Morgunblaðið - 16.04.1971, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. APRÍL 1971
Dr. Richard Beck:
Athyglisvert greinasaf n
og gagnmerk skáldsöguþýðing
Mér var það ánægjuefni, er
mér barst nýlega til umsagnar
greinasafn Snæbjarnar Jóns-
sonar I>agnarmál og þýðing
hans Heimkoma Heimalningsins
á hinni víðfrægu skáldsögu
The Return of the Native eftir
enska ritsnillinginn Thomas
Hardy. Báðar eru bækur þessar
gefnar út af Isafoldarprent-
smiðju hf. haustið 1968. Báðar
fjalla þær einnig um efni, er
mér hafa verið sérstaklega hug-
stæð um dagana, greinasafnið
um islenzka menningu, fræði
vor og bókmenntir vorar, en þýð
ingin af einu af öndvegisritum
enskra bókmennta, sem ég hefi
alltaf lagt mikla rækt við, eink-
um framan af árum, áður en
kennslustarf mitt og fræðiiðkan-
ir voru aðallega helguð Norður-
landamálum og bókmenntum.
I.
Þagnarmál eru fjórða greina-
safn Snæbjamar og kemur hann
þar vlða við. Bera greinar þess-
ar órækan vott djúpstæðum
áhuga höfundar á Islenzk-
um menningarmálum og bók-
menntum. Þessar greinar hans
sverja sig einnig, margar hverj-
ar, í ætt við það hispursleysi í
skoðunum, er svipmerkt hefir
fyrri greinar hans bæði um
menn og málefni. Meiri hlutinn
af greinum þessum hefir áður
verið prentaður, flestar 1 Visi,
Morgunblaðinu og Lesbók þess.
En gott er að eiga greiðan að-
gang að þessum greinum öllum
1 bókarformi.
Mikill fengur er sérstaklega
að þýðingum Snæbjarnar á fyr-
irlestrum Sir William Craigie
um „íslenzkar fornsögur" og
„Skáldskapariþróttin á íslandi,"
ritgerð prófessors W. P. Ker
„Sagnritarinn Sturla Þórðar-
son," og á fyrirlestrum dr.
Watson Kirkconnell „Islenzkt
skáld 1 Kanada“ (um Guttorm
J. Guttormsson) og „Öndvegis-
skáld Kanada“ (um Stephan G.
Stephansson). Allar eru ritgerð
ir þessar hinar merkustu, svo
sem vænta mátti frá hendi hinna
ágætu fræðimanna og miklu Is-
landsvina, sem þar eiga hlut að
máli. Og þótt margt hafi verið
ritað um þá Guttorm og Stephan
G. slðan ritgerðir dr. Kirkconn-
ells um þá komu út, standa þær
enn fyrir sinu bæði um inni-
hald og túlkun þess, að ógleymd-
um hinum ensku þýðingum
greinarhöfundar á Ijóðum um-
ræddra skálda, sem hann felldi
inn i ritgerðir slnar um þá, og
drjúgum auka gildi þeirra.
Þýðingar Snæbjamar af
framannefndum ritgerðum um
hin miklu merkisskáld vor Vest-
ur-Islendinga bera vitni þakk-
arverðum áhuga hans á skáldum
vorum þeim megin hafsins, er
lýsir sér einnig ágætlega
1 greinum hans i bókinni um
Gísla Jónsson ritstjóra niræðan,
„Eitt ókunna skáldið“ (Kristján
S, Pálsson) og „Skáldkonan
Undlna,“
Af öðru efni 1 umræddu
greinasafni þykir mér ástæða
til að draga athygli lesenda að
prýðilegum greinum um Is-
landsvininn Sir Stanley Unwin
og um skáldið William Morris,
en, eins og greinahöfundur legg
ur réttilega áherzlu á, þá eig-
um vér íslendingar Morris
ómetanlega skuld að gjalda.
Þykir mér því fara vel
á þvi að taka hér upp eftirfar-
andi ljóðlinur úr hinu mikilúð-
uga kvæði séra Matthiasar
Jochumssonar um Morris, er
Snæbjörn gerir að einkunn-
arorðum greinar sinnar um hið
mikilhæfa enska skáld og holl-
vin Islendinga:
Hátt 1 lofti lifi
listfagur ástvin Braga
— maður kenni þat manni —
Morris á foldu Snorra!
