Morgunblaðið - 16.04.1971, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUBAGUR 16. APRIL 1971
BOKMENNTIR - LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
BÓKIN UM VEGINN
og íslenzki taóisminn
i.
Það fer vart milli mála að
mertn tala um íslenzkan tao-
isma. Séra Jón Prímus er setzt
ur að í landinu og enn talar
hann. íslenzkir menn hafa þýtt
bækur um Tao á vora tungu og
reynt að varpa nokkurri birtu
yfir eina stórfenglegustu hug-
mynd mannkynsins. Menn geta
nú notið þessarrar birtu án þess
að ferðast í fjarlæg lönd. Að
Tao er frumspekileg hugmynd,
dregur sízt úr gildi hennar. Nátt
úruvísindi og reiknistokkar hafa
akilið menn eftir í meta-
fysisku hungri, þar sem pening-
ar eru mælikvarði allra hluta.
II.
Vegna þess unga fólks, sem
enn hefir einhverja ljósglætu í
sálinni skal hér stuttlega minnzt
á nokkuð af því sem til er urn
Tao á íslenzku. Skal þá fyrst
fræga telja, „Bókina um Veg-
iniT'. Fyrir fáeinum dögum
barst hún mér í hendur í ann-
arri útgáfu. Höfundur hennar
er kínverski fornspekingurinn
Lao tze, sem uppi var öldum
fyrir Krists burð. Kínverskur
titill bókarinnar er Tao-Teh-
king (Dao-de-dzing). Þýðing-
una á vort mál gerðu
þeir Jakob J. Smári og
Yngvi Jóhannesson, og þeir rit
uðu einnig eftirmála, sem líka
fylgdi með fyrstu útgáfu. For-
spjall að annarri útgáfu ritaði
Halldór Laxness, og varðar það
miklu til skilnings á þeim áhrif
um sem bókin hefir haft hér-
lendis. „Stafafell" gaf bókina
út á þessu ári (1971). Bjarni
Jónsson listmálari skapaði
teikningar þær, sem prýða
band og titilsíðu. Frágangur
er svo geðþekkur og smekk-
legur að menn geta vel
verið þekktir að því að gefa
bókina vinum og kunningjum.
Öld kveranna (rauðra, svartra,
brúnna o.s.frv.) er aftur runnin
upp. En grunnlitur Bókarinnar
um Veginn er hvítur og bamb-
usinn bláleitur. Hefði hann að
mínum smekk mátt vera grænn.
Ljósblái liturinn ber þó með
sér svalan, heimspekilegan blæ,
enda er innihaldið heimspeki og
lífsvizka.
III.
Annað verk um Tao sem til
er á voru máli er „Tao Teh-
King“, sem er þýðing eftir S.
Sörensen, útg. í Reykjavík
1942. Sjálfur nota ég jafnan
þetta heiti á verkinu, og með
því að „Bókin um Veginn“ hef-
ir lengi verið ófáanleg, hef ég
bent stúdentum mínum á þýð-
ingu Sörensens. Taoisminn er
tekinn tii meðferðar í kennslu
almennra trúarbragðafræða við
Háskóla íslands. Þótt nú muni
vera til talsvert á annað hundr
að þýðingar bókarinnar á vest
ræn mál, er æskilegra að nota
íslenzka þýðingu en erlenda.
Síðast en ekki sízt ber að geta
bókar einnar um Tao, er ber
heitið „Vegurinn og dyggðin“.
Skúli Magnússon íslenzkaði
hana, en Menningarsjóður gaf
út árið 1969. Innihaldið er úr-
val úr verkum Zhuang-zi (sem
er sami maður sem Kwang-tse,
en sumir rita Chwang-tze). —
Skúli hefir ritað forspjall að
þýðingu sinni og hefír það að
geyma þá rækilegustu greinar-
gerð um þankagang og hugtök
taofræða, sem mér er kunnugt
um að út hafi komið á íslenzku.
Þar af verður ljóst að sú gerð
af taospeki, sem þessir meistar
ar fjalla um, er heimspeki, en
ekki átrúnaður.
IV.
Að rekja áhrif taofræðanna
í bókmenntum vorum yrði hér
of langt mál, en verðugt rann-
sóknarefni ungum fræðimönn-
um, og allerfitt, ef tekið er til-
lit til Tao í heimalandi þess.
Sjálft orðið Tao í kínversku
verkar líkt og segull. Það dreg
ur að sér önnur orð og umbreyt
ir þeim í mörgum samböndum.
En sjálfur Tao-raunveruleikinn
hlýtur að vera eftirsóknarverð
ur, ef það er satt sem segir í
máltækinu: „Finnir þú Tao að
morgni, getur þú dáið glaður að
kveldi“. í forspjalli Jóhannesar
guðspjalls er LOGOS (orðið)
þýtt með Tao og réttmæti þeirr
ar þýðingar ekki véfengt. Tao
verður í kristinni hugsun kín-
verskri sama sem Kristur.
Þar með er engan veginn sagt
að aðrar þýðingar séu rangar.
