Morgunblaðið - 13.02.1971, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. FEBRÚAR 1971

SJÓNVARP
EFTIK
GÍSLA SIGURÐSSON
Hvar eru kóngrr þeir, er fyrr á öld-
lnni sungu eins og þrestir á sólbjörtum
vordegi, hver úr sínu hásæti. Nú eru að-
eins sjö konungsriki eftir af þeim
seytján, sem voru i Evrópu við upphaf
fyrri heimsstyrjaidar. Tíu kóngar hafa
verið sviptir hásæti og kórónu og jafn-
vel beðnir að hafa sig á brott úr landinu
með allt sitt hafurtask. Þar af leiðir, að
allmargt kóngafólk, prinsar og prinsess-
ur lifa í rikmannlegri útlegð, en ala samt
með sér þá von, að hásæti kóngsins
kunni að verða endurreist og kóngafólk-
ið kallað tii að gegna skyldu sinni.
Víðast um heiminn liefur sú skoðun
orðið ofan á, að það sé meira en hæpið,
að staða þjóðhöfðingjans gangi í erfðir
og nýfædd börn hljóti í vöggugjöf að
taka við æðsta embætti þjóðar, hvernig
svo sem það er af guði gert. Hitt er svo
annað mál, að lýðræ'5 og konungsstjóm
kemur prýðilega saman, likt og sannast
á Norðurlöndum, enda er margt Norður-
landafólk ákafir konungsinnar og telur,
að konungsfjölskyldan verði æskilegt
sameiningartákn þjóðar. Þeir halda því
einnig fram, að sá þjóðhöfðingi verði
betur tiil stöðu sinnar búinn, sem sér-
stakLega hefur verið menntaður til henn-
ar frá blautu barnsbeini. Um kosti þess
og galla að hafa kóng, er að sjálfsögðu
hægt að þrasa til eilífðamóns.
En hvað er orðið af kóngafólkinu?
Brezk mynd, sem fjailaði um landlausa
konunga og erfingja að rikjum, leiddi
okkur í nokkum sannleika um þetta
merkilega, þjóðfélagslega fyrirbrigði.
Svipmestur þeirra konungbornu utan-
garðsmanna, var fraandi Friðrika Dana-
konungs og afkomandi Þýzkalandskeis-
ara, Loðvík Ferdinand af Hohenzollen.
Bæði hann og Otfo, erkihertogi af Habs-
burg, sýnast betur fallnir til ábyrgðar
og starfa en iðjuleysis. Erkihertoginn
kvað búið að koma því inn, að kónga-
fólk sé flest hálfvitai’. En hvað um það;
hinir konungbornu útlagar virðast
naumast á fjárhagslegu nástrái og má
ætla, að þetta fólk hafi verið búið að
koma undan álitlegum fjárfúlgum, þeg-
ar það hraktist úr höllum sínium. Hætt
er við að Símon krónprins af Búlgaríu
verði ekki kallaður heim i bili og getur
hann þess vegna unað sér við byssusafn
sitt í næði. Sama er um Don Juan í út-
legðinni í Estoril. Þetta var ágætur þátt-
ur að ýmsu leyti. En hví var ekki heim-
sóttur Konstantin Grikkjakóngur í út-
legðinni í Róm ? Hann hrökklaðist úr há-
sæti sínu siðar en hinir og bendir margt
til þess, að örlög hans eins og hinna,
verði að biða eftir því, sem aidrei gerist.
★
KirsulM'r. jagarðiirinn hans Tsjekovs
var nokkuð þungiamalegt verk, eins og
raunar á við um flest rússnesk leikrit.
