Morgunblaðið - 25.09.1969, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. SEPT. 1®6»
23
fomu fari. Hafði hann meira að
segja leikið undir söng hennar á
konsert fyrir u.þ.b. 40 árum.
Kentner heimsótti hana gagngert
og eyddá kvöldi hjá henini, en
hún leysti hann út með íslenzk-
um minjagripum. Þakkaði hún
forsjóninni fyrir þessa skemmti-
legu endurfundi, sem henni
fannst eiginlega loka hringnum á
lista- og æviferli sínum.
Vinir frú Irmu Weile Jónsson
þakka góð og skemmtileg kynni.
í hugum þeirra vakir minning
um merkilega konu, grein af
margslungnum menningarmeiði
álfunnar, sem skaut rótum hér
norður við Dumbshaf en er nú
fallin að foldu.
Baldur Pálmason.
Síðan mér barst til eyma and-
lát frú Irmu Weile Jónisison kem-
ur mér hún oft í 'hug, — þesisi
síkáta, smávaxna, paisturslitla
'kona, siem ekkert virðiist buga.
Aldrei varð henni ráðaifátt í
andstreyimi og ágjöfum langrar
ævi, og alltaf sá hún hilla undir
bjartari daga.
Þegar ég kynntist henni fyrst
hét hún ungfrú Irima Weile-
Bar'kany, og var talin eiga ættir
að sækja til margra þjóðlanda.
Þetta var í jólaboði í Kaup-
mannahöfo fyrir hálfum fjórða
áratug. Hún var elzt boðsgesta,
og gr’einilega vön stærri veizlum.
Frjálsmannteg var hún með alda
mótagreiðsluna sína, klædd siltki
og pífum, sem staikk í gtúf við
tilhaldsilausan klæðnað kreppu-
áranna. En fyrr en varði snerist
allt saimlkvaemið um hana eina,
enda ævintýri líkast að sitja í
viðurvist konu, sem þdkkti sömg-
hallir Evrópu eins og fingurna
á sér, auk þess að vera persónu-
legur vinur margra framámanna
áifunnar, og gjörþaktkja eigin-
konur þeirra og ástmeyjar, ef
einhverjar voru. Það var elktkert
fcreppuáravíl í lýsingum þessar-
ar heiimiskonu á samlkvæmislífi
stórþjóðamna. Þar valt allt á
því að hafa réttu samböndin, og
stundum gátu stundartkynni
breytt heilli mannsævi í linnu-
lausan fögnuð og velgemgni í
þessum lífsbaráttulausa töfra-
heirni.
Á miðnætti dreifðist gestaihóp-
urinn út í hxlímlkalt myrtkrið, —
og fundum olkikar ungfrú Barfc-
any bar elfcki saman fyrr en
nokfcrum árum seinna, og þá við
Tjörnina í Reýkjavílk. Hvar ég
geng eftir Vonarstræti vílkur sér
að mér brosandi dama rnieð barða
stóran hatt, og hefur nú heldur
betur sögu að segja. Hún er ný-
fccmin til þessa kalda lands, sem
þegar hefur tekið hug hennar
al'lan, fjöllin, jölklarnir, tæra loft
ið og himinbláminn, allt þetta,
sem framandi fóllki er svo tamt
að mikla fyrir oikkur. Annað og
meira lá henni þó á hjarta, því
að hún var nefnilega trúlofuð
íslenzku gkáldi, Áamundi Jóms-
syni frá Skúfsstöðum. Fynst láigu
fyrir einn eða tveir 'konsertar,
svo kvöldstund í útvarpinu, —
og síðan var henni efcfkert að
vanbúnaði að ganga í það heil-
aga með unnusta sínum og slkáldi.
Brúðkaupgferð sína fóru þau
hjón til Kaupmanmalhafnar, og
stóð sú ferð í sjö ár, eða nokkru
framyfir styrjaldarlokin. Sneru
þau þá heim aftur, eftir þreng-
ingar langra ára. Hér voru vel-
gengnisár, og stríðið hafði sópað
hingað gulli. En margt fátækt
Skáld fór varhluta af þeim gróða.
Eftir nclklfcra dvöl á lélegu stríðs
braggahóteli fengu þessi vega-
litlu akáldahjón loks imni í gömlu
timbunhúsi við Lindargötu, húsi
sem var svo iffla farið atf óhirðu
og elli, að það hélt hvorlki vatni
né vimdi. Búalóð þeirra var á
tvist og bast út urn allt, nema
það seim var í ferðatöisfcum fram
á stigapalli eða undir dívan.
