Morgunblaðið - 13.02.1971, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. FEBRÚAR 1#71
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Rilstjórar Matthías Johannessen.
Hyjólfur Konráð Jónsson.
Aðstoðarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjómarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10-100
Augíýsingar Aðalstræti 6, sími 22-4-80.
Áskriftargjald 195,00 kr. á mánuði ihnanlands.
I lausasölu 12,00 kr. eintakið.
REKSTUR LANDAKOTSSPÍTALA
TRYGGÐUR
Tlfleð yfirlýsingu frá heil-
brigðis- og trygginga-
málaráðuneytinu hefur rekst-
ur Landakotsspítala nú verið
tryggður. Þar með hefur
margra ára barátta systranna
á Landakoti borið jákvæðan
árangur og er það vel. Ann-
að sæmir ekki en að rekstur
þessa myndarlega sjúkrahúss
sé á öruggum grundvelli.
í yfirlýsingu ráðuneytisins
segir svo: „Vegna halla á
rekstri Landakotsspítala á
árunum 1969 og 1970, hefur
ríkisstjórnin ákveðið, að
greitt skuli úr ríkissjóði, halli
ársins 1969 og hálfur halli
ársins 1970 og hafa heilbrigð-
is- og tryggingamálaráðu-
neytið og fjármálaráðuneytið
orðið ásátt um að fela ráðu-
neytisstjórum sínum að
kanna fjárhagsstöðu Landa-
kotsspítala þau tvö ár, sem
hér um ræðir og gera síðan
um það tillögur til ríkisstjórn
arinnar, hvað telja beri eðli-
legan halla sjúkrahússins
þessi tvö ár, þegar tekið hef-
ur verið tillit til fyrninga, op-
inberra framlaga, vinnu systr
anna við spítalann og annarra
þeirra atriða, sem í þessu sam
bandi geta skipt máli.
Ráðuneytic hefur í dag rit-
að Landakotsspítala bréf, þar
sem þessi ákvörðun er stað-
fest og jafnframt tekið fram,
að ráðuneytið telji, að starf-
semi Landakotsspítala sé
nauðsynlegur hlekkur í
sjúkrahúskerfi Reykjavíkur
og landsins alls og að ráðu-
neytið muni vinna að því, að
daggjöld spítalans standi
framvegis undir rekstrar-
kostnaði sjúkrahússins, eða
að öðrum kosti verði halli
sjúkrahússins greiddur úr
ríkissjóði, að því tilskyldu að
starfsemi þess verði í þeim
farvegi, er því verður mark-
aður af samstjóm sjúkra-
húsa í Reykjavík, sem ráðu-
neytið hefur nú forgöngu um
að koma á.“
Með þessari yfirlýsingu
hefur ríkisstjómin ábyrgzt,
að rekstur Landakotsspítala
verði tryggður, annað hvort
með því að daggjöldin nægi
til þess að standa undir rekstr
arkostnaði eða að halli verði
greiddur úr ríkissjóði, ef svo
verður ekki. Þessi yfirlýsing
ríkisstjórnarinnar er stað-
festing á því, að daggjalda-
nefnd hefur ekki ákvarðað
Landakotsspítala þau dag-
gjöld, sem vera bar eftir að
hin nýja skipan gekk í gildi
og er einsýnt, að endurskoða
þarf str.rf daggjaldanefndar.
Landakotsspítali hefur ver-
ið byggður upp með fórnfúsu
starfi systranna þar, sem
hafa varið ævi sinni og starfs-
kröftum til þess að koma
þessu sjúkrahúsi upp og
reka það svo að til
fyrirmyndar er. Það mikla
framlag ber íslendingum
að þakka að verðleikum
og í rauninni leitt til þess að
vita, að deila um daggjöld
skyldi ganga svo langt að til
hafi staðið að loka spítalan-
um vegna skilningsleysis
stjómvalda. Úr því hefur nú
verið bætt og vill Morgun-
blaðið sérstaklega fagna
því.
V irk junarf ramkvæmdir
¥ andsvirkjun hefur nú tekið
" lán að upphæð 900 millj-
ónir króna til þess að ljúka
við Þórisvatnsmiðlun Búr-
fellsvirkjunar og til að fjölga
rafölum Búrfellsvirkjunar
úr þremur í sex. Þessi fram-
kvæmd leiðir til þess að
orkuframleiðsla virkjunar-
innar mun tvöfaldast, úr 120
MW í 240 MW.