En margt var þar ihugunarvert; Tsjekov
kafar niður í dýpi mannlegra tilfinninga
og atferliis. Hér gerðist það enn eins
og svo oft áður, að gaimlir draumar ræt-
iist ekki. Frúin, sem sneri heim frá París,
var að leita glæstrar fortáðar. Sliik leit
veldur oftast vonbrigðum. Jafnvel þótt
gamalt hús standi, er mjög óliklegt, að
hægt sé að lifa þar upp gamla daga. í
hinu frábæra leiliriti Ibsens, Sólness
byggingarmeistara, kemur skáldið að
þeirri mannQegu áráttu að elsfca dauða
hluti og bindast þeim eldheitum tilfinn-
ingaböndum. Það sama gerir Tsjekov
raunar í Kirsuberjagarðinum; gamla
húsið var hluti af fjölsfcyldunni með
fullri aðild og rétti og stóð fólkinu í
rauninni mildu nær en gamli þjónninn,
sem mundi þá miklu óhappatíð, þegar
bændaánauöinni var aflétt. Sviar fóru
vel með þetta verk; samt er ég ekki viss
um, að allir hafi haft þolinmæði til að
sitja yfir þvi til enda.
★
Sögulega séð er Lækjargata ekki eins
merk og Aðalstræti. En þar stendur þó
húsaröðin sú hin gamla, sem margir
vilja vemda í núverandi mynd. Kannski
er það tímanna tákn, að sumir eldri
menn Mta á þessi hús sem danskar fúa-
spýtur, þegar yngri kynslóðin Skrifar
undir plögg um að þeim verði þyrrnt.
Þessi gömlu hús, aMt frá stjómarráðinu
suður að menntaskóla, hafa þó sérkenni
og persónuleika, sem ómögulegt er að
segja að hin nýju stórhýsi borgarinnar
hafi, þegar á heiidina er litið. Og
kannski er það einmitt þess vegna, að
unga fó-lkið vill að þessar byggingar
standi. Merkustu byggingarnar við
Lækjargöfcu eru gamla fangelsið, nú
stjórnarráðið, og Latínuskólimn, sem nú
er menntaskóli. En það er rétt sem Ámi
Óla sagði, að hvorugt þessara húsa
heyrði ti-1 Lækjargötu hér fyrr meir.
Latinuskólinn stóð — og stendur vænt-
anlega enn — í Ingóifsbrekku, en stjórn-
arráðsbyggingin neðst á Arnarhóli. Hitt
er svo annað mál, að ýmsar þær bygg-
imgar, sem nú standa við Lækjargötu,
gefa ókunnugum þá hugmynd, að mið-
hluti Reykjavíkur sé í senn fátæklegur
og ljótur.
★
Þátturiun iim sögufræga andstæðinga
hefur tvívegis fjallað urn Hitler. í fyrra
skiptið átti hann við Hindenburg, en í
þetta sinn hafði hann komið, séð og sigr-
að á heimavigstöðvunuim. Aukið „lebens-
raum“ til handa Þjóðverjum stóð mjög
fyrir brjóstinu á honum um þessar
mundir. Það kom í hiut brezka forsætis-
ráðherrans, Chamberlains, að freista
þess að tala hann tiil og drag-a þar með
úr hin-um mikla styrjaldarótta, sem þá
þegar var orðinn í Evrópu. Umræður
þeirra Hitlers og Chamberlains virðast
ekki hafa verið teknar upp eða kvik-
myndaðar sérstaklega; að minnsta kosti
voru þær ekki hafðar mieð og það gerði
þáttinn til muna rýrari. Hinsvegar var
í senn fróðlegt og átakanlegt að sjá
andstæðurn'ar; hinn demoniska nasista-
forimgja og brezka lambið, sem af ósk-
hyggju sinni lýsti yfir friði um vora
tima, þegar heim kom.
★
Bandaríska sjónvarpskvikmyndin, Áð-
iu' en ég dey, skal að minni hálfu fá
bærilega einkunn, vegma þes-s að hún
fjallaði um raun-verulegt vandamál og
lýsti vel þeirri furðuiegu uppákomu,
þegar allt er gert til að lifga sjúkling,
sem á að taka af lífi eftir nokkra daga.
Hún sýndi Mka þennan illræmd-a múr,
embættismannavaldið, sem engin frávik
leyfir frá reglum skriffinnsikunnar. Það
skiiur ekki annað en að lækni hljóti að
standa á sama um, hvað verður af sjúkl-
ingi, eftir að hann er kominn af skurðar-
borðinu. Að vísu býst ég við, að listrænt
gildi myndarinnar hafi ek-ki verið mikið
og einhvem veginn var það alltaf aug-
ljóst, að hinn góði málstaður ætti að
sigra i þessari mynd, með þvi að ná
fram fyrir hendurnar á embættism-anna-
valdinu. Þrátt fyrir læknarómantík og
dauðadæmdan fanga var myndin næst-
um án væmni og hlýtur það eitt að telj-
ast verulegt a-frek hjá þeim fyrir vestan.
