Morgunblaðið - 31.10.1971, Page 6
34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1971
Allt lífkerfið í Þjórsárverum starfar
líklega með sérstæðum hætti
Vidtal við dr. Arnþór Garðarsson, dýrafræðing
EKKI er hægt að sjá fyrir
hvað gerast muni, verði
Þjórsárverum sökkt og því
er nauðsynlegt að vita eftir
hverju heiðagæsin er að
sækjast þar. Lákur eru til að
það sé aðallega tvennt, frið-
sældin þar um varptímann
og góð beitilönd, sem aftur
getur stafað af hinum mikla
áburði frá gæsinni. Þetta
gæti verið það, sem heldur
uppi stofninum þarna. Og
sé stofninn settur á guð og
gaddinn, þá sitjum við uppi
með 20—25 þúsund fugla,
sem við vitum ekki hvað
muni gera.
Þannig komst dr. Arnþór
Garðarsson, dýrafræðingur
m. a. að orði í viðtali við
Mbl. um rannsóknir þær,
sem hann og fleiri náttúru-
vísindamenn voru að hefja í
Þjórsárverum í sumar, í
þeim tilgangi að átta sig á
aðstæðum heiðagæsarinnar
með tilliti til virkjunar-
mannvirkja.
Spurður um niöurstöður eít-
ir þetta fyrsta sumar, sagði
Arnþór, að búið væri að afla
gagna um fæðu gæsarinnar á
hverjum tiima frá því í apríl
og til september. Fæðan félli
nokkurn veginn í það mynst-
ur, sem búast mátti við. Um
tímgunartímann og fjaðrafell-
ingatímann þarf fæða gæs-
arinnar að vera mjög næringar
rik og auðug að forfór og pró-
teinum. Viðkoma geesarinnar
er bundin við tiltölulega nær-
ingarmikla fseðu. Ef viðkoman
bregzt, þolir stofninn ekki
dauðsföllin og fækkun verður í
honum. Á þessum tíma kvað
Arnþór fuglana sérlega við-
kvæma. Þá þyrfti að gera svo
mikið á stuttum tíma.
Arnþór og Jón Baldur Sig-
urðsson fóru inn í Þjórsárver
tii rannsókna 25. maí í vor. —
Þá var aðeins þyrlufært þang
að og is yfir verunum, sagði
Amþór. Á þessum tíma standa
rústimar upp úr og ár-
bakkarnir niður úr ísnum.
Ámar bræða bakkana og á
rindunum við árnar og á rústa
kollunum eru heiðagæsahreið-
ur. En ekki er það stór hluti
lands, sem stendur upp úr.
— Er þá enn nægiiegt rými
fyrir svo margar gæsir?
— Já, það virðist vera.
Þarna eru nú 10—12 þúsund
pör. Heiðagæsinni hefur verið
að fjölga. Ég hefi hérna taln-
ingar, sem gerðar hafa verið í
Bretlandi, en þar er allur ís-
lenzki og grænlenzki heiða-
gæsastofninn á veturna. 1950
var reiknað með að heild-
arstofninn væri 30 þúsund
gæsir, 1960 voru þær orðnar
50—60 þúsund og f jöldinn náði
hámarki 1966, voru þá 70—80
þúsund gæsir. Þeim gæti svo
hafa fækkað í köldu ísárunum
hér, en tölur síðustu ára hefi
ég ekki.
— En hvað gerist, verði gæs-
irnar of margar fyrir verin?
—- Það sem hefur gerzt nú,
er að gæsin dreifir sér meira.
Og yfir á land, sem kannski er
ekki eins gott. Þetta þarf að
athuga. Hugsanlega mætti gera
samanburð á ungadauða
þeirra, sem þar lifa og þeim
ungum, sem lifa í verunum. En
satt er það, þessi fjöldi af gæs
etur eiginlega allt upp í ver-
uniu-m. Gæsirnar eru í flóunum
yfir sumarið. Við vitum ekki
enn, hve mikinn hluta þær
taka af gróðrinum þar. En ég
gizka á að gæsin eti þriðjung
tit fjórðung af gróðrinum í fló-
unum. Sumar tegundir eru
bitnar niður í svörðinn.
— Er þá ekki orðin ofbeit
þarna, eins og viða annars stað
ar í landinu?
— Þetta fer mikið eftir gróð-
urfari. Ef étið er ofan í svörð-
inn á þurrlendi, er voðinn vis.
En sé blautt, þá getur
það gerzt að jarðstönglum
fjölgar æ við að bitið er ofan
af og þá þéttist gróðurinn og
getur haldið næringargiidi
sínu langt fram eftir sumri. Á
þessu geta þvi verið tvær hlið-
ar. Maður veit ekki hvar mörk
in eru eða hvenær komið er yf-
ir mörkin. En beitin er mikil.
Og næsta verkefni er að mæla
beitina þarna. Við erum
að byrja á slíkum athugunum í
sérstökum reitum, þar sem
gerður verður samanburður á
uppskerumagni af beittu landi
og landi, þar sem gæsir verða
útilokaðar. Á þennan hátt má
mæla beitina með nokkurri ná-
kvæmni.
— Gæsin er sem sagt þarna í
flóunum fram eftir sumri. Og
hvað svo?