Eigi verða hér taldar upp
fleiri greinar út Þagnarmálum
Snæbjarnar, þótt verðugt væri,
en ritgerðir þær, sem þegar
hefir verið getið, eru ærin
sönnun þess, að greinasafnið á
erindi til Islenzkra lesenda.
n.
Snæbjörn Jónsson hefir unn-
ið þarft verk með þvl að kynna
íslendingum enska skáldsnilling
inn Thomas Hardy með ritgerð-
um sinum um hann og drjúgum
auðgað bókmenntir vorar með
þýðingum sinum af tveim önd-
vegis skáldsögum hans. Kom
hin fyrri þeirra, þýðingin á
Tess af D‘UrberviIle-ættinni, út
i tveim útgáfum 1942 og 1954,
og hlaut ágæta dóma hinna
glöggskyggnustu manna i þeim
efnum; en slðari þýðingin,
Heimkoma Heimainingsins, kom
út 1968, eins og að ofan getur.
Séð hefi ég hennar vinsamlega
getið, en mér virðist hún eiga
fyllri umsögn skilið, en komið
hefur fyrir mínar sjónir; vera má
þó, að einhverjir ritdómar um
hana hafi farið fram hjá mér
hér 1 fjarlægðinni.
Þýðingu sinni af skáldsög-
unni Tess fylgdi Snæbjörn úr
hlaði með forspjalli, þar sem
hann rakti næsta itarlega ævi-
feril Hardys, samhliða skilnings
rikri túlkun á helztu verkum
hans, og vlsa ég lesendum Heim-
alningsins til þeirrar prýðis-
góðu greinargerðar um skáldið.
Jafnframt skal þess getið, að
séra Benjamin Kristjánsson hef-
ir ritað gagnorðan og ágætan
formála að þýðingunni á Heim-
alningnum, sem lesendur henn-
ar geta einnig lesið sér til
glöggvunar á umfangsmiklu efni
skáldsögunnar.
Eins og aðrar hinar helztu
skáldsögur Hardys gerist Heim-
alningurinn 1 Wessex-héruðutj-
um á Suður-Englandi, þar sem
hann var gagnkunnugur frá
æskuárum, og er það umhverfi
meginþáttur i þeim skáldsögum
öllum. Um annað fram, er þvi
þannig farið um Egdonheiðina í
Heimalningnum, sem er þar
hinn mikli áhrifa- og örlaga-
valdur 1 lifi sögupersónanna, og
má i rauninni skoðast sem mikil-
vægust þeirra allra. Svipmikil
og litrik náttúrulýsingin i byrj-
un sögunnar er gerð af frábærri
snilld, enda margdáð.
En það er fleira heldur en
heiðin sjálf, i öllu ægivaldi sinu,
sem tengir fólkið á þessum slóð-
um umhverfi sinu órjúfanlegum
böndum. Fortiðin, aftur i gráa
forneskju, hefir svipmerkt þetta
fólk og mótað viðhorf þess til
lifsins. Og hið sögulega
samband fólksins við umhverfi
sitt túlkar Hardy af sama inn-
sæi og nærfærni og tengsl þess
við sjálfa móðurmoldina. Djúp-
ar rætur sveitalifsins á þessum
slóðum koma fram með eftirminni
legum hætti i frábærri lýsingu
Hardys á brennunni á Regn-
haugi i 3. kapitula sögunnar. En
til þess að njóta þeirrar snilld-
arlegu lýsingar til fulls, verða
menn að lesa hana gaum-
gæfilega i heild sinni, hins veg-
ar hefir merkur Hardy sérfræð-
ingur kveðið svo sterkt að orði,
að skáldið hafi hvergi ritað
betri umhverfislýsingu heldur
en hér um ræðir.
Annars má með sanni segja,
að snilld i náttúrulýsingum og
mannlýsingum haldist i hendur
i Heimalningniun. Engum les-
anda verður Eustacia auð-
gleymd, enda er hún talin vera
meðal fremstu kvenlýsinga i
enskum skáldsögum.
