Morgunblaðið - 30.11.1969, Blaðsíða 16

16
MOBGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 190»

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfuiltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald kr. 165.00
I lausasötu
H.f. Árvakur, Reykjavtk.
Haraldur Sveinsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Ámi Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. Srmi 10-100.
Aðalstræti 6. Simi 22-4-80.
á mánuði innanlands.
kr. .10.00 eintakið.
BÓKVITIÐ VERÐUR
í ASKANA LÁTIÐ
Á morgun er 1. desember.
Samkvæmt þeirri venju,
sem skapazt hefur munu
stúdentar halda þennan dag
hátíðlegan.
Stúdentar hafa kosið að
helga 1. desember að þessu
sinni menntun og atvinnu-
uppbyggingu. Þetta efni ræða
• þeir undir kjörorðinu: Bók-
vitið verður í askana látið.
E. t. v. verður þeirri hugsun,
sem að baki liggur bezt lýst
með því að vitna í grein eft-
ir ungan háskólastúdent, Þór
Whitehead, sem birtist hér í
blaðinu í gær. Hann segir:
„Bókvitið verður í askana
látið. Nánar útfært, Háskól-
inn verður að veita mönnum
nútíma menntun, ekki sízt í
samraemi við þarfir atvinnu-
veganna. I stað hins gamla
draums margra stúdenta, að
fá að sökkva sér í hægindi
ríkiskontórsins er komið nýtt
markmið. Þeir vi-lja gerast
virkir þátttakendur í þeirri
atvinnuuppbyggingu, sem
hlýtur að vera skammt und-
an. í>eir vilja, að Háskólinn
. veiti þá menntun, sem til
þarf í nútímaþjóðfélagi og í
staðinn lofa þeir þjóðinni
auknum skerfi í hvem ask.“
Þetta er heilbrigt lífsvið-
hoorf, sem lýsir bæði ríkum
metnaði til þess að menntast
en um leið sterkum vilja til
þess að láta þjóð sína njóta
góðs af þeirri menntun. ís-
lendingar þurfá sannarlega
ekki að óttast framtíðina eða
hafa áhyggjur af hinni upp-
vaxandi kynslóð, þegar hún
gengur fram á sjónarsviðið
með slíkan málflutning.
Þessi sama hugsun kemur
einndg skýrt fram í ávarps-
orðum Magnúsar Gunnars-
sonar, formanns Stúdentafé-
lags Háskóla Islands í Stúd-
entablaðinu. Hann segir:
„Markið á að vera efling ís-
lenzkra atvinnuvega og hag-
nýting náttúruauðlinda okk-
ar hrjóstruga lands. Rann-
sóknir merkra ísienzkra vís-
indamanna hafa þegar sýnt
og sannað, hvað hér er í húfi.
Sjálfstæðisbarátta lítillar
þjóðar verður harðari en
nokkru sinni fyrr, þegar þjóð
ir heimsins hafa sameinazt í
stórar efnahagsheildir. Leið-
in til að mseta harðnandi
samkeppni er ekki einangr-
un, heldur alhliða efhng
framleiðsluatvinnuveganna
og íslenzkra vísinda."
Þegar Rússar réðust á Finna
Dagurinn 3Ö. nóvember ár-
ið 1939 var dimmur dag-
ur í sögu norrænna þjóða.
Þann dag réðst óvígur rúss-
neskur her á Finnland, út-
vörð Norðurlanda í austri.
Skömmu áður en þessi sví-
virðilega árás hófst á frið-
sama smáþjóð höfðu Sovét-
rfkin innlimað austurhluta
Póllands og hemumið Eist-
land, Lettland og Lithauen.
j Allt þetta gerðu Rússar í
skjóli samnings þess, er Sovét
stjómin gerði við þýzku nas-
istastjómina sumarið 1939.
