Morgunblaðið - 04.06.1969, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. JÚNÍ 1969
21
- ASMUNDUR
GUÐMUNDSSON
Framhald af bls. 10.
burðir Jóns skólameistara Hjalta
línis á Möðruvölluim. Lenigra vsirð
öklki komiat, hvorki uim sflcóla né
Skólastjóra, um mat til viðmið-
unar.
Sumarið sem í hönd fór var
notað til undirbúnings skóla-
starfi nœsta vetur. Umsóknir um
Skólanm voru orðnair iheliminigi
fleiri en húsin rúmuðu. Auk nem
endanna þurfti að koma fyrir
þremur kennarafjölskyldum og
aðstöðu til eldunar og borðhalds.
Ráða varð starfsfólk að skólan
um og ráðstafa þurfti skólabú-
inu. Gera þurfti innkaup og sjá
um flutning á nauðsynjum öllum
á kerrum og klyfjahestum um
50 kílómetra veg. Enginn bílfær
vegur lá þá að Eiðum og eng-
inn var þar síminn, 13 kílómetr-
ar til næstu símstöðvar.
Um sumarið var skólastjórinn
á sífelldum þömum í síma, oft dag
lega ýmist í þarfir Skólamis eða
hann var kvaddur í símann af
stjórnarvöldunum, því sýnt var
þegar á fyrsta ári, að skólinn
varð miklu stænri í sniiðum
en áður hafði þekkst eða við
hafið verið búizt. Ekki veit ég
til að meira erfiði eða áhyggjur
hafi hvílt á herðum annars skóla
stjóra á Eiðum en séra Ásmund
ar þetta sumar og þegar svo við
bættust áhyggjur og óvissa um
fjölskýldu í fjarlægð.
Eitt er víst, að nú misskildu
menm ekki framar barnslegt bros
hans. í>eiir sem til þekktu höfðu
þegar komist að raun um, að að
baki þess bjó ekki aðeins mildur
hugur, sáttfús og velviljaður,
Iheldur einnig ákveðinm vilji, mik
il útsjónarsemi, hyggindi og ó-
trúleg seigla.
Og séra Ásmundur þurfti á
öllu þessu að halda í skólastjóra
tíð sinni áður en lauk.
Svo fór sem menn uggðu,
stjórnvöldin, sem öll ráð skól-
ams höfðu í hendi sér svo sem
tekið var fram í lögum, reynd-
ust býsna skilningslítil á þarf-
ir hins umga skóla, um það bera
vitnd hin mýmöngu bréf sem á
milli fóru. Forystumenn í héraði
þurftu að kasta mæðinni eftir
harðsótta baráttu við að halda
lífinu í búnaðairskólanum, enda
töldu þeir sig lausir allra mála
eftir hinn hagstæða samning eir
þeir höfðu gert við stjórnvöld
landsins þar sem þau höfðu lög
um samkvæmt skuldbundið sig
til að halda úti vel útbúnum
æðri alþýðuskóla er samsvaraði
kröfum tímans.
Ofan á allt þetta bættist svo,
þegar í öndverðu, mjö'gdjúpstæð
ur og efnislegutr ágreininigur
milli skólastjórans og vinsælasta
kennara búnaðarskólans, sem
hélt kemnslustörfum áfram við
hinn nýja skóla, um sjálft skóla
formið í framtíðinni, hvort það
ætti að sveigjast til þess frjáls-
ræðis og prófleysis sem við-
gekkst í lýðháskólunum dönsku
eða til meiri festu í afmörkuðum
keinnslugreinum undir próf.
Séra Ásmundur kynnti sér
suimarið 1920 störf helztu lýð-
háskóla á Norðurlöndum m.a.
Sigtúnaskólans í Svíþjóð undir
forystu Manmfreds Björkquists,
tæplega miun þá Skólastjórana
hafa órað fyrir því að þeir ættu
báðir _ eftir að verða biskupar.
Séra Ásmundi faninist Sigtúnaskól
iinin bera af himum og nemendur
(hanis taka miklu fastari tökum
á náminu.
Varð hann hrifinn af einbeittu
starfi þessa skóla og afréð að
sníða sínum nýja skóla líkan
stakk. Hefur það skólaform og
sá skólaandi, sem séra Ásmund
ur innleiddi verið í heiðri hafð-
ur á Eiðum fram á þennan dag.
Þrír skyldu þeir homsteinar
vera, er skólastarfið hvíldi á:
Markvisst nám, guðstrú og ætt-
jarðarást. Þegar Allþýðuskólinn
var settur í fyrsta skipti, 20. okt.