í mörgum samböndum virðist
einmitt rétt að þýða það á mis-
munandi vegu. Það Tao sem
mönnum er mögulegt að höndla,
virðist vera það sem kallað er
lífsvizka, sú rétta leið sem ein
staklingurinn þarf að finna tii
að lifa lífi sínu í þessum heimi.
Höndla menn Tao hér á
landi? Ef til vill einn og einn
maður — um það hef ég mín-
ar hugmyndir.
Margir hafa þó augljóslega
andúð á Tao. Það kemur greini
lega í ljós í fjölmiðlunartækj-
unum. Ef Tao réði þar einhverju
þá styttist og batnaði dag-
skráin. Smekkvísin yrði meiri
og skvaldrið minna. Lögbrotum
og slysum fækkaði, heilsa sálar
og líkama breyttist til hins
betra. Menn gætu þá fengið
sannari, betri og bjartari mynd
ir af raunveruleikanum, hljálp
til að liía og lausn undan ánauð
aroki firringarinnar í stað aug-
lýsinga.
V.
„Bókin um Veginn“ hefir að
mínu viti sannað ágæti sitt. Hún
var áður orðin hluti af þeirri
andlegu sameign sem vér eig-
um bezta með öðrum þjóðum.
Þess vegna ber að fagna bók-
inni og þakka það verk sem í
útgáfu hennar hefir verið lagt.
Rakhníf gagnrýninnar læt ég
liggja óhreyfðan og eigin verk
um Tao verða áfram í skúff-
unni. Yin tímabilið er ekki á
enda og þriðja heimsstyrjöldin
ekki skollin á. En er tími Tao
og annarra góðra hugsana til að
efla friðsamlega sambúð manna.
Á páskum 1971.
Jóhann Hannesson.
Bielefeld-kórinn
KAMMERKÓR unglinga frá Bi-
elefeld í Þýzkalandi hafði hér
stutta viðdvöl um síðustu helgi
á leið sinni frá Bandaríkjunuan
og hélt tónleika á páskadags-
kvöld í Háteigskirkju. Verkefna-
valið var vel við hæfi yfirstand-
and-i hátíðar, og ósvikin hátíðar-
Kammerfóntónleikar
Carmel Kaine, fiðla.
Philip Jenkins, píanó.
Schubert:
Dou í A-dúr.
Beethoven:
Sonata op. 96.
Mozart:
Sónata K.301.
Franck:
Sónata í A-dúr.
KAINE og Jenkins eru góðir
hljóðfæraleikarar og brá víða
fyrir góðum leik, þó að tónleik-
arnir væru fremur litlausir að
yfirbragði, var hvergi illa leik-
ið og heildaráhrifin ánægjuleg.
Sökum ýmissa vankanta er
Duo Schuberts frekar erfitt verk
í flutningi. Barnalegur eltinga-
leikur stefja og stirðbusalegt
hljóðfall er nokkuð sem aðeins
verður bætt með glæsilegum
leik.
Hraða- og blæbrigðamunur
ýmissa þátta verksins kom ekki
fram í leik þeirra. Það vantaði
herzlumuninn.
Sama má segja um sónötu
Beethovens. Það vantaði Adagio
espressivo og eins var Scherzo
Allegro kaflinn, sem er ein-
göngu leikur að hljóðfalli, án
þeirrar áherzlu er einkennir
Beethoven.
Sónata Mozarts var blíðleg,
en svipbrigðalítil og lauk þess-
um tónleikum með sónötu eftir
Cesar Franck. í því verki kom
greinilega fram að hér voru á
ferðinni góðir tónlistarmenn.
í heild voru þetta vandaðir
tónleikar, en helzt til bragð-
daufir.
.Tón Ásgeirsson.
blær ríikti i troðtfuillri kinkjunni.
Tónleikarnir hófust á stuttum
Mótettum úr „Jahrkreis" eftir
það ágæta tónsikáild Hugo Disl-
er, og mátti þar strax merkja
helztu eiginleika kórsins, sem
eru frábær tórumyndun, ágsett
jafn-vægi milli radda, léttur og
óþvin-gaður sön-gur, og næmt
stílsk-yn og virðing fyrir vedk-
efnunum. Þ-að s-em ef ti.1 vill
mætti helzt finna að er, að dyna
misku-r svei-gjanleiiki virti-st ekki
mi-kill, en allt flutt al mikil-li
nákvæmni, og intónasjón ávallt
góð. Auðsætt er að stjómand-
inn Friedrich Feld-ma-nn hefur
.t'ulilkomið vald á kór s-ínum, o-g
er stjórn hans mjög persónule-g.
Of langt mál væri að rœða um
hvert einstakt venk fyrir sig,
en þó get ég ekki s-tillt miig um
að nefna fágaðan flutning á köifl
um úr „Missa Prima“ eftir Pai-
estrina, sem var með ágætum.
Auk kórsins lék organisti kirkj-
unnar Martin Hu-niger Sálmpart-
ítu nr. 2 eftir J. S. Baoh af sm-ekk
visi.