Annað heimili eignuðust þau
aldrei hér á landi. Ásmundur,
gflovjjtmWnMíi
sem lengi hafði verið heilsuveill,
fjaraði út í þessum vindhjalli, —
og árin, sem þau bjuggu þar varð
frú Irima að vera allt í sienn: fyrir
vinna, hjúfcrunarkona og hús-
freyja, og standa þair gestum
þeirra hjóna fyrir beina, við erfið
ar og ósæmandi aðstæður. Tefcj-
ur heimilisims voru óvisisar, og
oft þröngt í búi, — en alltaif lum
aði hún á einhverju úrræði, ein
hverjum duleignarsjóði, sem
aldrei brázt. í dag var það hring
ur, sem einhver furstimn harði
gefið ástlkonu sinni einhvern
tíma í fyrndinni, á morigun
kirfcjugripir af menningansögu-
legum uppruna, hinn daginn te-
Skeiðar Rússakeisara, og þannig
koll af 'kolli. Allt, sem hún átti
var umiliukið frægðarljóma lið-
ins tíma, og verðgiildið var held
ur elklki hlutanna sjálfra, heldur
fólgið í minningu þeirra.
Er fná Irrna sá á bak eigin-
manni slnuim, eftir lanigvinna
vanheilsu og margslungna erfið-
leika, sýndi hún bezt hvern
mann hún átti að geyma.. Hún
lét jarða hann með viðhötfn tiíl
hliðar við föður hans að Hólum
í Hjaltadal, og reisti honum þar
veglegan bautastein. Miruiingu
manns síns gerði hún margan
scma, og var óþreytandi að halda
merki hanis á lofti.
Elfrtir andlát Ágmundar átti frú
Irma aldrei heimili að heitið
gæti. en ferðaðist. mikið erlendis,
og lagði nofckra stund á land-
kynninigu fyrir iislenzka aðila.
Síðustu áruim ævinnar eyddi hún
á heiisuhæluim og hótelum, og
ornaði sér þar við minningaedd-
ana frá árum ættarljómans og
æisfciublómans í samfcvæmisöld-
um hirðfólks og kjörfursta. En
ferðatöisfcurnar sínar hafði
hún jatfnan við hendina, og var
ávallt við því búin að leggja upp
í langt ferðalag, — ferð, sam nú
er hafin.
En hver var hún þesisi prinseissa
seim armæðan bugaði aldrei?
Hver veit það?
For'lögin mörlkuðu veginn og
sendu ofckur þetta sólblóm úr
áttJhiöguim Kátu ekkjunnar, hing
ar norður í næðinginn og kuld-
ann, og hér er það fallið í ís-
lenzíka mold.
S. B.
- EINN MIÐA
Framhald af bls. 12.
Margir eru hálfhræddir
við loftslagið á tunglinu,
vegna þess að þar akiptist á
ofsahiti og nístandi kuldi.
Þetta er nú ekki alveg eins
slæmt, því að það er ekkert
veður á tunglinu, enginn
vindur og ekkert loft sem
snertir þig. Auk þess vernd-
ar búningurinn þig frá öllu
slíku og heldur á þér hæfi-
legu hitastigi.
Loftið inni á hótelinu er
mjög þægilegt. Þetta skánaði
mikið eftir að farið var að
grafa byggingarnar niður, en
auðvitað áttu fyrstu geimfar-
arnir okkar í dálitlum erfið-
leikum vegna þess að þeir
bjuggu ofantungls í leifum
gamalla tunglferja, en þegar
hægt var að koma kjarna-
kljúfunum til tunglsins og
setja þar upp orkuver varð
þetta allt miklu auðveldara,
því að stórvirkar gröfur
grófu risagrunna á örskömm-
um tíma. Fyrsta neðantungl-
stöðin var tekin í notkun
1978.
Líklega muntu ekki vera
neitt of hrifinn af tunglfæð-
unni eða vatninu. Það er enn
þá nobazt við duftið og þjöpp
uðu molana, því að enn er of
dýrt að flytja venjulegan mat
og lúxiuisivörur. Þó er ástand
ið hátíð miðað við það
sem áður var. Fyrstu menn-
irnir komu að vísu með frost-
þurrkaðan mat með sér svo
og vatn, þannig að þeirra
mataræði var allfjölbreytt.
Þetta breyttist þó er nýlend
an fór að stækka, því að þá
varð minna flutningsrými fyr
ir matinn og vatnið. Þá byrj-
uðu þeir að endurvinna vatn
og súrefni úr þvaginu. Þeir
náðu fljótt mikilli tækni í
sambandi við þetta og nú er
ekki annað borið við. Súr-
efnið sem þú andar að þér er
unnið úr koldíoxíðinu sem þú
andar frá þér og þvaginu, sem
er 90 prs. vatn, en mest af
þvaginu er þó notað til fersk
vatnsvinnslu.
