Morgunblaðið - 20.06.1970, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUK 20. JÚNÍ 1070
21
Else Faber, varaformaður norska rithöfundasambandsins, Per Olof Sundman, varaformaður
sænska rithöfundasambandsins og Ebba Haslund, varaformaður norska rithöfundasambandsins. Á
myndina vantar Bjöm Bjarman, varaformami Rithöfundasambands íslands. - Ljósrn. Mbl. Ól.K.M.
— Viðtal við
Gehlin
Framhald af bls. 17
fengið miklia auglýsimgu í fjöl
miðlum — þessi tilraun hefur
vakið verðskuldaða athygli.
— Hvert er svar görnlu út-
gáfuf éla ga n n a ?
— Þau mynda bókaklúbba
og gefa viðskiptavinum sínum
afsiátt, kaupi þeir margar bæk
ur í einu. Fóru þeir fram á
það við höfunda að þeir fengju
minni þóknun vegna þessarar
breytingar, en því neituðum
við, sögðum þetta ekki koma
ökkur við, Enn hefur göm’u
útgáfufyrirtækj un.um ekki tek
izt að keppa við hið nýja fé-
lag í bókaverði. Annars er hér
um algjöra nýlundu að ræða
og miuin enin ökki komin full-
komin reynsla á það og því
óvarlegt að spá um varanleg
áíhrif. En þetta virðiist fara veil
af stað. Reynslan af þessu verð
ur mjög mikilvæg.
— Hvað um rifchöfundafélag
ið, sem þér eruð formaður fyr-
ir?
_ — Þ_að stendur nú á miklum
tímamófcum — er mjög í mótun
um þessar mundir. Það telur
650 félagsmenn, sem allir eru
höflundar _ á sviði fagurbók-
m'ennta. í Svíþjóð eru þrjú
önnur rithöfundafélög — félag
höfundia, sem skrifa um vís-
indiaileg efni, félag þýðenda og
féiag ba rn abókahöfunda. Félag
okkar er niú að tataa við félög-
uim þeeiguim og miuin naifln þeias' þá
breytast í Rithöfundasamband
Svíþjóðar og verða féLagar
þes.s þá um 1300. Styrkist að-
staða okkar með tilliti tid allr-
ar kröfugerðar og samninga við
ríki, útvarp, sjónwarp og út-
gefendur þá mjög og er þetta
atriði afskaplega milkilvægt
okkur svo sem nærri má geta.
Hvað um tekjumöguiei'ka
rifchöfunda í Svíþjóð?
— Fyrir hvert útlán á bók
fá rithöfundar ákveðna greiðslu
frá hinu opinbera. Síðastliðið
ár va.r þessi greiðs.la 6 sænsk-
ir aurar á hvert útlá.n. Við
gerðum kröfum um 25 aura
og tiil þess að leggja áherzlu
á kröfur okkar fórum við í
söfnin og tókum bækurnar og
bön.nuðium útlán á þeim í 4
da.ga. Þetta hafði þau áhrif að
við fáum nú 12 aura fyrir
hvert útlán. Mun það gjald
tiaka giídi 1. júlí. Samtais gerir
það 6,6 milljónir sænskra
króna á ári eða 112 miil'ljónir
ísienzkra króna.
Þetta framlag skiptis.t síðan
þannig að höfiundur fær 6 aura
fyi ir allt að 50 þúsund útián,
3 aura frá 50 þúsund útlánum
í 200 þúsund útlán og 1,2 aura
fyrir útlán fleiri en 200 þús-
und. Afgangurinn rennur í
sjóð, sem greiða á úr eftir-
laun, styrki og rekstur sam-
bandsins. Þá verða einnig
greididir úir þessuim sjóði lainig-
varandi styrkir til 5 ára, 12000
sænskar krónur á ári. Nú verð
ur úthlutað 60 slíkum styrkj-
um, en slíkir styr'kir hafa auk
izt mjög að undanförnu og þeir
hækkað mjög. Þá eru einnig
veittir 57 2ja ára styrkir — ár
lega 15 þúsund sænskar kró;i-
ur og þær skattfrjálsar. Þráít
fyi ii þessa 12 aura fyrir hvei't
úfclán, knefjumst við enn 25
aura og teijum þann áfanga
aðeins skref í hétta átt.
;— Eru almenningsbókasöfn
mikið notuð í Svíþjóð?