Um byggingu skáldsögunnar
er Heimalningurinn einnig mik-
ið snilldarverk. Þungstreym frá
sögnin fellur þar að einum ósi
i sögulok.
Að öllu samanlögðu, á
skáldsaga þessi þvl skilið það
hrós, sem hún hefir hlotið af
hálfu gagnrýnenda og hinar
miklu vinsældir, sem hún hefir
notið, en hún hefir verið mest
lesin af öllum skáldsögum
Hardys, komið út i fjölmörgum
útgáfum, enda er hún löngu
orðin slgillt rit i enskum bók-
menntum.
Heimkoma Heimalningsins er
átakanleg harmsaga þungra ör-
laga sögupersónanna, og lifs-
skoðun höfundarins er þar ljósu
letri skráð. Má i þvi sambandi
minna á eftirfarandi orð séra
Benjamlns i formála hans að
þýðingunni, er hitta ágætlega i
mark:
„Thomas Hardy likist um
margt forfeðrum vorum, er rit-
uðu Islendingasögur. Hjá hon-
um er að finna sömu
örlagatrúna, að enginn megi
sköpum renna, og að maðurinn
sé eins og leiksoppur i hendi
náttúruaflanna. Og ekki liggur
fjarri honum sú hugsun, sem
Snorri drepur á i formálanum
að Eddu, að fornmenn hefðu trú
að þvi, „að jörðin væri kvik og
hefði lif með nokkurum hætti,
og vissu þeir, að hún var furðu-
lega gömul að aldurtali og mátt-
ug i eðli. Hún fæddi öll kvik-
indi og hún eignaðist allt það,
er dó. Fyrir þá sök gáfu þeir
henni nafn og töldu ætt sina
til hennar.“
Persónur Hardys eru mjög 1
ætt við jörðina. Þó búa með
þeim ástriður og draumar, sem
stundum ná út yfir hana. Og
þvi sterkari sem ástrlður þeirra
eru og draumarnir stærri, þeim
mun meiri verður harmleik-
urinn, þvi að draumarnir deyja
alltaf til jarðarinnar, hún eign-
ast allt það, sem deyr.
Bölsýni Hardys i skáldsögum
hans hefir verið mjög á loft
haldið, en réttilega hefir einnig
verið á það bent, að llfsskoðun
hans væri harmræn eigi siður
en bölsýn. Grunnt er einnig á
samúð hans með sögupersónum
sinum, og jafn sálskyggn mað-
ur og hann var, sást honum eigi
heldur yfir „gullið 1 mannssáí-
inni“ i þessari og öðrum hinum
meiri háttar skáldsögum sinum.
Sannleikurinn er sá, að enginn
fær lesið þær, og þá ekki sizt
Heimalninginn, með þeirri gaum
gæfni, sem slikar sögur eiga
skilið, að lesandanum glæðist
eigi skilningurinn á sameigin-
legu mannlegu eðli, og um leið
rlkari samúð með öllum mönn-
um, þrautum þeirra og þjáning-
um, hvar sem þeir heyja lifs-
baráttu sina á jörðu hér.
Samanburður við frumritið
leiðir það i Ijós, að þýðing
Snæbjarnar er gerð af mikilli
nákvæmni og vandvirkni, og að
sama skapi læsileg vel en ekki
hefir það verið auðvelt verk að
islenzka þetta' stórbrotna skáld-
rit, þvi að hinn jafnaðarlega
þróttmikli still Hardys er eigi
alltaf léttur i vöfum, en ósjald
an samanofinn heimspekilegum
hugleiðingum. En svo efnismikil
og djúpúðug er þessi skáldsaga,
að til þess að njóta hennar og
meta snilld hennar, verða menn
að lesa hana með sambærilegri
athygli. Þar er einnig til þess
gulls að grafa, er borgar riku-
lega áreynslu lesandans.
Með þýðingum sínum á önd-
vegisritum Hardys, Tess og
Heimalningnum, hefir Snæbjörn
Jónsson unnið þakkarverð af-
rek, og báðar eru þær mikill
fengur islenzkum bókmenntum.