1919 byrjaði skólasetnlngarræð-
an með þessum orðum: ,,Ó, Guð
vors lands, ó, lands vors guð.
Með þeim orðum hefur hinn ný-
stofnaði skóli göngu stoa. Og
ég vona að þau hafi verið meira
en orð í hugum okkar meðan
þau voru sungin, vona að þau
hafi verið lifandi bæn, sem allt
af síðan mætti verða eiinkunnar-
orð þessa skóla og marka stefnu
hans.“
Allt frá fyrstu tíð færði séra
Ásmundur ýtarlega Skóladagbók
og innfærði í vandaðar bréfa-
bækur hvert einasta bréf, sem
honuim barst sem skólastj óra eða
frá honum fór. Biindi þessi urðu
fjögur, væn að vöxtum, áður en
skólastjórastarfi hans laúk.
Ekkert dæmi kann ég betra
að nefna um nákvæmni hamis,
heiðarleika og drenigskap en bók
un hans í dagbók um ágreining
þann, sem fyrr var mefndur.
Það er ofur auðvelt að hagræða
svo frumheimild að hún verðd
hagstæð þeim er hana sfkráir, við
söguskoðun síðari tíma.
Hvergi mátti finna þess stað
í dagbókinni, aldrei virzt hall-
að réttu máli eða tæpt á noklkru
því, er til áfellis gæti orðið nokkr
um manni, var þó fjairri því að
þeir væru smáir í geði, sem hér
deildu.
Bréfin sem fóru á milli stjóm
arvalda og skólastjórans um
málefni skólans þesisi ár urðu ó-
trúlega mörg. Svo virðist helzt
sem hver króna, sem varið vair
til Skólans hafi kostað bréf, eitt
eða fleiri.
Strax á fyrsta ári hóf Ásmund
ur skólastjóri undirbúning að
knýjandi viðbótarbyggingu við
Skólaran. Sjö ár tók það að þoka
því máli í höfn. Viðbótarbygg-
ingin var tekin í notkun haust-
ið 1926 og ári síðar bygginig nauð
synlegs gripahúss fyrir slkólabú-
ið, en hirm sístækkandi slkóli varð
að vera sér nógur uim mjólk og
mjólkurafurðir. Mörg urðu þau
bréfin sem fóru á milli út af
veginum í Eiða sem kom að lok-
um og símamuim, meira að segja
fékkst leyifi Laindsímans fyrir að
setja mætti upp útvarpsviðtælki
fyrir slkólann til að hlusta á er-
lendar útvairpsstöðvair, að vísu
gegn undiirrituðu þagnarloforði.
Fyrsta álitsgjörð verkfræðings
um rafmagn í Eiða var útveguð
og skólastjóri beitti sér fyrir því
að komið var upp fyrstu skóg-
ræktargirðingunni, upphafi hins
nýja Eiðaskógar.
Að því hlaut að draga, fyrr
en síðar, að Eiðar og Austurland
fengi ekki að njóta áfram óvemju
legra starfskrafta og hæfileika
Ásmundar Skólastjóira. Til þess
voru þeir of augljósir og nauð-
syn brýn að nota þá annars stað
ar.
Við fráfall séra Haraldar Ní-
elssonar prófessors á öndverðu
ári 1928 var séra Ásmiundur
kvaddur til að taka við starfi
íhans við Háslkólann og síðai
(til að verða biskup landsins.
í hinni fyrstu akólasetningar-
rœðu sinni á Eiðum komst séra
Ásmundur m.a. svo að orði.