Á síðastliðnu ári var tala
útláina rúmlega 60 milljónir og
búizt er við því að aukning
verði á þeirri tölu nú í 70
milljónir. Mesta notkun bóka
er einmiitt í gegnum bókasöfn
m og því eru þau okkar aðal-
sitytta,. En þá er einnig vert að
minnast á aðra notkun bók-
mennta — s.kólanofckunina. í
sænskum skólum eru gerð ljós
rit af ver'kum höflunda og tala
þeirra árið 1967 nam hvorki
meina né minna en 150 millj-
ónum. Fyrir þessa -notikiun
fen.gu höfundar ekki eyri. Rík
isv-aldið hefur þó viðurkenint
a.ð sanmgjarnt sé að greiða fyr
ir þessa notkiun og standa samn
ingar um greiðslu nú yfir. Er
ljóst að upþhæð sú, sem um
aaimst miuin skipta miilljónium
sænskra kr'óna.
Þar að auki er nú í undir-
búningi mjög mikilvægt laga-
fnjimvarp fyri.r okkur rithöf-
unda í Svíþjóð. Þar öðlumst
við viðiurkenningu sem þjóð-
féla,gsle.g sfcétt manna, sem rétt
á til samninga um hagsmuni
3Ína. Það hefur reynzt svo að
menn vilja njóta þess fram-
Lagls, sem rithöflundar bera a
borð. Við erum verkamenn
sem eigurn laun skilið fyrir
verk okkar sem aðrar stéttir.
Með þessu kemur staða rithöf
undarins í þjóðifélagi.nu til með
að breytast gjörsamlega. Hann
getur þá samið um kjör sín
sem hver annar þegn — en
þarf ekki sem hingað til að
vera sem beinin.gamaður á
hinu opinbera, sa.gði Gehlin að
lokum.
— Viötal við
Sandelin
Framhald af bls. 17
vandamál og hvernig verð-
leggja eigi þýðingar.
— í fyrra var sett á stofn
ráðgefandi bókmenntanefnd,
sem vera á ráðgefandi fyrir
menntamálaráðunieytið í mál-
efnum rifchöfunda. Munu þar
tekin fyrir bæði efnahagsleg og
önnur mál sem snerta höfunda.
— Hvað vilduð þér segja um
fundinn hér í Reykjavík?
— Fundurinn hér hefur ver
ið gagnlegur og mjög árangurs
ríkur. Ég hef oft áður kynnzt
íslenzikum rithöfundum á ferð
þeirra erlendis og gaman hef-
ur verið að koma nú hingað og
treysta þannig samskiptin og
færa þau á breiðari grund-
völl. Næsti fundur, sem hald-
inn verður í Ósló í byi'jun
næsta árs mun svo fjalla um til
lögu frá íslandi varðandi þýð
ingar. Ég er mjög ánægður með
jákvæðan hlut íslands í því
máli, sagði Sandelin að lokum.
- Viðtal við
Nummi
Framhald af bls. 17
þýðingar á erlend tungumál yf
irleitt.
Annars vegar höfum við feng
ið fram til'lögu frá memrtamála
ráðuneytinu um 80 þúsund
marka (eitt finnskt mark jafn
gildir nú um 21 íslenzkri kr.)
árlegt ríkisframlag til þýðinga.
Þá höfum við lagt til, að tekj-
um þeim, sem ríkissjóður heÆur
af bóksölu í Finnlandi verði var
ið til að kosta þýðingar á finnisk
um bótamenntum á erlend mál.
Þá væntum við olckur mjög
mikiis af tillögu íslenzku rithöf
undanna um norræna þýðingar
miðistöð.
— Hvað einkennir helzt
finnsik-finnskar bókmenntir nú?
— Þjóðfélagsádeila er helzta
einikennið, held ég. Þá skipar
ljóðlistin ekki lengur þann meg
insess, sem hún gerði fyrstu ár
in eftir stríð. Nú er nýgróskan
mest í leikrituninni.
- Viðtal við
Wulff
Framhald af bls. 17
styðjast við mínar eigin hug-
myndir. En ég held, að það sé
æskan, sem hér veldur mestu.
Dönsk æska er nú miklu áhuga
samari um ljóðagerð en áður
hefur verið.
