Morgunblaðið - 13.04.1969, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. APRÍL
A YFIRBORÐINU virðist mann
líf í RússlancU ekki ósvipað
þvi, sem gengur og gerist víða
annars staðar. Fátækt er að
vísu mikil almcnnt. spilling blas
ir við á ýmsum sviðum og von-
leysið í svip vegfarenda. Er
þessar staðreyndir gefa ekki
rétta mynd af þeirri kúgun,
sem fólkið í Rússlandi býr við
nú.
Daglegt líf líður fram í ró-
legum straumi, sem eingöngu
virðist gárast i hita þess augna
Alexander Gingsburg, rithöf-
undurinn ungi, sem dæmdur
var til fimm ára dvalar í vinnu
búðum fyrir „róðburð“ um Sov
étrikln.
bliks, þegar menn verða sér úti
um hlý sokkviplögg eða safa-
ríka appelsínu — smávægileg-
an munað í endalausri armæðu.
En þetta hvcrsdagslega yfir-
borð gerir straumþungann und
ir niðri enn uggvænlegri.
Vesturlandalúar geta ferð-
azt til Rússlands án þess að
nokkru sinni vakni grunur um
að ekki sé ellt með felldu.
Fyrir skömmu var ég gripinn
einhverri munaðarlöngun og á-
kvað að leita fanga í þekktu
ferðamannaveitingahúsi (Intour
ist) í Leningrad. Þar sat hópur
bandarískra ferðamanna yfir
kavíardiskum sú vara hefur ver
ið ófáanleg venjulegum Rúss-
um, þar sem hún hefur aðeins
verið seld í 3érverzlunum fyrir
útlendinga og verzlunum, sem
eingöngu eru ætlaðar embætt-
ismönnum stjórnarinnar) Ferða
fólkið var að koma úr hóp-
ferð. Því hafði verið sýndar
gamlar byggingar í St. Péturs
borg og ýmsar nýbyggíngar í
smíðum. Nú þóttist það hafa
komizt að saniileikanum: vissu-
lega var allt í góðu gengi í Rúss
Jandi. Það voru ferðamennirnir
tveir, sem sátu við sama borð
og ég, sem voru mér lifandi
vottur um það hversu lítið
fólk á Vesturióndum lætur sér
skiljast ástandið í Rússlandi.
Þeir voru ekki í skemmtiferða-
hópnum, heldur voru þetta
brezkir verzlunarmenn, sem
dveljast nokkra mánuði á ári
í Rússlandi í viðskiptaerindum.
Eftir máltíðina gengum við sam
an út úr ve.tingahúsinu, (al-
kunnugt er að þar eru samtö]
hleruð við borðin) og ég reyndi
að útskýra íyrir þeim, hvað
væri að gerast í Rússlandi. Ég
sagði þeim það, sem rússneskir
vinir mínir hafa sagt mér og
það sem ég vil segja hér.
Bretarnir v'oru furðu lostn-
ir yfir frásögn minni af hörm-
ungarástandinu. „Hvaða vit-
leysa“, sögðu þeir. „Við höfum
dvalizt lengi hér í Rússlandi.
Enginn, sem við þekkjum talar
eins og þú. Líttu í kring um
þig. Ekkert óvenjulegt er að
sjá á fólki. Þú ert að ýkja.“
Leiðir okkar skildu. Orð mín
gátu ekki sannfært þá. Þeirra
Rússland er gerólíkt því Rúss
landi sem ég þekki.
Menn verða að eignast trún-
að óbreytts rússnesks borgara
til þess að komast að hinu
sanna um ástandið í Rússlandi.
Engum, sem hefur búið við
nýju sóknina í „rétttrúnaði“
dytti í hug að tala um hana
við ókunnuga. Jafnvel gamlir
vinir sýna fyllstu varúð, áður
en þeir minnast á stjórnmál.
Skömmu eftir heimsókn mína
á Intourist-veitingahúsið, fór ég
á stefnumót við vin minn Vol-
odya. Ætlunin var að við hitt-
umst í kjallarakaffisölu skammt
frá Nevsky-Prospekt. „Á venju
legum stað“, hafði Volodya sagt
í símann og Jagt símtólið nið-
ur. En hann var ekki í kaffi-
stofunni og ég ákvað að bíða
hans ekki þar. Mér sagði svo
hugur, að óæskilegt væri að
sjást þar á ferli. En gamli mað
urinn í fatageymslunni, sem við
höfðum oft stungið að smápen-
ingum, hnippti í mig og hvísl-
aði: „Ertu að leita að Volodya?