Þú getur farið í ýmsar
skoðunarferðir á fræga staði
á tunglinu og líklega viltu
fyrst fara á staðinn sem
Apollo 11 lenti á og skoða
tunglferjuna þar sem hún
stendur og fyrsta fótsporið
hans Armstrongs. Því miður
er hér aðeins um eftirlíking-
ar að ræða, því að nota varð
Örninn sem húsakynni fvrir
geimfara, sem komu hingað til
að byggja fyrstu stöðvarnar.
Líklega verður þú hrifnast-
ur af því að sitja bara á
tunglinu og líta í kringum
þig. Fáðu leyfi til að fara í
hvarf frá öllum byggingum
og slökkva á talstöðinni í
fimm mínútur og þá muntu
áreiðanlega skilja hvernig
Palla litla leið þegar hann
var einn í heiminum. Það er
enga hreyfingu að sjá né
finna og alger þögn ríkir
nema þú heyrir eiginn hjart-
slátt. Jörðin hangir hreyfing
arlaus yfir höfði þér. Þegar
þú hefur upplifað slika al-
gera einangrun í smátíma er
hætt við að þig grípi allt í
einu ósitjórnleg heimferðar-
löngun, því að það er voða-
lega einmanalegt á tunglinu.
Ólafur Jens Péfursson, tœkniskólakennari — Síðari grein:
UNGLINGASTiGIÐ
— og framtíð þess
ENGUM dylst, að langt er lið-
ið síðan tímabært var að hefja
endurreisn gagnfræðastigsins.
Tilraunir hafa verið gerðar í
því etfni með samræmingu gagn-
fræðaprófs í gmmdvallargrein-
um. Þær tilraunir eru þó næsta
fálmkenndar og raunar dæmdar
til að mistakast ef frestað er að-
gerðum á lægri skólastigum, og
þá ekki sízt endurskipulagningu
unglingastigs. Auk þess hefði ver
ið brýnna að huga betur að meg
intilgangi miðskólaprófsins, þ.e.
landisiprófsins. Enrnþá er ekki
loku fyrir það skotið að hefja
þessa endurreiisn, ef menn þora
að horfast í augu við yfirsjón-
ir fyrri ára, kunna að hagnýta
sér dýrmæta reynslu, vilja draga
réttar ályktanir og starfa sam-
kvæmt því.
Áður en menn geta yfirleiU
ræðzit við uim hiutgsanlegax úrbæt
ur í málefnum unglingastigs,
verða þeir nauðugir viljugir að
viðurkenna þá bláköldu stað-
reynd, að kennsla í skólum hér-
lendis fer fram sem hópkennsla
í fjölmennum bekkjardeildum.
Við þá skipan er húsakostur a.
m.k. miðaður, og raunar kenn-
aramenntun líka. Af þeim sök
um er það óhjákvæmilegt að
raða nemendum í bekkjardeild-
ir eftir námsgetu, svo að hinn
mikli fjöldi verði samstæður hóp
ur. Margir hafa hrifizt eftir
lausleg kynni af tilraunum ann-
arra og ríkari þjóða þess eðlis
að skipa í bekki eftir stafrófs-
röð. Hérlendis endar slíkt oft-
í skólakerfinu
ast með þeim ósköpum, að dug-
legir nemendur fá ógjarnan verð
uig viðfangsefni, hinir slakari
láta hugann reika fyrir austan
sól og sunnan mána, en ofan á
flýtur einn allsherjar miðlungur,
og „silfurkerin sökkva í sjó, en
soðbollarnir fljóta.
Sé þetta haft í huga, mætti
bæta vinnubrögð og námsárang-
ur að miklum mun á unglinga-
stigi.
Nauðsynlegt er að tryggja
námsaðstöðu hinna seinfærari
neimenda, — þ.e. þeirra, sem
e.t.v. var ætlað að hetfja verk-
nám í 1. bekk. Vitað er, að hóp-
ur nemenda, sem stenzt barna-
próf verður naumast talinn les-
andi, hvað þá skrifandi. Eins og
nú standa sakir, er þessum nem-
endum gert að glíma við óvið-
ráðanleg vexkefni í tvo vetur,
skríða, þegar bezt lætur á gervi
unglingaprófi inn í ólöglegan
„almennan" 3. be'kk og ljúka
„prófi“, sem ranglega er nefnt
miðskólapróf. Kjarni málsins er
sá, að þessu fólki þarf að sinna
á þann hátt, að námsefnið sé
skipulagt þegar í 1. bekk sem
3ja vetra námsefni, svo að þeim
gefist kostur á að ljúka full-
gildu unglingaprófi og geti með
sóma setzt í löiglegain 3ja befck
miðskóla. Vissulega mætti búast
við, að ýmsir þessara nemenda
stæðust ekki unglingapróf að
heldur, og reynslan ein yrði að
skera úr um það, hvort hugsan-
legt væri að flytja nemiendur
milli hinna tveggja hópa, þ.e.