Kannski er það velferðaþró-
unin, sem svona kemur út. Nú
hefur æskan tíma til að kynna
sér og njóta ljóða. Þegar ég
var unglingur áttum við nóg
með að hafa í okkur og á. Þá
gafst enginn tími til ljóðalest-
urs. Þess vegna gat ekkert ljóð-
skáld grætt peninga á bókum
sínum. En nú er þetta breytt.
— Hvernig eru þá kjör
danskra rithöfunda nú?
— Miklu betri en þegar ég
byrjaði minn rithöfundaferil fyr
ir um 30 árum!
Til þessa vil ég einkum nefna
þrjár ástæður. í fyrsta lagi fær
danskur rithöfundur nú 15% af
búðarverði hverrar bókar sinn-
ar, sem selst.
í öðru lagi fáum við vissa
prósentu af því fé, sem ríkið
leggur bókasöfnunum til. Ar-
lega er talið, hve mörg eintök
hver höfundur á í öllum dönsk-
um bókasöfnum og síðan fær
hann vissa upphæð á hvert
eintak. í fyrra var þessi upp-
hæð 2 2 aurar, í ár ein króna og
tíu aurar og hærri verður hún
næst. Mörgum rithöfundinum
er þetta drjúg tekjulind.
= (Dönsk króna er nú um
11,70 krónur íslenzkar). =
Það þriðja, sem ég vil nefna
eru lögin um listasjóðinn, sem
komu til upp úr 1950. Þetta er
mjög öflugur sjóður, sem veit-
ir rithöfundum starfsstyrki,
sem geta numið allt að 60 þús
und krónum á þremur árum.
Með þessum styrkjum gefst
mörgum rithöfundinum tæki-
færi til að helga sig óskiptur
list sinni.
— En hvað með listamanna-
laun?
— Jú, jú. Þau finnast líka í
dönsku fjárlögunum. Fyrir ut-
an sérstakan heiðursflokk er-
um við nú rösklega 40 rithöf-
undar, sem njótum listamanna
launa. Þau nema 12 þúsund
krónum á ári og sá, sem einu
sinni kemst á listamannalaun,
nýtur þeirra ævilangt.
Tiltölulega held ég, að bók-
menntirnar fái einna stærsta
skerfinn af listamannalaunun-
um.
Hinu er ekki að leyna, held-
ur Hilmar Wulff áfram, að það
er minnihluti danskra rithöf-
unda, sem lifir góðu lífi af list
sinni. Þeir eru fleiri, sem verða
að teljast til láglaunafólks.
Það er ekki svo, að þarna
sé ekki um góð skáld að ræða.
Þeim hefur hins vegar ekki
ennþá tekizt að slá í gegn og
vinna sér tryggan sess. Að rétta
hlut þessara rithöfunda er eitt-
hvert brýnasta hagsmunamál
okkar nú.
— Eitthvað hefur heyrzt um
klofning í röðum danskra rit-
höfunda.
— Rétt er það. Alls erum við
nú um 400 talsins í félaginu.
Fyrir nokkru klauf 80 manna
hópur sig út úr og myndaði eig-
ið félag. Ástæðuna fyrir þessu
sögðu þeir vera óánægjuvegna
aðgerðarleysis stjórnar danska
rithöfundafélagsins.
Nokkur hluti þessara manna
hefur nú gengið inn í raðir okk
ar aftur og í gangi eru samn-
ingaviðræður við þá, sem enn
standa fyrir utan. Ég tel all-
ar líkur á því að ágreining-
urinn verði jafnaður og okkur
takist að sameina félagsmenn
að nýju.
Innan skamms munu svo þýð
endur ganga í félagið og reikna
ég með, að félagatalan verði
orðin um eða yfir 500 fyrir
næstu áramót.
— Hvert er svo hlutverk rit-
höfundarins?
— Já, segir Hilmar Wulff og
brosir. — Svo verður hann al-
varlegur á ný.
— í öll þau ár, sem ég hef
skrifað, segir hann, hef ég að-
eins haft eitt að leiðarljósi:
Mér verður að liggja eitthvað
á hjarta, — eitthvað, sem ég
held, að lesandinn verði að fá til
sín.
Þetta er einasta afsökunin,
sem rithöfundurinn hefur fyrir
skrifum sínum. Hafi hann hana,
skiptir ekkert annað máli. Þá
er bara að setjast niður og
láta gamminn geisa.