Saga Eiðaskóla hins nýja hefst
í dag með okkur, sem hér eruim
samankomin, saga alþýðuskóla á
Austurlandi, hinis fyrsta sinnar
tegundar. . . Varðar mjög miklu
að gifta megi fylgja og það eklki
aðeins þennan landshluta, heldur
landið allt í heild, þar sem al-
þýðumenntun í beztu merkiugu
þess orðs er einn traustasti grund
völlurinn undir framförum okk-
ar þjóðar, bæði andlega og lík-
aimlega. Okkur öllum er nú hul-
ið hvernig saga þessi muni verða
í framtíðimni en upphaf hemnar
er mjög í okkar höndum. Okkur
er ætlað það hlutvenk að móta
hana þessi fyrstu spor, sem við
verðum henni samferða. Og síðar
sagði hamn: „Taifemahk ékólams er
eingöngu fest við nemendurna
sjálfa, andlegan og líkamlegan
þroska þeirra, en af því á svo
að leiða að þeir verði færari
um að velja stöðu sína rétt og
Skipa hana vel. Það er maður-
inn sjálfur sem Skólinm hefur fyr
ir augum, en ekki neitt fyrir ut-
an hann. Framtíðarstarf hans á
eingöngu að vera helgað lifandi
manns-sálum. Mér hefur aldrei
staðið þetta jafn Skýrt fyrir hug
Skotssjónum og í vor á leiðimmi
upp Fagradal, þegar ég var að
koma hingað. Ég var einm manna
og undi mér vel við vorið og
hugsanir mínar, og ætti ekki að
vera svo erfitt fyrir ykkur, að
geta ykkur þess til, hvert um-
hugsunarefnið var. Og hugur
minn var fullur af glæsilegum
myndum og draumum um fram-
tíð Skólans. Mér þótti dalurimn
bera nafn með rentu, og tilkomu
mikið að heyra uppi í fjölluin-
um duninn af giljunum og lækj-
unum, sem steyptust fram af
hrúniunum, rétt eins og talað væri
máli guðs þar uppi. Nýtt og nýtt
hélt stöðugt áfram að opnast,
allt með sinmi fegurð og einkenm
um. En hvítt Ský lá fyrir mynni
dalsins og huldi landið fyrir
handan. Svona fannst mér manns
ævin ætti að vera, svona ætti að
vera saiga hveris einasta mianms.
Óslitin för upp Fagradal í átt-
ina til ókunna landsins."
Saga Alþýðuskólans á Eiðum
er nú að verða hálfrar aldar
gömul og ölluim kunn og ekki
blandast mér huguir um hvílík
gæfa það var fyrir Skólann og
sögu hans, að hin fyirstu spor
sem nemendur urðu hemni sam-
ferða voru stigin undir vegsögu
manns með jafn heilsteypta skap
gerð og barnslegt guðstraust.
Þegar við bættist svo óvenju-
legir kennarahæfileikar og við-
mót er megnaði að leggja grumd
völl að ævilöngum tryggðum og
vináttu við fjölda nemenda.
Móðurmálið var aðalkenmislugrein
séra Ásmundar og náði hann þar
alveg frábærum árangri sem gerði
marga nemendiur hans að óvenju
legum smekkmönmum á íslenzkt
mál, kippti honum þar í kyn
frænda síns, séra Magnúsar Helga
sonar. I fórum Eiðaskóla voru til
drög, handskrifuð, — að kemnslu
bók í íslenzkri málfræði. Hann
smíðaði sér nýjar árar í stað
þeirra gömlu, ef honum fanmst
róðurinn sækjast seint. Erun ljóma
augu gamalla nemenda séra Ás-
mundar þegar mininst er á ís-
lenzkukennslu hans, og séð hef
ég sléttast úr hrukkum lífs-
reynslu og strits þegar miðaldra
fólk í Eiðaþinghá minmist sunnu
dagaskólans hans séra Ásmundar
skólastjóra í Eiðakirkju.
Sizt sæti á mér að gleyma hlut
deild eiginkonu góðra kenmara
og annars samstarfsfólks þegar
rætt er jákvæðan árangur í Skóla
starfi. Alls þessa naut séra Ás-
mundur, að ég held í óvenju-
ríkum mæli í sinni Skólaistjóratíð
á Eiðum og batt margt af
fólki þessu við þau skólastj óra
hjónin ævilangar tryggðir, svo
var einnig um sveitumga og nem
endur. Þeir fundu að til vina
var að víkja hvort sem leitað
var ráða hjá skólastjóramum eða
heilsað upp á prófessorinn eða
biskupinn.
Tryggð þeirra hjóna við Eiða
og skólann þar fölskvaðist aldrei
Mátti vel verða þess var, er þau
hekmsóttu skólamn á 75 óra af-
mæli hans 1958. Sjá mátti þá tár
glampa í augum gamalla Eiða-
nemenda er biskup lamdsin/s,
gamli Skólastjórinn þeirra sönig
hátíðamessu í hvamminium aust-
an skólahússims, vígði Skólanium
merki og blessaði yfiir söfnuð
og stað, og hlý voru handtökin
þegar fheilsað var upp á biskups
hjónin.
Sjaldan eða aldrei hef ég uwn
ið ljúfara verk en að heiðra
þau hjón með gullmerki Alþýðu
Skólans á áttræðisafmæli Ásmund
ar biskups, síðastliðið haust, að
beiðni núverandi skólastjóra al-
þýðuskólans, Þorkels Steinars
Ellertssonar.
