Morgunblaðið - 25.10.1969, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAOUR. 25. OKTÓBBR 1969
Hinn umdeildi dýpkunarpram mi Hákur — sumir segja hann b era mafn með rentu. Myndina
tók Jón Bjamason ljósm. á fsafirði, en þar er Hákur að dý pka um þessar mundir.
I grein þessari gerir einn af blaðamönnum Mbl. athugun á milljóna-
fjárfestingu Hafnamálastofnunarinnar í dýpkunarprammanum Háki.
Stofnunin fór út á þá braut að festa kaup á dýpkunarpramma til að
vinna sömu verkefni og sanddæluskip sem fyrir var í landinu, annaðist.
Eigendur skipsins eru útilokaðir frá hafnadýpkunum, þrátt fyrir að verð-
tilboð þeirra eru mun lægri en kostnaðarverð ríkisstofnunarinnar.
Stofnunin heldur því fram, að þessi tilboð séu ekki sambærileg við
verð hennar.
RÍKISFJÁRFESTING
* Inngangsorð
í grein þeirri, sem hér fer á
eftir, var ætlunin að gera hafna
málum á íslandi nokkur skil.
Það skal fúslega. viðurkemnt, að
sú varð ekki raunin á. Greinin
gefur ekki yfirlit um hafna-
framkvæmdir á landinu, heldur
aðeins lítilvægan þátt þeirra.
Sú athugun sem gera átti í hafna
* málum, beindist fljótlega inn
á aðra braut: Þætti ríkisins í
hafnadýpkun og viðskiptum
þess og eimkafyrirtækis á því
sviði.
Sumir mundu eflaust láta hér
staðar numið við lesturinn, emda
eru hafnardýpkanir ekki bein-
línis meðal vinsælustu hugð-
arefna manna. En málið hefur
fleiri hliðar, ef að er gáð. Það
snýst í rauninni um þær leik-
reglur, sem tíðkast í viðskipt-
um ríkisins og einkafyrirtækja,
um fjárfestingu ríkisfyrirtækja
og áhrifum hennar í atvinnulíf-
inu.
• Hafnir og ríki
Þær hafnir, sem við sögu
koma í þessari grein, eru hinar
svonefndu almennu hafnir.
Almennu hafnimar eru eigin
sveitarfélaganna og reknar af
þeim. Þessar hafnir eru byggð-
ar með styrk úr ríkissjóði. Greið
ir ríkið 75 pr.s. af kostnaði við
ytri mannvirki (t.d. öldubrjóta)
og dýpkanir, en 40% af
öðrum hafnargerðarkostnaði
(bryggjum og ö.þjh.). Einnig get
uir rikissjóður ábyr gzt lántökur,
er sveitarsjóðir taka vegna hafn
argerða, allt að þeim hliuta, sem
sveitarsjóðir leggja fram til
mannvirlkisins. Aðstoð rílkisins
er þó háð því skilyrði, að af-
koma hafnarsjóðsins sé slílk, að
aðstoðar sé talin þörf. Reykja-
víkurlhöfn nýtur hér sérstöðu,
því um höfnina fer mikill hluti
af innflutningi þjóðarinnar.
Hefur Reykjavíkurlhötfn sjálf
staðið straum af eigin hatfnar-
framikvæmdum og elkki notið
ríkisaðstoðar að undanslkildu
nokkru framlagi við upþhatf-
lega gerð hennar. Utm aðrar
hatfnir er það að segja, að þær
hafa allar notið fyrirgreiðslu
ríkisins, eins og lög maeltu fyr
ir.
Stjóim almennu hafnanna er
oftast í höndum 3—5 manma
hafnarstjórna, sem eru ábyrgar
gagnivart sveitarstjórnunum.
Hafnarstjórnirnar ráða sér hafn-
arstjóra eða hafnarvörð eftir
stærð hafnanna. Til að standa
undir rekstrarikostnaði leggja
hafnirnar gjöld á skip og vör-
ur, sem um þær fara. Ekki mega
sveitarstjórndrnar nota það fé,
sem þamnig fæst, tii annars en
reksturs hafnanna. Almennu
hafnirnar eru nú urn 60 talsins,
en 40—50 þeirra eru í verulegri
notkun.
• Þáttur Hafna-
málastofnunar
Við samningu þessarar greim
ar er m.a. stuðzt við samtal, sem
greinarhöfundur átti við Aðal-
stein Júlíusson, vita- og hafna-
málastjóra. Kann höfundur
stofnuninni þakkir fyrir greið-
an aðgang að þeim upplýsing-
um, sem um var beðið, og vita-
málastjóra og yfirveríkfræðingi
fyrir svör þeirra. Um hlutverk
Hafnamálastotfnunarinnar í
hafnatfram/kvæmdum sagði
vitamálastjóri í upphaíi:
— Samkvæmt hafnalögunum
eru hafnamál sett undir eina
stofnun, Hafnamálastofnunina
(skammstafað H.st.), sem er und
ir yfirstjórn Sam.göngumálaráðu
neytisins. Stofnunin hefur yfir-
umsjón með hafnafrarrukvæmd-
um, sem styrktar eru af rí'kis-
sjóði og getuir ákveðið að annast
sjálf framkvæmdir, þegar ríkið
greiðir 75 prs. af verkkostnaði.