En nú var röðin komin að
j Finnlandi. Þrátt fyrir það
I að Sovétstjómin hafði full-
I vissað Finna um, að Rússar
í myndu fylgja hlutleysis-
stefnu gagnvart Finnlandi,
j hóf hún árás á landið 30.
j nóvember.
j Finnar gerðu sér að sjálf-
i sögðu ljóst að við ofurefli
var að etja. Engu að síður
,‘snérust þeir hart til vamar.
Hinn fámenni og il'la búni
finnski her veitti öflugt við-
nám og tókst mánuðum sam-
an að hafa hemil á fram-
sókn sovézku herjamua.
Finnsku skíðahersveitimar
urðu heimsfrægar fyrir vask-
lega framgöngu sína í snævi-
þöktum skógum Finnlands.
Rússar biðu óhernju tjón, en
L
engu að síður gátu úrslit
þessarar hörmulegu styrjald-
ar ekki orðið nema á einn
veg. Eftir rúmlega þriggja
mánaða hetjulega vöm tóku
Finmar að leita fyrir sér um
frið og urðu að sæta miklum
afarkostum. Þegar svo nas-
istar réðust á Sovétríkin
neyddust Finnar til þess að
gamga um skeið í bandalag
við þá. Þegar heimsstyrjöld-
inni lauk og lokafriðar-
samningar voru gerðir við
Rússa urðu Finnar að láta
af hendi mikið land og heim-
ila rússneskar herstöðvar í
landinu.
Árásin á Finmland haustið
1939 vakti í senm sorg og
reiði um gervallam hinn
frjálsa heim. Á Norðurlönd-
um ríkti djúp sorg, en engir
gátu komið Finmum til hjálp-
ar. Þeir stóðu uppi einir. ís-
lendingar sýndu á marga
lumd samúð sína með finnsku
þjóðimni. Stúdentar felíldu
niður hátíðahöld sín 1. des-
ember og Alþingi fordæmdi
hina svívirðilegu árás. Aðeins
íslenzkir kommúnistar vörðu
ódæðið. Af því mátti marga
og merkilega lærdóma draga.
í dag skiptir það mestu
máli að hin hugprúða finnska
þjóð nýtur frelsis og full-
veldis. Sárin eftir vetrar-
SKALDVERK KAMBANS
ÚTGÁFA ALMENNA bókafélagsins á
Skáldverkum Guðmundar Kaimbans,
virðist í fljótu bragði Ihafa teikist með
ágætum. Ritsafnið er mjög eigulegt og
smekklega úr garði gert. Rrentun hef-
ur heppnast vel og bandið er aðlaðandi.
Umisjón með verlkinu Ihöfðu þeir Tóm-
as G-uðmundsson og Láruis Sigurbjörns-
son og gera þeir grein fyriir útgáfunni
í formála. Ritgerð uim Kambain akrifar
Kristján Albertsson, vinur hans og
einn þeirra, sem hafa skilið hann best,
sagt um hann eftinminnileguistu orðin.
Ætla má að jafn falleg útgáfa og
þessi verði ekiki lengi á mankaði. Skáld
verlk Gunnars Gunnarssonar í útgáfu
Almenna bókafélagsinis, eru löngu upp-
seld og fengu færri en vildu. Með út-
gáfu slkáldverka þeirra Gunnars Gunn-
arasonar og Guðmundar Kambanis, hef-
ur bókafélagið unnið mikið menning-
arstarf, oig fetr vel á bví, að fóliag,
sem leitast við að hlúa að borgaralegri
menningu á fslamdi og rælkta hana,
sýni hug sinn í veriki til tveggja braut-
ryðjenda borgaralegra bókmennta.
Heildarútgáfur á verkum helstu rithöf-
unda þjóðarinmar, eru nauðsynlegar,
iþví oft og tilðium er erfitt að niá í siumiar
bækur þeirra; annað hvort eru þær upp
seldar eða aðeins til í Landsbókaisafni
og Borgarbókasafni, og því ekki lánað-
ar nema til lestrar í söfnuinum sjálfum.
