Morgunblaðið - 31.10.1971, Side 4

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUÐAGUR 31. OKTÓBER 1971

Myndin t:l vlnstri t-i tekin, Jx'íf u ri'issneskir skriðdrekar óku inn í Búdapest og hófn skothríð á óbreytta borgara á götum borgarinnar. Myndin til hægri er tokin
á aðaltorgin Búdapest er frelsissveitir búast til atlögu að rússnesknm hermönnuni. Hafa spor vagnateinar verið rifnir upp úr götunni eins og sjá má.
hækkunarkröfur. c imúri
istum var ’j n tök
voru á að við.
Víða leiddu h'tssr: ' öng-
ur til óelrða, m gáfu
póiitísku lögreglunn’ ým’s færi.
Meðal annars kra fðist hún
Jjess, að þpssum i m ’rium
loknum, að Smábæn'leTokkur-
inn gerði 60 með’imi sina
flokksræka, ella vær; hann
ekki samstarfshæfur. ?’’oitkur-
inn lét kúgast til þess að reka
20 þingmenn, og var þetta
fyrsta opinbera tilraunin, sem
kommúnistar gerðu til þess að
eyða þingstyrk Smábænda-
flokksins. Þeim tiiraunum lauk
ekki fyrr en flokkurinn var úr
sögunni.
Snemma á árinu 1946 skipu-
lögðu kommúnistar svoneínia
Vinstrisamfylkingu af sinum
eigin flokki, Verkaiýðsráðinu,
Jafnaðarmannaflokknum, og
Þjóðlega bændaflokknum, sem
var rauðleitur keppinautur
Smábændaflokksins. Við hátíða
höid 1. mai það ár gengu þess-
r aðilar saman undir slagorð-
inu; Jafnan tii vinstri! Þetta
var fyrsta stórpóiitiska sýning
þess, hvernig kommúnistar
beita sundurlimunarreglu
sinni: Deildu og drottnaðu!
í maí þetta ár taldi Laslo
Rajk innanrikismálaráðherra
sig hafa komizt á snoðir um
annað samsæri gegn stjórn-
inni og voru meðai ákærðra
einn háttsettur klerkur og
tveir þingmenn. Varð þetta
upphaf víðtækra ofsókna og
fangelsana, morða og „hreins-
ana“. Meðal annars ákvað nú
innanríkisráðherrann að gera
út af við öll æskulýðsfélög,
nema þau, sem kommún-
istar ráku í flokksþarfir. 3. júlí
leysti hann upp og bannaði
1311 æskulýðsfélög, þar á
meðal skátaféiagsskapinn og
ungmennafélög kaþólskra
manna.
Vinstrisamfylkingin gerði
þessu næst þá kröfu 19. októ-
ber, að þjóðnýt'ur yrði allur
þungaiðnaður og bankarekstur
og stofnuð ríkisútgáfa náms-
bóka. Eftir alimikið þóf beygði
stjórnin sig fyrir þessum kröf-
um að nokkru, og til'kynnti 1.
desember að þjóðnýtt mundu
vérða hin stærri iðjuver
óg steypt saman í eitt fyrir-
tæki (N.I.K.).
Næstu mánuði varð stjórnin
að eiga í stöðugu stríði vegna
margháttaðrar undirróðurs-
starfsemi kommúnista. Reru
þeir hvarvetna að því öllum ár-
um að veikja og kljúfa and-
stæðingaflokka sína með þvi að
smeygja launkommúnistum og
áróðursmönnum inn í flokkana.
Á þennan hátt tókst þeim að
kljúfa Smábændaflokkinn í
marz 1946 og litlu síðar Jafn-
aðarmannaflokkinn. Stýrði þá-
verandi forsætisráðherra
Szakasits, þeim arminum, sem
ekki vildi segja slitið að öllu
samstarfi við kommúnista.
I desember hóf Rakosi eitr-
aða árás á Smábændaflokkinn,
sem allir áróðursmenn komm-
únista bergmáluðu um gervaílt
landið. Siðasta dag ársins voru
250 menn teknir höndum fyrir
„samsæri", meðal þeirra var
einn af þekktustu hershöfðingj
um landsins. Og siðan hófst ár-
ið, sem Rakosi nefndi „ár úr-
slitanna" og var jafnan mjög
hreykinn af.