Ekki hér. f aðalsalnum á járn-
brautarstöðinni.“
SAMSTÆÐUR í BAÐHÚSI
Ég gekk í gegn um Nevsky
Prospekt, sjálfsagt af kulda í
þokunni. Biðsalurinn á járn-
brautarstöðinm var troðfullur
af fólki eins og járnbrautar-
stöðvar eru alltaf um allt Rúss
land. Loks kom ég auga á Vol-
Vasily Tolstikov, flokksleiðtogi
og harðstjóri í Leningrad.
odya innan um bækur í vinnu-
fötunum, sem hlaðnir voru pinkl
um og pökkum Hann gaf mér
merki um að nálgast sig ekki,
en benti mér með augnagotum
að fylgja sér eftir í hæfilegri
fjarlægð á neðanjarðarstöð. Þeg
ar þangað kom stigum við upp
í vagn sitt hvoru megin. Eftir
tvær stoppistöðvar skiptum við
um vagn, fórum í vagn sem ók
í hina áttina, síðan í sporvagn.
þá leigubíl og loks annan spor
vagn. Þá vorum við komnir í
fátæklegt íbúðarhverfi sem
byggt var sköxnmu eftir heims-
styrjöldina. Nú gátum við loks
verið öruggir um, að enginn
veitti okkur eítirför á mann-
lausri götunni Þaðan gengum
við síðan í almenningsbaðhús.
Baðhúsin „banja“ eru afar vin
sæl í Rússlandi, m.a. vegna
þess að þar geta menn talað
saman í trúnaði þegar of kalt
er til að ganga um 1 skemmti-
görðunum. Baðhús sem Volodya
hafði valið okkur er að vísu
eitt það hrörlegasta í Lenin-
grad, en nærri mannlaust fyrri
hluta dagsins. Ég afhenti honum
nokkra kopeka í inngangseyr-
inn (Volodya hefur engar tekj
ur, síðan hana var rekinn úr
vinnu sinni, en unnusta hans
og vinir sjá horum fyrir nauð-
þurftum) Vi5 gengum inn. Þeg
ar við vorum loks setztir inn i
gufubaðstofuna einir, fór Vol-
odya að rekja raunir sínar fyr-
ir mér. „Ástandið fer síversn
andi“, sagði hann „Leningrad-
borg riðar tii falls“. Ég vissi
ekki hverju ég átti að svara.'
Gat ég borið \ bætifláka fyrir
valdhöfunum? En svo fór hann
að segja mér frá sínum eigin
högum. Hann hafði fengið enn
eina viðvörun, síðan við sáumst
síðast. Volodya er ungur efna-
verkfræðingur. Hann stamar of-
urlítið þegar hann er að segja frá
og er afar músikalskur. Hann
leikur prýðis’/el á gítar (ádeilu
Ijóð og önnur óbirt ljóð eru
honum einkax hugstæð). Áður
eyddum við mörgu kvöldinu í
litla herberginu hans, en þang-
að hef ég ekki komið í heilt
ár. Sambýlismaður hans einn
njósnara um allar athafnir hans
ferðir og gestakomur og Vol-
odya notar, eingöngu síma í al
menningsklefum, vegna þess að
hlerað er hvert símtal í húsinu
þar sem hann býr. Þetta eftir-
lit með honum hófst eftir að
hann hafði verið kallaður til
yfirheyrzlu hjá KGB. Þar var
honum hótað, að hann yrði send
ur í þriggja ára nauðungar-
vinnu í sementverksmiðju í Sí-
beríu. Síðan var hann sviftur
vinnunni í stórri verksmiðju í
Leningrad. Sök hans var sú, að
hann hafði skrifað undir náð-
unarbeiðni fyrir Alexander Gins
burg.
Honum hafði ekki tekizt að fá
aðra vinnu. rlann hefur hlotið
brennimerkið „sníkjudýr á þjóð
félaginu“ og yfir honum vofir
útlegðardómur. KGB-foringinn
hafði varað hann við. Léti hann
á sér kræla aftur, yrði séð til
þess að hann hyrfi fyrir fullt
og allt frá Leningrad. Enda
þótt hann sé biturri nú en
nokkrusinni, er honum mikið
í mun að lenda ekki aftur í
höndum leyn.lögreglunnar í
þeiiri von að honum takist að
fá vinnu aftur. „Ég á ekki
annars úrkosta en sýna fyllstu
auðmýkt", sagði hann. „Sá, sem
vill vera sjálfum sér trúr, verð
ur að vera reiðubúinn til að
láta dæma x,i£ 5 5 ára fanga-
búðavist. Ég er enginn Litvin-
ov. Mér hæfix ekki píslarvætti.
Ég beygi mig því gagnvart vald
inu. Ég viðurkenni smæð mína“.
OF MIKIL BJARTSÝNI
Saga Volodya er ekki eins-
dæmi í Rússlandi í dag. Hún
á sér fjölda hliðstæðna. Ástand
ið hefur farið hríðversnandi síð
ustu mánuðina Þjóðin er nú
hneppt í heljarfjötra, sem svip
ar mjög til Stalins-tímabilsins.