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%<%%%%%%%%%%%%%%%%%4
Lára Ágústsdóttir
miðill — Minning
Óttastu ei! Sú hönd er mild og
hlý,
aem hvarmi þreyttum lokar
hinzta sinn.
Sjá! Nóttin dvínar, dagur rís við
ský,
því dauðinn, lífsins þjónn, er
vinur þinn.
Þessi milda hönd hefur nú
lokað þreyttum hvarmi frú
Láru Ágústsdóttur, miðils,
þeirrar konu, sem hlaut í
vöggugjöf einstæða skyggni-
gáfu óg dulræna hæfileika, sem
fyrir löngu hafa gjört hana
landskunna. dáða af mörgum
MORGUNBLAÐSHÚSINU
en tortryggða og jafnvel ofsótta
af öðrum. Og enda þótt þessar
gáfur hennar fengju ekki tæki-
færi til þess að þroskast eðli-
lega og njóta sín til fulls, hef-
ur henni eigi að síður með
miðilsstarfi sínu um nær hálfr-
ar aldar skeið tekizt að opna
augu manná, svo þúsu-ndum
skiptir fyrir ljósi þess dags,
sem rís efti-r dauðans dimmu
nótt og veita þeim fyrir það
huggun og styrk, von og trú í
söknuði þeirra og hörmum, og
tendrað í sálum þeirra fullviss-
una um það að látinn vinur lif-
ir, heldur áfram að unna ást-
vinum sínum á jörð og vera
þeim iðulega nærri. Hún lézt á
Sj úkrahúsinu á Akureyri þann
6. þ.m. eftir stutta legu þar,
en hafði verið heilsutæp hin
síðari ár. En á Akureyri hefur
hún verið búsett um rúmlega
tuttugu ár ásamt síðari man-ni
sínum Steingrími Sigursteins-
syni. útför hennar fer fram í
dag frá Gaulverjarbæjarkirkju.
Var það ósk hennar sjálfrar að
fá að hvíla þar hjá fósturfor-
eldrum sínum, Árna Símonar-
syni og konu hans, Ingibjörgu
Einarsdóttur, sem jafnframt
voru afi hennar og amma í
móðurætt. Þessari byggð voru
björtustu minningar lífs hennar
tengdar. Og enda þótt hún færi
á mis við það í uppvextinum
að njóta ástríkis föður og móð-
ur, þá urðu blómin og fugl-
amir og fénaðurinn í haganum
fljótt vinir hennar, og blessuð
sóli-n vermdi hana og gladdi
engu síður en þau böm, sem
við bjartari kjör áttu að búa.
Og þar eignaðist hún einnig
ósýnilega leikfélaga úr þeim
heimi sem fjöldanum er ekki
unnt að skynja, en barnsaugum
hennar stóð opinn. Samband
hennar við þann hulduheim hef-
ur síðan aldrei rofnað.
Hér er ekki ætlunin að rekja
æviatriði Láru Ágústsdóttur,
enda ekki unnt í stuttri blaða-
grein. En hún var fædd að
Eystri-Hellum í Gaulverjarbæ-
arhreppi 15. apríi 1899. Stóð að
henni gáfað fólk og fjölhæft í
báðar ættir. Eins og áður segir
ólst hún upp hjá afa sínum og
ömmu aðallega á bænum Arn-
arhóli. Þegar sumarið eftir
fermingu fór Lára að heiman
til vandalausra til þess að vinna
fyrir sér sjálf, sem kallað var
þá. Var hún í kaupavinna um
sumarið, en um haustið tók
hún skyndilega þá ákvörðun að
fara til Reykjavíkur í leit að
lífsgæfunni, sem þó reyndist
henni löngum torfundin alla
ævina. En sú saga skal ekki
rakin hér.