Hluta af þessari orku hef-
ur þegar verið ráðstafað til
álversins í Straumsvík en í
júlí 1972 stækkar það úr 44
þúsund tonnum í 77 þúsund
tonn og orkuþörf þess eykst
úr 80 MW í 140 MW. Með
þessari stækkun er talið, að
Landsvirkjun hafi verið
tryggð nægileg orka fram til
ársins 1975.
Jafnhliða þessari stækkun
Búrfellsvirkjunar er nú unn-
ið að undirbúningi nýrra
stórvirkjana á vegum Lands-
virkjunar. Er þar átt við 170
MW raforkuver í Tungnaá
við Hrauneyjafpss og 170 MW
orkuver í Tungnaá við Sig-
öldu. Gert er ráð fyrir, að
hvor virkjunin um sig muni
kosta um 2400 milljónir kr.
eða samtals nálægt 5000
milljónum íslenzkra króna og
má af því sjá, að hér er um
miklar framkvæmdir að
ræða.
Jafnframt því, sem unnið
er að undirbúningi þessara
nýju stórvirkjana er nauð-
synlegt að kanna grundvöll
til orkusölu með viðræðum
við hugsanlega kaupendur
orkunnar. Á miklu veltur, að
haldið verði áfram hinum
miklu virkjunarframkvæmd-
um, sem hófust með Búrfells-
virkjun. Orka fallvatnanna er
önnur mesta auðlind okkar
íslendinga og tími til kom-
inn að við nýtum hana sem
bezt.
„VIÐ verðum að vinna eins
og þolinmóðir maurar,“ voru
sovézkir hershöfðingjar van-
ir að segja við okkur er við
ræddum málefni Mið-Aust-
urlanda við þá. „Flytja svo-
litla mold til í hvert sinn og
stíga hvert varfærnisskrefið
á fætur öðru.“
Þetta var vissulega ná-
kvæm lýsing á aðferð þeirri,
sem ég sá þá beita til þess
að komast til áhrifa í mörg-
um Arabaríkjum með árxrn-
um, einkum í Egyptalandi.
Þeir ættu að hafa bætt við
þessa samlíkingu sína, að
líkt og er um maurana, vissu
þeir nákvæmlega hvað þeir
voru að gera, hversu sak-
leysislegt það virtist vera
þeim, sem ekki va/ hnútum
kunnugur; einnig því, að líkt
og maurarnir, gáfust þeir
aldrei upp.
Það var árið 1955 að ég komst
fyrst í samband við Egypta og
kynntist þá jafnframt í fyrsta
sinn stefnu Rússa gagnvart
þeim. Ég var þá aðeins majór
að tign í hernum, en ég var að-
stoðaryfirmaður verkfræðinga-
sveita alls hers Tékkóslóvakíu
og einnig pólitíslkur kommissar
þeirra. Að því er tekur til
flokksins hafði ég þá þegar
öðlazt sæti í Miðstjóminni.
Mér var blandað í málið
vegna þess að fyrir egypzku
hemaðarsendinefndinni, sem
kom til Prag, fór aðstoðar-
styrjaldarráðherrann, Hassan
Ragab, hershöfðingi, en hann
var sérfræðingur í tækjabúnaði
verkfræðingasveita. Ég varð að
sýna meðlimum hemaðarsendi-
nefndarinnar þau sérstöku
vopn og tækjabúnað, sem þeir
höfðu áhuga á.
Þetta var, að því er ég bezt
vissi, í fyrsta sinn sem slík
sendinefnd hafði verið gerð út
af Nasser til höfuðborgar nokk-
urs kommúnistaríkis, og að
sjálfsögðu fengum við „grænt
ljós“ hjá Sovétmönnum fyrir-
fram. Þeir voru himinlifandi
yfir þessu þar sem þetta þýddi
að Egyptar voru nú teknir að
snúa sér til kommúnistaríkj-
anna fremur en til Vesturlanda.
„Ágæ'tt," sögðu þeir við okkur.
„Nú verðið þið að hafa snör
handtök."
Meðal þeirra mála, sem þeir
sögðu okkur að hreyfa við
um ekki að senda eigin hemað-
arráðgjafa okkar tii Egypta-
lands ásamt vopnunum.
Enda þótt Sovétmenn væru
þá að ræða um tékknesk vopn
og tékkneska ráðgjafa vissum
við jafnvel þá, að þeir ráðgerðu
að koma sjálfir til skjalanna
síðar og taka ráðin i eigin hend-
ur. Og að sönnu var eitt af því,
sem okkur var sagt af Moskvu
að færa í tal við Egyptana,
hvort ekki væri æskilegt að þeir
fæm einnig í heimsókn til Sov-
étrikjanna.