Á merki þetta eru mörkuð
þrjú M og standa þau fyrir kjör
orð skólans, manntak, maminvit
og manngöfgi Fáir Eiðamenn eða
engir hafa betur gjört þessi kjör
orð að símum og sýnt það í verki,
en þau biskupshjón.
Fagradalsgöngu fyrsta Skóla-
stjóra Alþýðuskólanis er lokið.
Óslitinmi Fagradalsgöngu slíkur
'hamingj unnar maðiur sem hann
var. Hvíta Skýið sem byrgði hon
um sýn forðum og hiuldi landið
fyrir handan hefur greiðst frá.
Andlát hans var minmst á Eið
um við síðugtu skólauppsögn og
menn risu úr sætum í virðimgar
skyni, og nú blaktir þar fáni í
hálfa stöng, tákn hinmar hiinztu
kveðju, djúprar viirðingar og
þakkar. En þakkirnar verða
ekki hinar síðustu frá Eiðum,
því þær verður aldrei hægt að
flytja.
Þórarinn Þórarinsson,
fyrrverandi skólastjóni á Eiðum.
ÁSMUNDUR Guiðmiundsson,
biskup, er látinm. íislenZka þjóð-
in hefar séð á bak mamimi, sem
um langa og farsæla ævi vann
henmi af áhuga og alúð. Störfim
voru mörg og vettvaingur þeiirna
ekki all'taf hinm sami, en öli
stefndu þau að einu manki;
eflingu sannrar og þjóðlegrar
menmingar á grundvelli kriisrt-
inrnar trúar,
Um þrítugsaldur varð séra
Ásmiumidfur skólástjóri Alþýðu-
skólams á Eiðum, sem var arf-
taki búnaðarskólanis þar. Það
var haustið 1919. Það kom
þannig í hllut hainis að móta
nýjan Skóla. Slíkt er mikáð
ábyrgðarstarf og Skóliaistjórn er
ætíð vamdaverk. Ég hygg það
eimiróma álit okkar Eiðamianmia
frá þessum ámum, að þeim vanda
hafi hanm verið vaxinm. Hann
Stýrði skóiaimum í 9 ár og hefði
það senmiliega orðið iienguir, ef
hanm hefði þá ekki verið kaliað-
uir tiil starfa við æðstu menrnta-
stofnun þjóðarinnar Háokólamm.
Skin og Skuggar Skiptast á í
lífi og starfi alira miammia. Svo
miun einnig hafa verið á Eiðutm
þau árin, sem Ásmiumdur hélt
þar um stjámvölimm. Þó er það
svo, að yfir minningum mínum
frá Eiðum hvíla emgir Skuggar.
Þar er aðeims sólskin og hlýja.
Og veit ég víst, að margir fleiri
hafa þar sömu sögu að segja.
Á þessu ári er 50 ára afmæli
allþýðúskóla á Eiðum, og hefur
þá hraUtryðjan'd inm kvatt. En
áhrifa ihanis hefur gætt víða þar
sem nememdur hanis hafa umnið
æviistörf sin. Þeir eru nú margir
gemgnir á undan honum, en hinir
allir á seinni hluta ævistarfsins.
En þegar þeir eru allir horfnir
af sviði himis jarðneska lífs, munu ,
áhrif af starfi skóliastjóranis og
kenmiaranis, Ásmumdar Guð-
mundsson, enm vara. Hve lengi
veit enginm.. Þannig er um fræ1
þau, sem sáð er í akur mammsál-
arinnar, að upp af þeim sprettur
og vex um aldur.
Því akal ekki gleymt, að bamrn
hafði áhrilf á enn fleiri nemend-
ur með starfi síniu í Guðfræðd-
deild Háakólans og í Kennara-
skólanum, og mum þess getið af
öðrum.
Á áttræðisaifmæli Ásmumdar 6.
okt. síðasitliðdnm sameimuðust
nemiendiur hans frá Eiðum um
að færa hon/uim ávarp það, sem
hér Skal bint og gert um leið að
hinztu kveðju okkar til hans.
Á þessum tímamótum vilja
Eiðamenn, nememdur þínir, Ás-
munidur, votta ykkur hjóniuinum
virðinigu sína og þökk.
Við mimmiuimst mannbætandi
áhiri'fa kristilegrar líflssíkoðunar
þimnar og hvaitnkugar til dáða.
Við þökkuim frábæra kemmslu
í sögu íslamds og íslenzkri tumgu.