þeinra, sem ætlað er 2ja ára
unglinganám og hinna, sem ætl-
að er 3ja ára nám.
Með þessu væri í rauninni ver
ið að lengja skólaskyldu tiltek-
ins hóps nemenda, en um leið
væri hið opinbera að fullnægja
lögboðinni fræðsluskyldu, væri
að afnema mismunun og misrétti,
sem þessi hópur býr við, en
gerði þeim kleift að fara yfir
a.m.k. mest allt námsefni til ungl
ingaprófs á hæfilegum hraða. og
væri síðast en ekki sízt að búa
þá bebur undir lífsbaráttuna.
Þetta er því ekki aðeins mann-
úðarmál, heldur beinlínis mann-
réttindaimél; uan er að ræða þá
spurningu, hvort tilteknir ein-
staklingar standi jafnfætis öðr-
um frammi fyrir landslögum. Þv’
má heldur ekki gleyma, að breyt
ingin hefði einnig ótvírætt gildi
fyrir duglegri nemendur, þar eð
með þessu móti væri unnt að
hefja unglingaprófið til vegs og
virðingar, eins og því var ætl-
að að njóta. Það fengi raun-
verulegt forsagnargildi um hæfni
nemenda til að setjast í 3. bekk
miðskóla og hinn ólöglegi „al-
menni“ 3. békfcuir hyrfi úr sög-
unni. Unglingaprófið ætti helzt
ekki að vera landspróf í neinni
grein, heldur aðeins samræmt
próf innan hvers skóla og í
mesta lagi staðlað próf.
Láta mun nærri, að 2—5 eða
40 prs. hvers árgangs þyrftu á
3ja vetra unglinganámi að halda
miðað við getu þess fjölda í 1.
og 2. bekk nú. Til eru þeir, sem
telja þennan nemendafjölda
mun meiri, eða allt að 70 prs.
Saimfcvæimt því væri skynsamlegt
að gera 3ja vetra nám til ungl-
iragaprófs að meginreglu, þótt
hinir duglegustu fengju eftir
sem áður að þreyta það eftir tvo
vetur. Hvað sem slíkum ágizk-
unum líður, mundi þetta breyt-
ast til batnaðar, ef kennsluhætt
ir, prófkröfur og einkunnagjöf
á barnafræðslustigi yrði með öðr
um hætti en nú gerist og geng-
ur, og skal nú lauslega að því
vikið.
Það virðist vera ófrávíkjanleg
meginregla á barnaskólum að láta
einn og sama manninn kenna
helzt allar bóklegar greinar í
einni og sömu bekkjardeild. Of-
urkapp er lagt á að ala upp oig
þjálfa miðlungskennara í öllum
bóknámisgreinuim. Hefur það
einkum bitnað á jafnmikilvægri
grein og átthagafræði í yngri
deild og meira og minna á flest-
um greinum í eldri deild. Þessi
skipan mála verður að breytast,
og hún getur breytzt. í yngri
deild yrði að fara hægt af stað
rneð sérgreinakennslu, sérstak-
lega vegna hinna seinfærustu
nemenda, er kysu reyndar helzt
að njóta handleiðslu föður eða
móður jafnt í skóla sem á heim-
ili. Þó ætti að leggja áherzlu
á, að þegar í 7 ára bekk störf-
uðu tveir bóknámskennarar,
karl og kona, með hverri bekkj-
ardeild. Smám saman mætti
fjölga kennurum eftir því sem
ofar drægi, svo að álhuigi þeirra,
kunnátta og starfshæfni fengi að
njóta sín til fulls. f borgarsam-
félagi nútímans má skólinn ekki
vanrækja það hlutverk sitt að
láta nemendur kynnast fólki,
körlum og konum með ólík
lífsviðhorf og starfsaðferðir. Það
er og vægast sagt vafasamt, að
sömu kennararnir séu lengur en
þrjá vetur með sama árgangi. Ef
,gæsamömmureglan“ félli úr gildi
Framhald á bls. 25