Eftir dauða Stalins hafa Vest-
urlandabúar aðhyllzt mjög þá
skoðun, að rússneska þjóðin
væri á eðlilegri leið, til vax-
andi frjálsræðis. Á tímum Khru
shevs þótti margt benda til þess.
Vaxandi velmegun mundi smátt
og smátt færa Rússland nær því
sem kallað er eðlilegt ástand á
V esturlöndum.
En sú skoðun virðist hafa
byggzt á of mikilli bjartsýni.
í augum Vesturlandabúa gat
þannig virzt, sem smávægileg
mótmælaalda í þröngum hópi
menntamanna væri upphafið að
víðtækari hreyfingu til vaxandi
stjórnimálalegs frelsis. „Ég hef
hvergi orðið var við bjartsýni
í þessum málum, nema í blöð-
um á Vesturlöndum", sagði einn
rússneskur vinur minn.
En á síðustu stjórnarárum
Khrushevs og á fyrstu árum
iBrheznev-Kosygin-stjórnarinn-
ar mátti ef tii vill réttlæta von
um vaxandi frelsi. „Svo var
komið, að menn gátu óhultir
rætt saman og hent gaman að
ýmsum atvikum á vinnustað",
sagði vinur minn, „Áður ræddu
menn ekki neitt sem snerti stjórn
mál, jafnvel ekki við tryggustu
vini“.
Nú hafa menn verið sviptir
þessari von. Innrásin í Tékkó
slóvakíu var gleggsti vottur-
inn um þetta ástand, sem á sér
þó miklu lengri aðdraganda.
Margir smávægilegir ávinning-
ar í frelsisátt, sem fengizt höfðu
á dögum Khrushevs hafa nú
glatazt. Þegar saga Rússlands á
20. öldinni verður skráð, eru
allar líkur á því að talið verði
að rússnesk stjórnmál hafi ver
ið á villigötum á dögum Khrus-
hevs, frekar en á Stalínstíma-
bilinu.
TOLSTIKOV í LENINGRAD
í Leningrad verða menn hvað
mest varir við þetta nýja við-
horf. Og aðallega stendur mönn
um ógn af aðalritara kommún-
istaflokksins á Leningradsvæð
inu, Vaseli Sergeivich Tolstikov
Margir æðstu embættismenn í
Rússlandi eru nefndir Stalin-
istar í þeirri merkingu, að þeir
séu harðsvíraðir kreddutrúar-
menn, sem berjast af alefli gegn
hvers konar endurskipulagningu
sem veikt gæti val þeirra. Tol
stikov er einn fremstur þar í
flokki, dæmigerður afturhalds-
sinni, sem hvikar hvergi frá
rétttrúnaði Marx-Lenins. En
hann er líka Stalinisti í orðs-
ins fyllstu merkingu, steyptur í
sama mót mikilmennskuæðis og
Stalin, metorðagjarn og misk-
unnarlaus. Tolstikov stjórnar
málum Leningradborgar eins og
sínu eigin einkafyrirtæki.
Allir aðalritarar flokksdeila
hafa töluverðan ákvörðunarrétt
og flokksdeildin í Leningrad á
sér langa sérstæða sögu. Tol-
stikov hefur bundið enda á þá
sögu. Hann hefur valið þann
kost að stjórna með ofurvaldi
„tsarstovat“. í augum Lenin-
gradbúa er hann harðstjóri,
lifandi eftirmynd og arftaki
Stalins.
Sovézkir leiðtogar við f járlaga umræður í desember í fyrra. Á myndinni er m.a.: Fremsta röð frá vinstri Mikhail Susiov,
Nikolai Podgomy forseti, Alexei Kosygin forsætisráðherra ogLeonid Brezhnev flokksleiðto gi. f annarri röð frá vinstri eru
Konstantin Katushev ritari miðstjórnar, Alexander Shelepin, Kyril Mazurov, Arvid Pelshe og Andrei Kirilenko.
EFTIR að Krushchev formdæmdi Stalin opinberlega, álitu
menn, að nú mundi Rússland á leið til vaxandi frelsis.
Þegar rússnesku skriðdrekamir óku inn í Prag, brást sú
von. En þessi von var líka byggð á fölskum forsendum. Það
hefði nánari athugun á ástandinu í Rússlandi leitt í Ijós.
Þessi grein gefur góða mynd af nýju ógnaröldinni, sem
risin er í Sovétríkjunum. Með þessum fréttagreinum það-
an hefur „The Sunday Times“ farið út fyrir svið venju-
legra heimildaöflunar frá Rússlandi. Höfundurinn er rúss-
neskur andkommúnisti. Nafn hans er ekki hægt að birta,
eins og kemur fram við lestur greinarinnar. Af sömu ástæð-
um hefur nöfnum heimildarmanna hans ýmist verið sleppt
eða þeim breytt.