SENDING AF HIMNUM
Egyptar voru greinilega
taugaóstyrkir varðandi það atr-
iði um þessar mundir. Einn for-
Egyptana, var, hvort við ætt-
ingja þeirra svaraði: „Nei.
Samband við Sovétríkin myndi
valda okkur of miklum erfið-
leikum varðandi álit heimsins.“
Þannig stóð taflið i eitt ár eða
svo. Egyptar skipfu aðeins við
okkur, og þrátt fyrir að þeir
væru ekki alltof hrifnir af því,
tókst okkur að koma nokkrum
tæknimönnum okkar inn í
Egyptaland fyrir árslok 1955,
og sumir herforingja þeirra
komu til Prag til þess að verða
þjálfaðir þar af okíkur.
Síðan kom Súez-málið til sög-
unnar 1956 og landganga Breta
og Frakka. Þetta breytti allri
stöðunni og var sem algjör
sending af himnum fyrir Sov-
étmenn. Krúsjeff og Sovétríkin
staður hans Motkva. Er Amer
kom við í Prag gerðum við
fyrstu tilraunir okkar — með
samþykki Rússa, auðvitað — í
þá átt að draga Egyptaland enn
nær kommúnistaríkjunum á
sviði stjórnmála og efnahags-
mála jafnt og hermála.
FYRST EITLIFINGUR . . .
En Amer var mjög varfærinn
í þessu öllu. Hann fór þó fram á
að við legðum til aukna þjálfun
fyrir egypzka herinn og að við
settum upp sérstaka deild inn-
an herskólans í Prag fyrir for-
ingja hans. Hann samþykkti
það skilyrði okkar, að Egypt-
arnir yrðu þjá'lfaðir á nákvæm-
lega sama hátt og okkar eigin
menn.
Svo sem hann komst að raun
um í heimsókn til Prag síðar,
þýddi þetta að allir menn hans
urðu að sækja tíma í marx-
leninískum fræðum. En þá
var orðið of seint fyrir hann að
ganga á bak orða sinna.
Þessi síðari heimsökn Amers
var fróðleg um ýmislegt. 1
fyrsta lagi fór hann fyrst til
Moskvu í þessari ferð, og heim-
sótti okkur á leiðinni heim —
og þetta var timanna tákn um
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. FEBRÚAR 1971
Jan sejna, hershöfðingi, seni f lúði frá Tékkóslóvakíu 1968, fyrir
utan heimili sitt i Washington, þar seni liann býr nú.
Okkur tókst ekki að komast
langt með Amer á þessu sviði.
En þó tókst samkomulag um
aukna samvinnu á sviði stjórn-
mála og efnahagsmála, og enn
einu sinni sóttum við mjög
fram á hernaðarsviðinu.
Það var á þessum fundi að
Amer samþykkti tillögu okkar
(jem hafði verið borin undir
Rú*sa að sjálfsögðu) þess efn-
is, að Tékkóslóvakía skyldi
koma á laggirnar sérstökum
herskðla í Egyptalandi sjálfu
og leggja honum til starfs-
krafta. Þetta þýddi i raun að
miklu fleiri tékkneskir herfor-
ingjar komust nú til Egypta-
lands.
RÚSSAR STlGA FRAM
Á SVIÐIÐ
Það var ekki fyrr en á þessu
stigi að Rússar, sem höfðu til
þessa stjórnað öUiu bak við tjöld
in, fenigu tæíkifæri til þess að
stiga sjálfir fram á sviðið. Nass
er bað um éldflaugar — fyrst
loftvarnaflaugar og síðan um
eldflaugar, sem skotið er á skot-
mörk á jörðu niðri. Við gátum
ekki látið þessi vopn í té, en
Rú-ssar gátu það, og þeir kröfð-
ust þess að senda sovézka
tæknimenn með fyrstu send-
ingunium til Egyptalands.
hafnaði sig og fjandskapinn,
sem hann vakti upp á meðal
samstarfsmanna sinna. (Þetta
var aðeins skömimu fyrir fall
hans).
ORÐUFLUGIÐ
Áður en hann lagði af stað
hafði Krúsjeff lagt til við
stjómmálanefndina að það
væri prýðishugmynd að hann
sæmdi Nasser orðu „Hetju Sov-
étríikjanna" í Kairó.
En stjómmálanefndin var á
móti þessu af tveimur ástæð-
um: 1 fyrsta lagi væri Nasser
ekki kommúnisti; hann hefði
reyndar gert marga kommún-
iista höfðinu styttri. 1 öðru lagi
vaeri Egyptaland ekki „ekta“
sósíalistarlki. Við þetta bættist
einnig sú skoðun stjórnmála-
nefndarinnar, að viðurkenning
af þessu tagi myndi verða alfltof
miklum erfiðleikum bundin
vegna álits heimsins.