Ár úrslitanna rann upp yfir
Ungverjaland með miklurn ugg
og ógnum. Verið var að gera
nýja hreinsun i óða önn vegna
síðasta „samsærisins". Aðstaða
lýðræðissinna til að láta að sér
kveða var orðin mjög veik.
Eina röddin, sem ósmeyk virt-
ist að tala máli þjóðarinnar og
mannlegs frelsis og kristilegra
hugsjóna, var Mindszenty,
kardínáli. Lét hann ekkert
tækifæri ónotað til þess að
fletta ofan af glæpaferli Laslo
Rajks innanríkisráðherra og
kumpána hans.
En nú voru kommúnistar
búnir að koma svo ár sinni fyr-
ir borð, að þeir gátu látið til
skarar skríða gegn Smábænda-
flokknum. Skyldi sókninni
stefnt að einum allra vinsæl-
asta og atorkusaimasta foringja
hans. Það var Bela Kovacs, að-
alritari flokksins, og sá leið-
togi hans, sem talið var, að
myndi eiga mestu fylgi að
fagna.
4. janúar 1947 tilkynnti inn-
anríkismálaráðherrann, Laslo
Rajk, að komizt hefði upp um
nýtt „samsæri, sem stefnt var
gegn lýðveldinu". Skömmu síð-
ar var það látið uppi, að um
eitt hundrað þingmenn Smá-
bændaflokksins væru við það
riðnir, þar á meðal viðreisnar-
málaráðherrann Misteth og
Bela Kovacs, sem nefndiur var
foringi samsærismóinna. Þingið,
sem nú hafði tapað einurð sinni
fyrir ógnum og ofbeldi komm-
únista, felldi úr gildi friðhelgi
hinna ákærðu þingmanna, sem
þegar voru teknir höndum af
öryggislögreglu Gabors Peter.
Þegar kommúnistar kröfðust
þess, að friðhelgi Kovacs yrði
einnig úr gildi felld, risu
bændaþingmenn þó upp til öfl-
ugrar andstöðu. Samþykktu
þeir einum rómi að standa sem
einn maður gegn hverri til-
raun til þess að eyðileggja Smá
bændaflokkinn með ofbeldi.
En nú kom sú sorglega stað-
reynd í ljós, að Smábænda-
flokkurinn var ekki svo sterk-
ur sem Zoltan Tildy hafði ætl-
að. Hann reyndist þvert á móti
veikur eins og hálmsstrá fyrir
vélræðum kommúnista og alls
ófær um að verja lif sinna eig-
in þingmanna.
Nú tóku aðgerðir Moskvu-
manna á sig það, sem kommún-
istar kalla form hinnar snöggu
valdbeitingar á úrslitastund.
26. febrúar tóku Sovétagentar
Kovacs höndum og höfðu á
brott með sér með valdi, þar
sem hann af frjálsum vilja
hafði fallizt á að mæta til yf-
irheyrslu hjá lögreglunni.
Hann var þvínæst af Sovét-
Mindszenty kardínáli
herrunum ákærður fyrir „að
hafa á virkan hátt tékið þátt
í að mynda andsovétískar ógn-
arsveitir, og skipuleggja njósn
ir gegn Sové(rikjunum“. Þótt
merkilegt megi heita var nú
ákæran um samsæri gegn ung-
versku stjórninni gleymd.
Ameriski fulltruinn í her-
námsnefndinni krafðist þess,
að nefndin fengi öll tækifæri
til þess að ranosaka alla mála-
vöxtu í sambandi við hand-
töku Kovacs. Því var gersam-
lega neitað, og sömu útreið
fengu svipuð tilmæli af hálfu
brezka fulltrúans. Rökin voiu
þau, að þriggja velda rannsókn
i þessu máli væri „ruddalegt
brot á löglegum rétti ung-
verskra alþýðudómstóla og ó-
viðeigandi takmörkuin á lög-
legum réttindum sovézkra her-
námsyfirvallda“.
Bela Kovacs varð fyrsta
fórnardýrið, en annars var at-
lögunni fyrst og fremst stefr.t
að Ferenc Nagy. Nagy, sem
ennþá var talsmaður vinsam-
legrar stefnu í garð Sovétríkj-
anna, fór í leyfi til Sviss 18.
mai, fullviss um það, að engin
sérstök hætta væri á ferðum.