Við metum og virðum það
heimili sem þið hjónim bjugguð
okkur á Eiðurn og þanm skiln-
ing, umhyggju og mildi, er þið
sýnduð okkur umigium.
Megi endurskiin þeirrar góð-
vildar, er þið hafið sýnt okkur
fyrr og síðar, ylja ævi'kvöld
yklkar.
Ég vil leyfa mér að fullyrðia,
þótt ég hafi efkki til þess umboð,
nema frá fáum, að allir þeir,
sem færðu Ásmumdi þessa
kveðju, senda wú bonu hans, frú
Steinunni Magnúsdóttur, og
börmum þeirxia inmilegar samúð-
arkveðjur.
íslenzk þjóð kveður í daig eimm
af mætustu somuim sánum.
Eiðamienn, nememdur Ásmund-
ar Guðmundssomar, kveðjia vim
og velumnara og blessa mimin-
ingu hans.
Eiríkur Stefánsson
frá Sikógum.
Eins og himinljós í heiminum
Fil. 2, 15.
Páll postuli mæl'ir svo, þegar
hann áréttar lífsköllun læri-
sveina Drottins. — Orðin koma í
huga minn við minmingu Herra
Ásmundar Guðmundssonar fyrr-
verandi biskups og prófessors.
Hann var þetta í lífi og starfi.
Ég átti því láni að fagna að
eiga hann að vini, — og kenna
ylinn frá kærleikshjarta hans. —
Ásmumdur Guðmundsson var
sterkur, hlýr persónuleiki. Gáf-
ur hans, lífsorka og sannleiks-
ást gerðu hann að milkilmenmö,
ljúflyndið og hjartalagið að göf
ugmenni. — Hann minnir á mál-
tækið:
Fögur sál er gimsteinn lífsins.
Ásmundur Guðmundsson var
hvort tveggja, góður bróðir og
traustuir leiðtogi. — Hanm var
brennandi í andanum, nákvæm-
ur og víðfeðma. — f hjarta hans
var skráð, það sem stendur rit-
að yfir altari háskólakapellunn-
ar:
„Sannleikurinn mun gera yður
frjálsa". (Jó. 8,32).
Hann gekk til móts við verk-
efnin stórhuga og þolinmóður.
Kristindómurinn var honum lífs-
aflið mikla, er mótaði hugarfar
hans og verk. — Hann var ó-
þreytandi, unni sér ekki hvíld-
ar, og hvatti menn til dáða á
akri trúarinnar með uppörv-
andi orðum, hlýju handtaki og
þýðlegu geislabliki augnanna. —
Það syrtir, þegar Ásmundur
Guðmundsson kveður, en sorg-
in er heilög, og helgast af geisl-
um, er glóa frá ævileið og verk-
um hans, er lifað hefir sér til
sæmdar og öðrum til góðs. —
Frú Steinunni Magnúsdóttur
og börnum þeirra sendi ég inni-
legustu samúðarkveðju frá okk-
ur hjónunum með hinztu þökk
til Ásmundar Guðmundssomiar
fyrir góðvild alla og gestrisni á
fögru heimiii þeirra við Laufás-
veg.
Blessuð sé minningin.
Pétur Sigurgeirsson.
Þú k'Cnmst oft að h'vílunni minni,
þú bamst — mér á ljósið að benda.
Ég kem ei að hivílumni þinni,
en kveðju mig langair að sianda.
Það oft eir, þá kemur að kiveildi
að kvöldsvalinn dreilfir uim sikiugga,
en geislair frá allkærleilfesieildi
þeir allsiS'taðar lýsia ag hugga.
Nú vermi þeir vini'na þina
og veiti þeim græðsiliu í sárin.
Guð iáti þeiim ljósið þafð skina,
sem ljómar upp syrgjendia tárin.
Þú vildiir þeim birtuna bera,
er búa í sjúkdómsins skugga,
þeiim vinur og bróðir að vera,
þá veitou og þneyttu að hugga.
Þú brosamdi bænir mér kenndiir,
með bróðuiTihiug veginin minin skreyttáir.
Fjölmöngum samúð þú sendir,
sorguim í vonÍT þá breybtir.
Oig Hann, sem þinn mianmkærleik mebuir
þesis minnist, þá grædd eru sárin.
Ég veit, að Hann gleð'ina getur
þeim gefið er fellia nú táriin.
Konunguir lifsins þig leiði,
ljósgeisla veiti þér sina,
til vorlandia veginn þér greiðL
Vinina biessd Hainn þína.
Guðrún Guðmundsdóttir
frá Melgerði.