Það er alitaf femguir að heim-
söknum sem þessu-m, og við fær
um kórnum og stjórnanda hans
okkar beztu þakkir fyrir komu
þeirra hingað.
E-gill R. Friöleifsson.
Kósakkar, hrossa-
þjófar og
Abraham Polonsky
Á ÁRUNUM í kringum 1950 gerð
ust hörmulegir atburðir í Banda
ríkjunum. Nýr maður hófst til
valda, ofstæki-sseggur að nafni
McCarthy. Áleit hann landið á
barmi glötunar, kommúnistar að
ná undirtökunum í m-enni-ngarlíf
inu og undirbyggju þeir sem óð-
ast byltingu. Var andrúmsloftið
líkast því sem gerist í þeim lönd
um hvar skoðanfrelsið er virt að
vettugi, og var svo komið að Mc
Carthy og klíka hans sáu komm
únista í hverjum frjálslyndum
manni. Þessi „nornaleit“ Mc
Carthys bitnaði ekki hvað sízt á
li-stamönnunum og mætt-u ófáir
þeirra fyrir ó-amerísku nefnd-
ina. Sumir settir í fangelsi, öðr-
um vísað úr landi og öllum gekk
þei-m illa að fá vinnu á ný.,
Abraham Lincoln Polonsky
var einn þessara kúguðu lista-
manna. Þótti hann mjög efni-leg
ur handritahöfundur og leik-
stjóri, en róttækur og gagnrýnin
á þá hluti, sem miður höfðu farið
í Ameríku. Var hann ófeiminn
við að sýna skuggahliðar þjóðfé-
lagsins í myndinni „Force of Ev
il“, (með John Garfield í aðal-
hlutverki), sem reyndar var eina
leikstjórnarverk Polonskys áður
en hann var bannfærður, af fas-
istunum. Þetta var árið 1948.
En nú er skuggi Joe McCarth-
ys horfinn og óvíða, ef nokkurs
staðar, hafa kvikmyndagerðar-
me-nn jafn frjálsar hendur og í
Bandaríkjunum, það er að segja,
ef þeir geta fullvi-ssað fr-amleið-
endurna um að þeir m-uni græða
á fyrirtækinu og fái þá peninga,
Yul Brynner skeninitir þeim Gutowski og leikstjóranum
ansky með þjiWViagasöng á milli atriöa.
Pol
iiMíÍHÍntmiiitiinlHfiw
Oliver Tohías og Eli Walloch
í yndælnm félagsskap.
sem þeir þarfnast. En þrátt fyrir
hið aukna frjálsræði var það
ekki fyrr en á síðasta ári, sem
Polonsky fékk uppreisn æru og
komst í sviðsljósið að nýju, en
þá var kvikmyndin „Tell Them
Willie Boy is Here“, frumsýnd.
Það var fyrsta myndin, s-em hann
stjórnaði í tvo áratugi. Ekki er
að fjölyrða um það að „T.T.W.
B.I.H.“ fékk mjög góðar viðtök
ur jafnt hjá gagnrýnendum sem
almenni-ngi, vakti mikið umtal
og athy-gli. Bíða nú allir, sem
fylgzt hafa með málum, spenntir
eftir næstu mynd hans, „Rom-
ance of a Horse Thief“, þar sem
hún getur skorið úr um hvort
kvikmvncJa-
yœbjörn
Valaimar//on
Polonsky er einn af fre-mstu leik
stjórunum nú.
„Romance of a Hors-e Thief“ er
nú væntan-l-ega að verða fullgerð.
Var hún tekin í sumar í Júgóslav
íu, og lögðu þá kvikmyndagerða
mennirnir undir sig 15 þúsund
manna bæ, Vukovar, en þar er
myndi-n te-kin að mestu leyti. Um
ferðinni var veitt frá bænum og
var lögreglan og yfirvöldin mjög
hjálpleg. Þar að auki var á
fjórða hundrað manns fært í
leikbúninga oig notað í aukahlut-
ver'k. Þannig hefur samvinnan
gengið á milli Polonskys, fram-
leiðandans Gene Gutowski
og Júgóslavanna. Veðrið hefur
einnig verið samvinnuþýtt, því
my-ndin var tekin á hinum áætl-
aða tírrua, tíu vikum.
Þrátt fyrir nafnið, og þá stað-
reynd að fimmtíu hross koma
fram í myndinni, er þett-a ekki
kúrekamynd, heldur gamanleik-
ur, sem gerast á í Malava, litlu
landamæraþorpi í Póllandi, laust
eftir síðustu aldamót. Yul Brynn
er leikur foringja kósakkahóps,
sem kemur í bæin-n til að taka
hross íbúa-nna eignarnámi, og
skrá unga menn í rússnesk-jap-
anska stríðið. Hrossaþjófurinn
Eli Wallach og ,,lærlingur“ hans,
Oliver Tobias, eru gerðir út af
gyði-n-gasamf élagi bæj ari-ns, til
gera kósökkunum lífið leitt,
ræna hrossunum og ónýta her-
kvaðningarnar. Og til að flækja
Eramhald á bls. 20.