Jafnframt þvi og Thomas
Hardy skipar heiðurssess með-
al allra fremstu skáldsagnahöf-
unda 1 enskum bókmenntum, og
hefir orðið fastari 1 þeim sessi
á undanförnum árum, var hann,
eins og séra Benjamln vikur að
i formála sinum, hið ágætasta
ljóðskáld, en frekari greinar-
gerð um þá hliðina á ritsnilld
hans liggur utan takmarka þess-
arar umsagnar. Þó má geta þess,
að til eru á islenzku þýðingar
af ljóðum hans bæði i kvæða-
bókum Snæbjarnar Jónssonar
og í þýðingasöfnum þeirra
Magnúsar Ásgeirssonar og
Helga Hálfdanarsonar, og ef til
vill víðar, þótt ég muni ekki eft-
ir þvi 1 svipinn.
Bækur þær, sem hér hafa ver-
ið teknar til nokkurrar athug-
unar, eru vandaðar mjög að
ytri búningi og aftan við meg-
inmál þeirra margar myndir, og
eykur það gildi bókanna. Verður
það eigi sizt sagt um myndir
þær, er fylgja þýðingu Heim-
ainingsins og bregða birtu á meg
inefni skáldsögunnar og persón-
ur þær, er þar koma mest við
sögu.
— Svíar
Framhald af bls. 1-
unnar, Carl Persson, fund
með lögreglustjórum Stokk-
hólms, Gautaborgar og Jan-
köbing til þess að ákveða
sameiginlegar aðgerðir gegn
útlendum ofbeldisflokkum,
sem aðsetur hafa í Svíþjóð.
Ríkisstjórnin hefur brugð-
izt þannig við, að lagt hefur
verið fram frumvarp, sem
gerir ráð fyrir miklu strang-
ari refsingu ef menn hafa
óleyfilega vopn undir hönd-
um. Verður refsingin fangel3i
allt til tveggja ára, eftir því
hversu alvarlegt brotið er.
Hingað til hefur verið refs
að fyrir að hafa óleyfilega
vopn undir höndum með
sektum. Þá fela lögin í sér
sérstaka heimild til handa
lögreglunni að gera húsrann
sókn og leita á fólki. Þá er
einnig kveðið á um enn
strangari heimild til þesa að
vísa úr landi útlendingum,
sem gerast sekir um hvers
konar ofbeldi í Svíþjóð.
Forsætisráðherrann, Olof
Palme, hefur lagt á það
áherzlu í samtölum, að þess-
um lögum sé ekki beint gegn
útlendingum í Svíþjóð og að
það sé sáralítdl hópur inn-
flytjenda, sem gripið hafa til
ofbeldiaverka.
Allar fréttir af Ustasi-
hreyfingunnl eru mjög óljós-
ar og stangast oft á. Lars
Ake Berling, fréttaritari Dag
ens Nyheter í Júgóslavíu,
segir, að sá orðrómur sé ríkj
andi þar, að Sovétríkin
standi að baki Ustasi-hreyf-
ingunni. Hann segir í frétta-
bréfi á miðvikudaginn tU
Dagens Nyheter:
— Orðrómurinn, sem er
hér á kreiki, segir, að Sov-
étríkin styðji Ustasi-hreyfing
una til þess að reyna að
auka á klofning á meðal
Júgóslava. Stjórnendur í
Kreml gætu haft það mark-
mið að nota ofbeldisaðgerðir
Ustasi sem tylliástæðu til
þess að hlutast til um innan-
ríkismál Júgóslavíu, sérstak-
lega ef tekið er tillit til
þeirra aðstæðna, sem skap-
ast, er Tító for3eti dregur
sig í hlé.
Samtímls er bent á, að
Bandaríkin hafi hina vegar
engan áhuga á að sundra
Júgóslavíu. — Það ber þó að
leggja á það áherzlu, segir
fréttaritari Dagens Nyheter,
— að opinberlega hefur því
hvergi verið haldið fram, að
Soivétríkin styddu Ustasi.
