 voru síðan ráðn
ir leikarar og starfsfólk við
Þjóðleikhúsið og þá strax var
hafizt hahda við æfingar á
þrem opnunarleikritum, en þau
voru Nýársnóttin eftir Indriða
Einarsson, Fjalla-Eyvindur eft-
ir Jóhann Sigurjónsson og ís-
'landsklukkan eftir Halldór Lax
ness, en skömmu áður hafði ég
fengið Halldór Laxness til þess
að semja leikrit upp úr ís-
landsklukkunni og Lárus Páls
son vann síðan með Laxness
við það að búa fslandsklukk-
una í leikform. Það var einnig
Lárus sem stjórnaði uppsetn-
ingu verksins í fyrsta sinn.
Sýningar hófust síðan á sum-
ardaginn fyrsta, þann 20. apríl
1950 og þá var fyrst sýnd Ný-
ársnóttin á opnunardag Þjóð-
leikhússins. Síðan kom Fjalla-
Eyvindur næsta dag og þann
þriðja íslandsklukkan. Þessi
'leikrit gengu síðan á hverjum
degi fyrir troðfulluhúsi fram
til 1. júlí um sumarið er leik-
árinu lauk.
— Hvernig gengur starfið
hjá þér almennt fyrir sig í Þjóð
leikhúsinu, þetta hlýtur að
vera umsvifamikið starf.
— Það má segja það. Starf-
ið varðar allan daglegan rekst-
ur leikhússins, fjármál og
skipulagningu starfsins svo og
ráðningu starfsfólks. Skipu
lagning starfsins er fyrst og
fremst í því fólgin að velja
leikritin. Það kostar geysileg-
an lestur og mikla yfirferð,
því varla er tekið meira til sýn
inga en um 10 prs af því efni
sem lesið er yfir. Mér til að-
stoðar við leikritaval er leik-
ritanefnd, en i henni eiga sæti:
einn valinn af leikhúsráðinu og
annar valinn af 'leikurum Þjóð
leikhússins. Endanleg ákvörð-
un um val leikrita er þó í mín-
um höndum.
Þegar leikrit hefur verið val
ið er að ráða leikstjóra og
skipa í hlutverk í samráði við
leikstjórana.
Að sjálfsögðu eru geysimik-
il bréfaskipti í sambandi við
reksturinn, því að ég sem bréf-
lega við höfundana sjálfa eða
umboðsmenn þeirra um sýning-
arrétt og einnig er margt ann-
að sem verður að sinna bréf-
lega. Helzti tíminn ti'l þess að
skrifa bréf er eftir venjulegan
vinnutíma.
Starfslið Þjóðleikhússins
skiptist í 10 deildir og er for-
stöðumaður fyrir hverri deild.
Svo til daglega hef ég svo sam-
band við hvern forstöðumann.
Fast starfsfólk við leikhúsið er
65 manns, en svo er fjöldi af
lausráðnu starfsfólki eftir því
hvaða verk er verið að vinna
við eða sýna. Starfsfólk sem
kemur eitthvað við sögu í sýn-
ingum getur komizt upp í 300
manns.yfir árið.
— Hvaða höfuð sjónarmið
ráða við val verkefna?
— Þar sem leikhúsið er Þjóð
leikhús og ætlað fyrir alla þjóð
ina verður verkefnavalið að
miðast við það að sem flestir
fái tækifæri til að sjá verk við
þeirra hæfi. Það er hið list-
rænia og bókmenntalega sjón-
armið sem fyrst og fremst er
miðað við. Sýnd eru sígild
verk erlendra og innlendra höf
unda. Þá er það sem ég tel
vera höfuðskyldu hvers leik-
húss að fylgjast ve'l með öllu
því bezta sem kemur nýtt fram
í leikhúsheiminum og hefur
fram að færa boðskap á list-
rænan hátt og í listrænu formi.
f þessu sambandi má til dæmis
nefna af yngri nýjum höfund-
um, sem hafa náð miklum vin-
sældum, þá Arthur Miller, Eu-
gene O’Neil, John Osbome og
Max Friss. Þá hafa eldri ís-
lenzkir höfundar skapað sér
fastan sess í leikhúsinu eins
og til dæmis Jóhann Sigurjóns
son, Matthías Jochumsson, Jón
Thoroddsen og Guðmundur
Kamban. Af hinum yngri höf-
undum innlendum höfum við
mest sýnt eftir Laxness, en eft
ir hann höfum við frumsýnt 4
leikrit og segja má að hann
sé höfuðskáld Þjóðleikhússins.
Alls höfum við frumflutt 26 ís
lenzk leikrit frá upphafi eftir
17 unga höfunda. Af þessum
26 erú 15 höfundar sem hafa
látið sýna sitt fyrsta verk hér
í leikhúsinu. En alls höfum við
sýnt 40 ísl. leikrit.
Sum árin berst mikið af nýj-
um leikritum til leikhússins eft
ir unga höfunda, en mörg eru
þannig að þau eru ekki hæf til
flutnings hér og svo er tak-
markað hvað við getum tekið
af slíkum nýjum leikritum til
flutnings. Það kostar mikið fé
að setja leikrit á svið og sýna
það og maður verður jafnan að
hafa það í huga við verkefnaval
hvaða áhuga verkið mun vekja
hjá almenningi tíl þess að horfa
á það. Það hefur ekki mikið
gildi að sýna verk, sem sára-
fáir fást til að horfa á. Hvert
leikrit verður að vera þannig
samið að það höfði til skynsemi
og tilfinninga áhorfandans og
slkapi þá spenimu s«m þairf tll
þess að það lifi á leiksviði.
Frá upphafi hefur það verið
á stefnuskrá Þjóðleikhússins
að flytja óperur og óperettur,
eitt verk á ári eða svo og sú
starfsemi hófst með flutningi á
Framhald á bls. 16
Séff yfir hluta af sviffi Þjóffleikhússins þar sem veriff er aff æfa nýjasta verk leikhússins,
Fiðiarann á þakinu, en þaff verk verffur frumsýnt 14. marz n.k. Guðlaugur Rósinkranz ræff-
ir þarna við leikstjórana á Fiðlaranum, þau Stellu Clair og Renedikt Árnason. Fifflarinn á
þakinu er eitt viffamesta verk sem Þjóffleikhúsiff hefur tekiff til meffferffar.
Guðlaugur Rósinkranz, þjóðleik hússtj. á tröppum Þjóðleikhússins
(Ljósm. Mbl.: Ól. K. Mag.)