Guðmundur Kamban var í eðli sínu
borgaralegur rithötfundur. Hann fjall-
aði oft um fólk í erlendum borgum,
vandamál siðmenningar, einstalklinginn
í baráttu við tvíræð öfl. Eins og marg-
orft hetfur verið bent á, stefndi hugur
hans til lamdvinninga, meiri og stærri
en aðrir rithöfundar þorðu að láta sig
dreyma um. Hann vann sigra í Dan-
mörtku, en ætliaði sér einnig að legigja
undir sig fleiri lönd: IÞýslkaland, Emg-
land, Bandarlkin, ef til vill fleiri. En
Kamban var milkill fslendinigur og
gleymdi eklki móðurmáli sínu í glaurni
erlendra borga. í formála þeirra Tóm-
asar Guðmundssonar og Lárusar Sig-
urbjörmssonar segir: „Hann vildi færa
heiminum eönrnur á, að „nútknamenn-
ing væri eklki framandi hugtak á ís-
landi“, eins og hann kamist sjálfur að
orði í blaðaviðtali, og hvort sem verk
hans áttu sér stað í íslenziku eða er-
lendu umhverfi, skyldi rödd þeirra tala
máli íslands og bera heiminum boð um
þá eiginieika, sem hann mat rnest í fari
þjóðar sinnar — mannúð, drenglund og
hreinskilni".
Kriisitjiám Ailbertsisom kemist þainin tg að
orði í ritgerð sinmi um Kaimban: „Hann
er eitt af Skáldum íslenzkrar ættjarðar-
ástar. Þegar hann sælkir efni sitt í líf
þjóðar sinnar kennir al'staðar viljams
til að sýna það í setm fegurstu ljósi,
menning og manndóm kyns.ins, að fornu
og nýju. Hamn fann flestum fremur
sterikt til þess, hve oikkur er um marga
hluti áfátt, 1 samanburði við giftu-
meiiri þjóðir, en forðaðist ádeilu, niðr-
andi eða ófagrar lýsingar, allt sem gæti
minnkað fsland í augum umheimsins.
Haun villll nétta hfliut þesis gaigmiviairt
erlendu vasnmati, og ekiki með því einu,
hvernig hann beri þjóð sinni söguna,
heldur engu síður með hinu, að vera
íslenzkt slkáld, sem valdið geti sundur-
leitustu viðfangsefnum víðsvegar úr
heimi“.
Þessi orð Krfetjáns Albertssomar hafa
sérstafct gildi nú þegar jafnvel mál-
gögn íslenskrar borgarastéttar hamast
við að hrósa því upp í hástert, sem til
óheilla horfir í bókmenntum og menm-
iinigiu og slkirmast akki við að tafca í
þjónustu sána menn, sem virðast eiga
sér þá hugsjón að fcoma fótum undan
flestu því, sem rithöfundar á borð við
Guðmumd Kamban byggðu lífsverk sitt
á. Þegar slíkt gerist, án þess að upp
sé rfeið til andmæla, getur það hvarfl-
að að mörgum, að borgaraleg menning
eigi langt í land á íslandi. Enn í dag
eiga rithöfundar eirns og Guðmundur
Kamban brýnt erindi við olkkur; for-
dæmi þeirra er bjart og lýsir fram á
veginn.
Skáldverk Guðmundar Kambams
hafia femgiið þó samfyfligd, sem þaiu áttu
rikilið. Tómas Guðmundsson hefur ort
Ijóð sín í líkurn anda og Kaimban
samdi skáldverk sín. Þjóðin, og efcfci
síst Reykvílkingar, hafa fundið sjálfa
sig í ljóðum hans. Hjá Tómasi sitja hin
memningarlegu viðhorf alltaf í fyrir-
rúmi. Sama er að segja um Kristján
Albertsson, þennan ódeiga baráttumanm
fyrir því að íslendingar gangi upprétt-
ir, en láti efclki minnimáttarikenndina
buga sig. Um hann hefur löngum staðið
styr og hann hefur fundið þefinn af
því heimalningslega þurradrambi, sem
þykist geta afgreitt menningarlega víð-
sýni með jafn fáium orðum og smæð
þesis mælist. Lárus Sigurbjörnsson hef-
ur vafcað yfir verðmætum íslenslks borg
arfllífs og uninið ininfliemdri leikili'st miedna
gagn en flestir gera sér grein fyrir.