Orðrómurinn um það er að-
eins mjög sterkur. Aðrar
fréttir leggja áherzlu á, að
Ustasi njóti stuðnings fasista
í Suður-Ameríku og á Spáni.
— Við erum stoltir yfir
drengjunum okkar, sagði
Fabian Benkovic, foringi
Ustasi í Svíþjóð í viðtali við
Aftonbladet á miðvikudag-
inn. Samtímis lagði hann
áherzlu á, að Ustasi hefði
ekkert með nasisma eða fas-
isma að gera og sagði síðan:
— Innrásin í sendiráðið í
Stokkhólmi var ekki skipu
lagt ofbeldi af hálfu Ustasi.
Við berjumst fyrir frjálsri
Króatíu. Við, þessir gömlu,
bíðum enn eftir réttu augna-
bliki, sem gæti verið dauði
Titós eða heimsstyrjöld, en
hinir ungu eru ákaflega
óþolinmóðir.
Mjög mikil almenn reiði
og andúð er ríkjandi í Sví-
þjóð út af atvikunum við
júgóslavneska sendiráðið og
þær raddir gerast æ hærri,
sem krefjast harðra aðgerða
gegn Ustasi. Lögreglan vinn
ur nú að því að 3krásetja alla
Króata í Svíþjóð, sem bendl-
aðir eru við Ustasi og mun
skýrslan síðan send júgóslavn
eskum yfirvöldum.
- Ping Pong
Framhald af bls. T.
bandi við Kína, og ræddi hann
við sendifulltrúa Breta í Peking,
George Barrass.
Víða virðist vaxandi áhugi á
bættri sambúð við Kina eftir að
„ping-pong (borðtennis) þíðan“
— eins og nýja stefnan hjá kín-
versku stjórninni hefur verið
nefnd — gerði vart við sig fyrir
páskana. Þannig hefur austur-
íska stjórnin hafið viðræður við
kínversk yfirvöld er miða að þvi
að rikin taki upp stjórnmála-
samband. Sama er að segja um
íransstjórn, en stjórnin í Japan
hefur í hyggju að senda einn
ráðherranna til Peking til að
kanna möguleikana á bættri
sambúð Kínverja og Japana.
Eirmig hafa fréttamenn víða um
heim sótt um heimild til að
heimsækja Kína, en landið hef-
ur að mestu verið lokað vestræn-
um fréttamönnum undanfarin
22 ár.
Lítið hefur verið rætt opin-
berlega um bætta sambúð Kína
við vestræn ríki í Moskvu, en
Jean Raffaelli, aðalfréttaritari
frönsku fréttastofunnar AFP
þar í borg, segir, að yfirvöldin
fylgist náið með framvindu
mála, og að málið valdi þeim
nokkrum áhyggjum. Segir Raffa
elli að óttazt sé að nánari sam-
vinna Bandaríkjamanna og Kín-
verja geti leitt til minni áhrifa
Sovétríkjanna á alþjóða vett-
vangi.
— Alsír
Framhald af bls. 1.
heimiMir eirlendra ol'íufélaga til
þess að vinna olíu í AMr.
Það var franski sendistartfei-
maðurinn Herve Alphand, sem
hiefur dvalizt í Ateír til við-
ræðma varðandi olíudeilunia, er
skýrði frá afstöðu frötnisbu stjóm
aætanar nú. Nú væri það á valtdi
alsírtákra yfiirvalda og frönsku
olíucfélaganna að leysa mieð við-
ræðum og sameigiinlliegum sairm-
ingi sín á mili, með hivaða hætti
unnt yrði að halda áfiram atanf-
seroi o'liíufélaganma í Alisír.
Tilkynning frönsfeu stjórmar-
innar er túilbuð á þann veg, að
PrakkHand hyggiist nú draga
mjög úr nániuro tengsllum og
samstanfi við Alsír. Þá er jaifin-
framit talið, að stefina Pompi-
douis Frakfelandsforseta gagn-
vart löndunum við Miðjarðar-
baf hafii beðið mikinin hnektó.
Með minnkaindi áhrifium í Alislír
virðast vonir Frakba um for-
ystu fyriir þeasum löndum vera
úr söguinni.