Krúsjeff lagði því af stað
orðulaus, eftir að hafa beðið
algjöran ósigur í stjórnmála-
nefndinni.
Tiil allrar óhamingju fyrir
stjórnmálanefndina var eitt af
fyrstu verkum Nassers eftir
komu Krúsjeffs til Kaíró að
sæma gest sinn æðsta heiðurs-
15
Þegar Brezhnev tók við
stjórnartaumunum í Moskvu
gagnrýndi hamn Krúsjeff (auk
margs annars) fyrir aðferðir
hans í Mið-Austurlöndum og
einfcum fyrir að hafa ekki beitt
marxistískum aðferðum í með-
höndlun sinni á þjóðernissitefnu
Nassers. En það leið ekki á
löngu þar til Brezhnev fullviss-
aði Nasser um að stefna Sovét-
ríkjanna gagnvart Egyptalandi
myndi áfram verða hin sama.
Og það varð hún — og i meira
mæli en áður.
Nú var hægt að flýta fyrir
auknum áhrifum innan Egypta-
lands vegna þess að sovézku
marskálkamir, sem Krúsjeff
hafði haldið nok'kuð aftur af,
fengu nú að ráða málum I
miMu ríkari mæli. 1 þeirra aug-
um var Egyptaland gliitrandl
djásn frá heimishemaðarlegu
sjónarmiði og þeir höfðu vart
þólinmæði tiil að biða eftir
hnossinu.
SEX DAGA STRÍÐIÐ
AI.G.IÖRLEGA Á ÓVART
Þá komum við að styrjöld
Araba og ísraela 1967, með
vaxandi áhrif Sovétmanna í
bakgrunninum.
Hið svonefnda „Sex daga
Jan Sejna segir frá:
Hvermg Kussar naðu tangarnaldi a ii Igyptum
Fyrst vopnin, síðan var Marxismanum laumað á eftir
Sex daga stríðið: Kom sér vel fyrir Moskvumenn
tóku að sér með ánægju það
hlutverk, að gerast verndarar
allra Araba.
Nasser þurfti nú vopn i
miklu rík: mæli en nokkru
sinni fyrr til þess að bæta upp
vopnatap sitt i stríðinu og hann
vildi einnig fá ný og fullkomn-
ari vopn. Sovétríkin mæltu svo
fyrir, að þegar hann kæmi að
máli við okkur næst, ættum
við að segja: „Síðustu óskir yð-
ar eru viðaimeiri en svo, að
Tékkóslóvakía fái risið undir
þeim. Þér verðið að snúa yður
til Moskvu."
Og Nasser sneri sér til
Moskvu. Skömmu eftir að Bret-
ar og Frakkar höfðu kvatt heim
lið sifct i árslok 1956 sendi hann
styrjaldarmálaráðherra sinn,
Amer marskálk, til Prag og að
þessu sinni var næsti viðkomu-
í hvaða röð áherzla var lögð á
málin. Einnig var það, að helrn-
ingur föruneytis Amers voru
nú Sýrlendingar, þar sem
Arabiska sambandslýðveldið
hafði verið stofnað nokkru áð-
ur.
Hvorki við né Rússar vorum
sérstaklega hriifnir af þessu. Að
Nasser skyldi nú birtast á svið-
inu í Damasous, sem til þess
tima hafði verið hvað viðkvæm-
ust fyrir kommúnismanum af
öllum höfuðborgum Arabarikj-
anna, varð til þess að erfiðara
varð um vik að ná öllum und-
irtökum. Ríkjaraambandið var
þar að auki augljóslega erfitt,
þannig að ástamdið, sem til
þessa tíma hafði verið skýrt og
augljóst, varð nú miklu flókn-
ara.
ÞOLRIFIN REYND I AMER
Þegar Amer kom til þess að
eiga við okkur ,,toppviðræður“
í Hradcamy-kastala i Prag,
reyndi forsætlsráðherra okkar,
Siroky, að koma á framifæri
nokkrum pólitískum hugmynd-
um. Við vorum að reyna þolrif-
in í Amer á þennan hátt, vegna
þess að samkvæmt bæði sov-
ézkum og tékkneskum leyni-
þjónusfcuupplýsingum, var hann
vinstrisinnaðri en Nasser og því
bezta tækið til þess að hafa
áhrif á hugsianagang Nassers.