— Já, hún er á flóunum
fram í júlí og fer svo. 1 ágúst
er hún meira og minna farin
úr Þjórsárverum. Hún hefur
þvi aðeins 314 mánaðar viðdvöl.
Og eiginlega er hún ekki á beit
nema tvo mánuði. Um varptím-
ann etur heiðagæsin sáralítið.
Kvenfuglinn nærist svo að
segja ekkert. Gæsin bregður
sér aðeins af hreiðrinu á
tveggja sólarhringa fresti
til að fá sér að drekka og baða
sig, en neytir iítið matar.
Kvenfuglinn tapar þriðjungi
af þyngd sinni meðan hann
liggur á. Hann missir ekki bara
fituna, heldur verður vöðva-
rýrnun, garnirnar ganga sam-
an og hjartað léttist. Gassinn
hefur það þó náðugra.
Hann rýmar hægt og rólega
allt sumarið. En eftir að gæs-
irnar fara úr verunum, breyt-
ist mataræði þeirra. Það verð-
ur meira fitandi og þegar þser
fara af landinu, eru þær orðn-
ar akfeitar. Og þannig koma
þær til Bretlands, því hér er
sáralítið skotið af heiðagæs.
Það eru fyrst og fremst grá-
gæsir, sem eru skotnar hér á
túnunum.
— Það hlýtur að vera erfitt
að vinna að rannsóknum á við
brögðum gæsarinnar, svo stygg
sem hún er á vissum tíma?
— Já, meðan gæsirnar eru í
sárum, eru þær geysilega stygg
ar. Þá sér maður þær varla.
En þegar þær koma á vorin,
eru þær spakar, þær spekjast
fyrir varptímann og eru spak-
Heiðagaísaungar í verum.
ar meðan þær liggja á. Þá má
ganga í alit að 10 metra færi
frá þeim, áður en þær fljúga
upp, einkum þegar þær eru
komnar að því að unga út.
Stöku einstaklingur lætur þó
ekki undan síga, þó komið sé
svo nærri. Meðan ungarnir eru
litlir, leggjast gæsimar flatar
og teygja fram hálsinn ef
styggð kemur að þeim svo
mjög erfitt er að koma auga á
þær. En svo fella þær flug-
f jaðrimar þegar kemur fram í
júlí og þá eiga þær fótum sin-
um fjör að launa. Þá hlaupa
þær geysilega hratt og skilja
oft stálpaða unga eftir. Heiða-
gæsin er líka hraðfleyg. Flug-
vél dregur hana uppi á 70
milna hraða í Iofti, það höfum
við reynt. Heiðagæsirnar fljúga
hraðar en grágæsirnar og öðru
vi'si. Grágæsin skellir sér yfir-
leit niður ef flugvél kem-
ur, en heiðagæsin skrúfar sig
upp og heldur þessum hraða.
En að vísu er hér aðeins um
spretti að ræða.
— Nú hafið þið verið þarna
í eitt sumar við rannsóknir og
eigið eftir að verða önnur tvö
ár. Hvaða upplýsinga eruð þið
fyrst og fremst að leita?
— Verði Þjórsárverum sökkt
vegna virkjunarframkvæmda,
þá mun það gerast, sem ekki
er hægt að spá fyrir um. Þá
þarf að vita eftir hverju fugl-
arnir eru að sækjast þarna.
Líkur eru til að það sé að
nokkru leyti friðsældin þarna
um varptíimann. Staðurinn er
t.d. óaðgengilegur fyrir tófur.
Tófa kemst illa yfir árnar i
vexti og háar skarir eru við
þær. Þessi mikli fjöldi hjálpar
lika til við að bægja burtu
iinim, iiiihiii iihií' «'i
IRVIN & JOHNSON (AUSTRALIA) PTY. LTD.
Stœrstu innflytjendur og dreifingaraðilar frystra
sjávarafurða i Astralíu,
óska að komast í samband við áreiðanlegan útflytjanda sjávaraf-
urða, með einkarétt í Ástralíu íyrir augum.
Eina fyrirtækið sem hefur stjórnarskrifstofur og nýtízkulegar kæli-
geymslur í öllum fylkjum Ástralíu.
Höfum meira en 100 ára starfsreynslu.
Skrifið eftir frekari upplýsingum til:
IRVIN & JOHNSON (AUSTRALIA) PTY. LTD.
12—30 ROSEBERFY AVENUE, ROSEBERRY
NEW SOUTH WALES 2018 AUSTRALIA.
SÍMNEFNI: MARKFERN — TELEX NR. 21390,
SYDNEY — AUSTRALIA.
Atvinna
Viljum rá&i húsgagnasmið og mann til
verksmiðjustarfa.
Upplýsingar í verksmiðjunni, Lágmúla 7.
KRISTJÁN SIGGEIRSSON H/F.
Kaupfélagsstjóri
Starf framkvæmdastjóra kaupfélagsins HAFNAR á Seffossi,
er laust tii umsóknar.
Umsóknarfrestur er til 10. nóvember n.k.
Umsóknir skulu sendar formanni félagsstjórnarinnar Gísla
Bjarnasyni Grænuvöllum 1, Selfossi, er ve'rtir upplýsingar um
starfið ásamt Grími Bjarnasyni, kaupfélagsstjóra.