Þar sem slíkir menn fara, er gott að
eiga leið.
ATHYGLISVERT LEIKRIT
Fyrir noklkru var nýtt íslenskt leik-
rit flutt í útvarpinu, og sætir m.a. tíð-
indum fyrir það, að það er samið fyrir
útvarp. Margir hafa haft orð á því, að
hér hafi verið athyglisvert verk á ferð-
inni og vonandi stendur elkki á Rífcis-
útvarpinu að endurtaka það, því margt,
sem ómerikara hlýtur að teljast, er ökki
sparað við hlustendur. Þetta leiikrit,
Afmælisdagur, er eftir Þorvarð Helga-
son, og er að því leyti Skylt leilkritum
Guðmundar Kambans, að það fjaliar
um borgaralegt efni, lýsir þrá hinna
fullorðnu eftir frelsi liðinnar æsku.
Þorvarður Helgason fór nærfærnum
höndum um þetta sígilda viðfangsefni,
og á ég erfitt með að trúa því, að ekki
sé góðs frá honum að vænta.
Þorvarður Helgason var einn þeirra,
aem árið 1952 stofniuðu hið skiamm-
lífa en forvitnilega tímarit Vaka, og
birti þá ungur að árum smásöguna
Vetrarrós, sem bregður upp skemtmti-
legri mynd af rey'kvígkum unglingum.
Þorvarður býr nú ásamt fjölskyldu
sinni í Vínarborg og hefur nýlolkið við
að skrifa mikla doktonsritgerð um leik-
ritun franksa skáldsims Paul Claudels.
Hann er ágætur bðkmenntamaður á
evrópska vfeu og hefur verið leikstjóri
í Vínarborg og ’kom einnig við sögu
leikflokksins Grímu hér í Reýkjavík.
Þorvarður kemur væntanlega heim í
sumar.
Lesendur Morgunblaðsins hafa fylgst
með greinum hans frá Vínarborg af
áhuga, enda eru þær upplýsandi yfiriit
um listir og listastefnur. Þeir, sem
slkrifa um leiklist hérlendis, gætu margt
lært af Þorvarði Helgasyni, en enginm
þeirra hefur af jafn mlkilli leiklistar-
þekkingu og hann að státa.
MYNDLISTARGAGNRÝNI
Ungur myndlistarmaður, Ragnar Páll,
leyfði sér fyrir nokkru að halda sýn-
ingu á málverikum sínum. Hann verð-
ur ekfci talinn í hópi stærri spámann-
anna, en stundum hafa þó sést eftir
hann laglegar teikningar í blöðum.
Gagnrýnandi Morgunblaðsinis, Valtýr
Pétursson, sflrrifaði um sýninguna og
lýsti því yfir í upphafi, að hann ætlaði
sér ekfci að elta ólar við Ragnar Pál.
Það er einfcenniiegur skilningur á hltit-
verki myndlistargagnrýnanda, að þeir
eigi að „elta ólar“ við listamenn. Grein
Valtýs fjallaði nær eingöngu um >að,
sem vinur Ragnars hafði sfcrifað um
hann í sýningarrikrá, eitthvað sem
væntanlega fer í taugarnar á jafn snjöll
um og víðsýnum gagnrýnanda og Valtý
Framhald á bls. 19
fl

n
styrjöldina og átök heims-
st y rjal darirma r hafa gróið.
Finnar taka í dag ríkan þátt
í norrænmi samvinnu og stkap
leg samvinna ríkir milli
þeirra og hins volduga ná-
granma í austri. Lýðræði og
þingræði stendur tiraustum
fótum í Finnlandi, og Finn-
ar njóta trausts og virðingiar
um allan hinn frjálsa heim.