Á hitt skail aftur á móti minn-a
hér, vegna þess að það hafði úr-
slitaþýðin-gu fyrir a'llt henniair
ævistarf og má raumar beinilinis
nefn-a æðri haindleiðslu, að
þessi umkomulaiusa unglinigs-
sitúl-ka, sem þá þegar vegn-a
skyggnigáfu siinniar vatr tekin a-ð
lifa í tveim heim-um, sem hún þó
hvorugan skildi eða var fær um
að átta sig á, skyldi lenda þá öll
um ókunn-ug í höf-uðstaðnum í
sín-a fyrstu vetrarviist hjá þeim
hjónum Eina-ri H. Kvaran og frú
GíSlíniu komu hanis. Þar kynntist
hún miðilsfyrirbærum í fyrsta
sinn. Og þar kom það einrnig
ótvírætt í Ijós, að þessurn hæfi-
leikum vair hún eirani-g sjálf gædd
í harla ríkum mæli.
Segja má að til þessa megi
ótvírætt rekja upphafið að hinu
lan-ga og merkil-ega miðilsstarfi
frú Láru, enda þótt hún tæki
ekki að leggja verulega stuind á
það fyrr en nokkrum árum síð-
ar, eða um 1925. Um miðilsihæfi-
leika hennar, sem ég átti kosit
á að kynna mér a-lkækilega og
um margra ára skeið, er mér
bæði ljúft og skylt að t-aka
fram, að hæfileikar heninar
reyndust vera fjölþættari og
jafnframt sterkari en hjá nokkr-
um öðnum íslenzkum miðli, sem
ég hef kynmzt. Og ég er í emgum
efa um það, að ef þegar frá upp-
hafi hefði reynzt unmt að búa
henni þau starfsskilyrði, sem
nauðsynleg voru, og henmi hefði
verið veittir þeir þroskamögu-
leikar og sú vernd og sá ákilin-
in-gur, sem slíku fólki er niaiuð-
synlegt, þá hefði gáfur hemmar
notið sím ólíkt betur og orðið
margfalt fleii'um til heilla og
blessum-ar.
En Lára Ágúsbsdóttir verður
ekki aðeins minnistæð þeim,
sem þekktu ham-a, vegma þeirra
dulhæfileika, sem hún var gædd
í svo ríkum mæli. Hú-n var eimrn-
ig óvenjulega glæsileg kon-a,
greimd að eðlisfari,- hafði næmian
smekk fyrir fegurð, ekki aðeins
tign náttúrumnar og yndi-sleik
blómanna, sem voru sénsta/kir
vinir hennar, svo og töfrum
ljóða og söngs og tóna, heldur
hafði hún alveg sérstakan hæfi-
leika til þess að gjöra sm-ekklegt
og hlýlegt í krinig um sig og oft
af litíium efn-um. Og það var sem
hvert verk léki henin.i í hön-dum,
jafn-vel vandasamur skraiutsaum-
ur, þótt aldrei hefði hún átt þess
kosit að nema í skólum, hvorki
það né anmað.
Ég og við hjóniin þökkum
henind góð kynni forn og ný og
eimilæga viraáttu. Og ég votta
eigimm-ainmi henmiar og fóstursyni,
sem húrn reyndist sönn móðir, svo
og uppkomnum börmum he-nmiar,
barmiabörruum og öðrum námu-stu
ættingjum og vinium in-nilega
samúð. Ég bið góðan Guð að
vermda og blessa sál hennair í
þeirri veröld, þar sem ég von-a
og veit, að dagurimn verður
henni bjartari og betri, en það
líf, sem dauðinn, vinur okkar
allra, hefur nú leyst hana frá.
Sveinn Víkingur.
LÁRA Ingibjörg Ágústsdóttir er
látin. Hún er fædd 15. apríl 1899
að Eystri-Hellum í Gaulverja-
bæjarhreppi og var því 71 árs
er hún lézt. Ég kynntist Láru aust
ur í Hveragerði sumarið 1970 og
vorum við þá sjúklingar þar.
Lára þú varst mér góð, sem móð
ir og þú varst glöð og ánægð
með lifið. Þú varst góð og rausn
arleg við alla og átt þú þökk
skilið fyrir. Guð blessi þig að
eilífu.
Kristinn Giiðiniiiiilsson,
Iljallalandi 30.