í lögunum segir, að stofnunin
skuli hafa umráð yfir þeim vél-
um og tækjum, sem nauðsynleg
eru til að ann.aist þau venkefni,
sem henmi eru falán, svo og að
hafa í þjónustu sinni sérþjálfað
starfslið.
Yfirumsjón er tvenns konar:
fjánhagsleg og tæknileg. Hafn-
irnar senda stofnuninni árs-
reikninga og rekstraráætianir,
sem hafðar eru tiil hliðsjónar,
þegar fjárveitingar eru ákveðm
ar. Hafnamálastofnundn gerir
áætlanir um hatfnargerðir tii 4
ára í senn, og eru þær leiðbein
andi við samningu fjárlaga. í>ess
ar áætlanir eru þó ekki bind-
andi, heldur gefa þær Alþingi
ti'l kynna, hvaða markmiðum
hægt er að ná með ákveðmum
fjárveibingum.
Um þann hátt, sem hafður
væri á í hafnargerð, sagði vita-
málastjóri:
— Þiað eru hafnarstjómirnar,
sem standa fyrir fram'kvæmdun
um, þær fela Hafnamál'astofnun
inni í flesbum ti'lvikum að vinna
venkið. Samband þessara aðila
er því hið sama og verktaka og
verfcsaila, þannig að haflnirnar
eru ábyrgar fyrir fjárhagshlið-
inni, en stofnunin hammar verk
ið og leggur fram sérþjálfaðan
vinnufcraft og vélar. Oftast er
vélakosturinn fenginn úr á-
haidahúsi Hafnamálaistofnunax-
innar, þegar um er að ræða all
einlhæf tæki, sem eru í fárra
eigu utan stofnunarinnar. Flest
önnur tæki eriu til staðar úti á
landi og eru þá höfð not af
þeim, ef það telst hagkvæmt.
Verkamenin eru oftaist að mest-
um hluta af viðkomandi stöðum,
en verkstjóra og tækjamenn
leggur stofnunin til.
• Útboð
og fjármagn
Er hugsanlegt að koma á út-
boðúm við hafnergerðir?
VitamáLastjóri svaraði:
— Til skamms tíma voru þeir
annmarkar á fjárveitingum til
hafnargerða, að ríkið var yfir-
leitt mjög seint ti'l að greiða
sinn hlut í framkvæmdunum.
Hafnirnar urðu því að bjarga
því, sem bjargað varð, og átbu
oft í máfclum fjárhagsörðugleik
um af þessum sökum. Hafnamála
Skrifstofan reyndi að koma til
mióts við hafnárnar í erfiðleik-
um þeirna. Við slikar aðstæður
voru útlboð ógerleg, þvi engin
visisa var fyrir, hvort eða hve-
nær hatfnimar gátu staðið við
skuldbindingar sínar.
Nú er þessu öðru vísi og bet-
ur farið. Áður en framfevæmdir
hefjast er gerð fjármögnu'nar-
áætlun, rikið greiðir sdnn hlut
og aðstoðar hatfnarstjórnirnar
við lánsútvegun áður en hafizt
er handa um verkið. Þrátt fyrir
breytt viðhorf í þessum efnum,
ted ég vatfasaman hagnað af út
boðum við allar hafnafram-
kvæmdir. Eðlis síns vegna get-
ur Haínamálastofnunin ekki far
ið út í samfeeppni við almenna
veríktaka í tilboðum, því að hún
getur ekki lagt í þá áhættu, sem
tilboðum fyigir. Hún hefur
hvoríri leyfi til að bagnast á
verfeum né tapa á þeim, heldur
vinnur hún aðeins fyrir kostn-
aðarverð.
Fjárhagur hafnanna er yfir-
iedtt það bágborinn, þrátt fyrir
betri fyrirgreiðsliu ríkisins, að
þeim er í mörgum tilvitoum uim
megn að standa við fjánhags-
skuldbindiingar. Þegar verktaki
væri annars vegar, væri ótækt,
að framkvæmdir stöðvuðuist
vegna greiðsluiþrots hjá viðkom
andi höfn. Flest verktakafyrir-
tæfei hafa efetoi fjárhaigslegt bol
magn til að veita þann láns-
frest, sem oft er nauðsynlegur.
Þótt svo væri, gætu útboð með
lánsútvegun varla talizt æski-
leg leið, því að þá vissu menn í
rauninni ekki, hversu mikið
þeir væru að greiða fyrír lánið
og hversu mdkið fyrir sjálft verk
ið.
Hér vífeur sögunni að fyrir-
tæikinu Björguin h.f. Það fyrir-
tæki hefur komið nofckuð við
sögu hafnamála undanfarin 10
ár. Hafði greinarhöfunduir tíð-
indi af því, að forráðamemn þess
teldu sig hafa verið misrétti
beitta af Hafnamálastafnuninni.
Að sögn hafði stofnunin útilok
að fyrirtækið frá hafnardýpk-
unum, þrátt fyrir að það byði
höfnunum lægra verð fyrir
dýpkanir með sanddælustoipinu
Sandey, sem það gerir út.
Það varð úr, að greinarhöf-
Kristinn Guðbrgndsson, forstjóri Björgunar, og sanddæluski pið Sandey. Ljósm. Mbl. Sveinn
Þormóðsson.