Siroky sagði honum til dæm-
is, að það væri okkar skoðun
að Nasiser leyfði of mörgum
stjórnrmálaflokkum að starfa;
að hann væri of and-kommún-
ískur og að hann hállaði sér
of mikið að smáborgaralegum
öflum o.s.frv.
t Allir brosandi
1 er tökin eru hert! 1
i i
j Talið frá vinstri: t
1963: — Amer, marskálk-
I ur (t.v.) ritar undir samning *
| ásamt Malinovsky, mar- I
I skálki, varnamáiaráðlierra g
Sovétríkjanna. Að baki Am-
® ers stendur Krúsjeff; að *
I baki hans Kosygin. ■
* 1961: — Krúsjeff með *
I Nasser í heimsókninni til I
g Kaíró, er hann gerði Nasser y
að „Hetju Sovétríkjanna" í
® trássi við stjórnmáianefnd- *
I ina. I
1 1966: — Amer (t.v.) í 1
I Moskvu á ný. Kosygin hefur I
I nú tekið að sér það hlutverk |
að seiiast til álirifa í Egypta- ^
1 iandi. En liann fylgdi aðeins
■ stefnu hins failna Krúsjeffs *
I —í ríkari mæli, segir Sejna. |
Frá þeirri stundu tóku Rúss-
ar að ýta okkar eigin hernaðar-
ráðgjöfum í Egyptalamdi úr
hverri grein hersins á fætur
annarri. Foringjar okkar komu
einu sinni á ári í orlof til Tékkó-
slóvakíu, og þeir skýrðu mér
frá þessu öilu. Þeir voru að
vonum öskuvondir, en gátu
ekkert aðhafzt. Rússarnir voru
jafniam vingjarnlegir í afchöfn-
um sinum, en enginn vafi lék
á ákveðni þeirra.
„Okkur þykir þefta leitt, fél-
agar,“ sögðu þeir við okkur.
„Én ástandið hér í Egyptalandi
er að verða svo flókið, að við
verðum að taka sjálfir við mál-
um.“
Stjómmálaleg bönd tókust nú
að þróast með Egyptum og
Rússum og hámarki sínu náði
þetta með heimsókn Krúsjeffs
til Kaíró 1964. Ég hefi þegar
sagt mikið um Krúsjeff, én ein
er sú saga úr þessari ferð, sem
ég verða að segja, þvi að hún
er svo dæmigerð um á hvaða
hátt hinn rússneski leiðtogi at-
merki Egyptalands. Þetta var
einum of mikið fyriir Krúsjeff,
sem aldrei vildi vera undirmáls-
maður i neinu, og var þar fyrir
utan farinn að hafa miklar
mætur á Nasser.
Hann hringdi til skrifstofu
sinnar í Moskvu og tilkynnti:
„Ég er þegar búinn að segja
Nasser að ég ætli að sæma
hann Hetjuorðunni og hún eigi
rauinar að vera komin hingað.
Svo þið sfculuð taka til hend-
inni og senda eina með flug-
vél hingað."
Þegar málin stóðu svo, gátu
menn í Moskvu ekkert gert.
Flogið var með orðuna til
Egyptalands, og þar nældi Krú-
sjeff, Ijómandl af ánægju, hana
í barm gestgjafa síns. Þannig
varð „andkommúnistinn" Nass-
er „Hetja Sovétrikjanna".
En þetfca var einmitt sú þver-
móðskuiiega, ögrandi og sjálf-
stæða henitistefna, sem Krúsjeff
var að grafa eigin gröf með, og
síðar þetta sama ár féll hann
niður í hana.
stríð" kom okkur Tékkóslóvök
um, svo og Rússum, algjörlega
á óvart. Ég get persónulega bo*
ið vitni um það, því ég var sjálf-
ur viðstaddur marga fundi með
Rússum, þar sem málið var
brotið til mergjar eftir á.
Hvorki í Moskvu né Prag
höfðu menn hugmynd um tírna-
setningu og áætlanir Israela.
Það varð okkur jafnvel enn
meira áfal'l og undrunarefni að
sjá hve auðveldlega þeir unmu
sigur. Við höfðuim trúað ölium
skýrslum manna okkar um, að
Nasser gæti unnið algjöran sig-
ur á Israel. Nú stóðu menn uppi
í algjörri gremjublandinni undr
un. Hvað hafði farið úrskeiðis?
Hvað voru ráðgjafar okkar að
gera? Hvað hafði orðið um öll
vopn okkar, peninga og þjálf-
un? Og Israél, sem var svo lítið
land!
UM ÞOTUR OG VISKÝ
Þegar við fórum að grafaat
fyrir um málin, kom auðvitað
Framhald á bls. 19