Þetta var þó ærið gálaus-
leg ráðstöfun, því að í
fjarveru hans hafði varaforsæt
isráðherrann, Rakosi, raun-
verulega allt ráð stjórnarinn-
ar í hendi sér.
Sjálft rothöggið á Smá-
bændaflokkinn féll 30. maí. Þá
voru birtar ákærur á Nagy for
sætisráðherra, reistar á „játn-
ingum“, sem Kovacs átti að
hafa gert í fangelsinu. Sam-
kvæmt þeim var forsætisráð-
herrann riðinn við samsæri —
gegn sinni eigin rikisstjórn —
og virtust allir nema kommún-
istar sjá, hvað ákæran var af-
káralega aulaleg.
Stjórn Smábændaflokksins
gerði foringja sínum þegar við-
vart og lagði fast að honum að
hverfa þegar heim og
svara þessum fáránlegu stað-
leysum. En 2. júní sagði Nagy
af sér ráðherraembætti og þver
tók fyrir að fara til Ungverja-
lands. Olli það vinum hans ýms-
um og flokksmönnum sár-
um vonbrigðum.
En í þessu máli öllu kom vél-
ræðatækni kommúnista harla
vel í ljós, eins og hún er í eðli
sinu. Er þess þá fyrst að geta,
að kommúnistar tóku fjögra
ára gamlan son Nagys og
héldu honum sem gísl, en létu
föður hans jafnframt ber-
ast þau orð, að drengurinn
yrði þvi aðeins látinn laus og
afhentur föður sinum ómeidd-
ur, að hann segði af sér. Sarm
tímis þessu var náinustu vin-
um Nagys tjáð, að ef hann
hyrfi heim, myndi hann verða
handtekinn og pyntaður til
þess að undirrita „jiátningu“,
sem bæði myndi kosta líf hans
og gereyðileggja flokkinn. Það
var einnig gefið í skyn, að af-
sögn Nagys myndi geta komið
í veg fyrir íhlutun Sovét-Rúss-
lands og fullkomna innlimun
landsins. Þessar fregnir iétu
vinir Nagys dynja á honum í
símtölum. Nagy sagði ekki af
sér í huigieysi, eða þvi að hann
væri á nokkum hátt sekur.'
Hann gerði sér i hugarlund, að
hann gæti með þvi bjargað
flokki sinum frá glötun, og éf
til vill komið i veg fyrir inn-
limum Ungverjalands. Furðu
legt reyndar, að hann skyldi
ekki vera farinn að þekkja
kommúnista betur en svo.
Laslo Rajk tilkynnti þegar,
að Nagy hefði játað sekt sína
og var sú tilkynning básúnuð
út í Moskvuúitvarpinu með mikl
um fögnuði. Foringjar Smá-
bændaflokksins voru unnvörp
um sakaðir um að standa að
„fasistískum“ áróðri ásamt ein-
ræðisklíku Hortys, en Horty
var eins og kunnugt er rílkis-
stjóri, sem tók sér einræðisvald
í Ungverjalandi á árunum fyrir
síðari heimsstyrjöldina.
Þrátt fyrir áköf mótmæli
Bandarikjanna hélt kommún-
istaflokkur Rakosis og Rajks
þannig áfram að eyðileggja
IMotið frístundimar
Vélritunar- og
hraðritunarskóli
Vélritun — blindskrift, uppsetning og frá-
gangur verzlunarbréfa, samninga o. fl.
Úrvals rafmagnsritvélar.
Dag- og kvöldtimar. Upplýsingar og inn-
ritun í síma 21768.
Hildigunnur Eggertsdóttir — Stórholti 17, — sími 21768.
Gullverðlaunahafi — The Business Educators' Association
of Canada.
Kaupmenn — kaupféiðg
Frá og með 1. nóvember mun heildverzlunin
John Lindsay hf.
Garðastrœti 38 Rvík, sími 26400
annast, alla dreifingu til verzlana á
„þeytikremi"
sem notað er til köku- og desertgerðar, m. m.
VirðingarfyUst,
KREMGERÐIN HF.