Þetta leiðarljós virðist hafa
dugað Hilmari Wulff vel. Á
þeim tæpum 30 árum, sem lið-
in eru síðan hann sendi sína
fyrstu bók frá sér, hafa 22 bæk-
ur komið út eftir hann í Dan-
mörteu: 17 skáldsögur o.g 5
barnabækur. Og bækur hans
hafa verið þj'ddar á 19 tungu-
mál.
- Viðtal við
Bang
Framhald af bls. Í7
und.a og hjálpar þá einnig nýj-
um höfuindum til að koma verk
um sín.u.m á framfæri.
— Bn hvað með sarnninga
við leikhúsin?
— Jú, við höfuim nýlega gert
samninig vi<i þau líka. Þar er
hielzta nýmælið. a!ð höfundi
eru tryggðar 27 þúsund krón-
ur fyrir verk, sem leikhúsið
sefcux á svið, hvo.rt sem sýn-
inigar verða ein eða fleiri.
Að auki fær svo höfuindur-
inn sín 10% af andvirði seldra
aðgöniguimiða.
Framhald af bls. 12
sýning og á hún að fara héðan
til Svíþjóðar. Opnar hún væni-
anilega fTjótlega eftir hel.gi.
TORFBÆRINN I
HÁSKÓLABÍÓI
I anddyri Háskólabrós vo.'u
arkitektar í gær að ko.ma upp
sýningu sinni á torfbænum. Og
á torgLnu fyrir framan var ver
ið að setja upp höggmyndina
mikliu, sem va,lin var sem nokk-
urs konar merki Llstasýningar.
BÓKA- OG HANDRITASÝN-
ING í ÁRNAGARÐI
Lokis verður opnuð í dag kl.
5 bóka- og handritasýning á veg
um Landsbókasafn.s íslands í
Árnaga.rði norðanverðum og er
Það er trú okkar, að þessir
sam.niinigar muiná reyniasit mikil
lyftistönig fyrir leikritun í Nor
egi, seni satt að segja heíur
legið í dvala undaníarin ár.
— Eitthva'ð munið þið nú
hafa huigað að kjörum annarra
höf unda en leikritahöfunda
einna, eða hvað?
— Satt er það. Á grund-
velli þessara samninga ætlum
við að endurskoða alla aðra
samni'niga norskra rithöfunda.
Það verður mikið verk, en við
vonuimst til að okkar tillögur
liggi fyrir með haustinu. —
Svo vorum vi'ð að fá hús!
— Hús?
— Já. Heilt hús. Gamla höll.
Frá 17. öld. í hjarta Óslóar. Það
á að koma húsimu í sitt gamla
horf og fróðir menin segja, að
þá verði það fallegasta bygg-
ingiin í Ósló.
Það er Öslóborg, sem kostar
alla vinnu við lagfæringarmr
en síðan flytjum við inn — og
borguim tvær krónur í leigu á
ári!
Þarma ætlum við að hafa
okkar skrifstofur, bókasafn,
lestrarsali, fundarsal, sýninigar-
sal fyrir málara — mynd-
höiggvarar sýna í garðinum, og
svo setluim við að inmrétta okk-
ur vínstúku, eins og þá, sem
var í húsinu í fyrstu tíð þess.
Það leynir sér ekki á frá-
sagnarmáta Odd Bang Hansen,
að niorska rithöfundafélagið
hefur þama heldur betur dott-
ið í lukkupottiiin.
En nú er tími hanis á þrot-
um. Hann ætlar að komast i
verzlun og kaupa eitthvað ís-
lenzkt; — „Eitthvað ekta ís-
land“, einis og hamn orðar það
sjálfur. Við spyrjum hann í
lokin, hvort hamin sikrifi ekki
eitthvað emmþé.
— Nei, ég hef engan tíma
lenigur. Nokkrar Skáldsögur hér
áður fyrr. Bn nú? Nei.
Svo er hann þotinm.
það hluti af Liistahátið í Reykja
vík. En þarna eru handrit ljóð
skálda og má þar nefna handrit
efltir Miatthí.as Jochumson, Magn
ús Jómsson prúða, sem uppi var
1552-1591, Benedikt Gröndai og
Stein Sfceinarr, svo einhverjir
séu nefndir. Munu ekki margir
hafia átt kost á að sjá slík hand-
rit. Sýningin verður opin kl.
14-22 daglega.
■»
- LISTSÝNINGAR ....