Morgunblaðið - 13.11.1971, Blaðsíða 10

L
10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. NÓVEMBER 1971
flF
INNLENBUM
VETTVflNEI
j,tjT um land er um mairgt annað
! rætt á sviði stjómmálanna en
þau daglegu ágreiningsefni sem
til umræðu eru í sölum Alþing-
is, á vettvaingi dagblaðanna
eða með öðrum hætti hér í
. Reykjavik.
í Þegar kosningrum sleppir eru það
} hagsmunamál byggðanna, sem á-
hugi fólks beinist að og sameig
inlega er unnið að framgangi
þeirra, hvað sem stjómmálaskoð
' unum líður.
J Þess vegna er fróðlegt að kynn
ast því, hvaða málefni það eru,
í af þeim, er mest hafa verið rædd
í hér á suðvesturhorni landsins
: undanfarnar vikur og mánuði,
sem gripið hafa hugi fólks út um
hinar dreifðu byggðir landsins.
' Eftir að hafa átt tal við menn
austur á Egilsstöðum fyrir
skömmu, heimamenn og að-
komumenn af fjörðunum svo og
á Höfn í Hornafirði, er ég ekki
í nokkrum vafa um, að áhyggj-
ur manna hér í Reykjavík vegna
öryggismála þjóðarinnar eru
ekki síður ofarlega í hugum
fðlks í dreifbýilinu.
í einkasamtölum og í fyrir-
spurnum á tveimur stjórnmála-
fundum kom greinilega í Ijós, að
j fyrirætlanir ríkisstjómarinnar í
vaimarmálum valda verulegum á
í hyggjum og þá ekki síður hin
auknu umsvif Sovétríkjanna við
: fsland. Kommúnistar hafa notað
orðið „Rússagrýla" yfir áhyggj
ur fólks af þessu tagi og hafa
haldið því fram, að hún sé dauð.
En því fer fjarri, Grýla gamla er
bráðlifandi!
j
LÆKNAMIÐSTÖÐ OG
SJÁLFSTÆÐI BYGGÐANNA
Yfirleitt er atvinna góð víðast
hvar úti á landsbyggðinni og tekj
ur jafnvel betri en hér i þétt-
býlinu, en það er fyrst og
fremst skortur á margvíslegri
férlagslegri þjónustu og í mörg-
um tilvikum samgönguerfiðleik-
ar, sem há dreifbýlinu mest.
Heilbrigðisþjónustunni er mjög
áfátt og allir þekkja læknaskort
inn, sem svo mjög hefur verið til
umræðu að undanförnu. En
menntuinaraðstaða æskufólks í
dreifbýlinu er mun verri en jafn
aldra þeirra í þéttbýlinu og ég
fullyrði hiklaust, að það sé
stærsta verkefni í menntamál-
um næstu árin að jafna þen.nan
mun. Miklar framfarir hafa orð
ið í samgöngumálum sl. áratug og
þegar ekið er frá Egilsstöðum og
suður að Höfn í Hornafirði má
hvarvetna sjá merki þeirrar öt-
ulu forystu, sem Ingólfur Jóns-
son hefur vedtt i samgöngumál-
um Iandsmanna síðustu 12 árin.
Hvar sem komið er hefur Við-
reisn verið að verki.
Þegair landbyggðarfólkið talar
um „Reykjavikurvaldið" er ekki
átt við borgarstjóm Reykjavik-
ur eða hina pólitísku forystu borg
arirunar, heldur hitt, að flestum
málum, smáum, sem stórum, er
varða hagsmuni hinna dreifðu
byggða er stjórnað frá opinber-
um skrifstofum í Reykjavík. —
Glöggt dæmi um þetta er bygg-
ing læknamiðstöðvar á Egilsstöð
um, en hún er nú u.þ.b. fokheld.
Alþingi veitir fé tif framkvæmd-
anna, arkitektar í Reykjavík
hanna bygginguna og samstarfs-
nefnd undir forystu hagsýslu-
stjóra fjármálaráðuneytisins tek
ur ákvarðanir um allt fyrirkomu
lag, ákvarðanir, sem arkitektam
hefur sína galla og leiðir ekki til
góðs. Aukin sjálfstjórn lands-
hlutanna í fjölmörgum mála-
flokkum er áreiðanlega undir-
staða þeirrar byggðastefnu, sem
við hljótum að reka í framtíð-
inni.
AUKIÐ MIÐSTJÓRNARVALÐ?
Geir Hallgrímsson, varafor-
maður Sjálfstæðisflokksims, var-
aði við þessari hættu af vaxandi
miðstjórnarvaldi, í ræðu, sem
hann flutti á fyrmefndum
fundi á Egilsstöðum. Hann
benti á nokkur atriði í stefnu-
yfirlýsimgu ríkisstjórnarinnar,
sem gefa til kynna, að um
samræmdar aðgerðir verði að
ræða til þess að efla miðstjórnar
vald ríkisstjómarinnar í Reykja
vík og draga jafnframt úr þeim
áhrifum, sem félagasamtök og
sveitarstjórnir þó hafa haft. —
Ríkisstjómin hefur sýnt meiri til
burði en þekkzt hafa áður til
þess að hafa afskipti af gerð
kjarasamninga, nógu mikla til
þess, að skrifstofustjóri ASÍ hef
ur opinberlega varað við þvi
að stjórnarvöldin reyni með lög
boðum að ráða gerð samninga.
Þessi afskiptasemi sýnir tilhneig
ingu til að söLsa undir stjómina
völd, sem verið hafa í höndum
frjálsra félagasamtaka. Þá hef-
ur ríkisstjórnin lýst þvi yfir, að
bændur eigi að semja við ríkis-
valdið um kjör sín. Geir Hall-
grímsson varpaði fram þeirri
ast við, að þessi málefni verði
mjög til umræðu á næstunni og
ekki ólíklegt, að fulltrúar fleiri
byggðarlaga kveðji sér hljióðs
enda hagsmunir þeirra ekki síð
ur í veði en Norðlendinga.
Eins og áður segir eru fram-
kvæmdír nú að hefjast við Lagar
fossvirkjun á Austurlandi. Þar
með er þetta baráttumál Jónasar
Péturssonar, alþingismanns
þeirra Austfirðinga öll Viðreisn
arárin, að komast í heila höfn.
Jónas er nú sjáifur starfandi við
þessa framkvæmd og sagði
hann mér fyrir austan um
daginn að gera mætti ráð
fyrir, að framkvæmdum yrði
lokið i árslok 1973. Er gert ráð
fyrir, að byggingarkostnaður
Lagarfossvirkjunar verði um 180
milljónir króna og að þar muni
starfa um 60—70 menn, þegar
mest verður, en virkjunin verður
5MW að stærð. Á Austurlandi er
nú starfrækt Grímsárvirkjun,
sem var mjög umdeild fram-
kvæmd á sínum tíma og Fjarðar
árvirkjun í Seyðisfirði.
MENNTASKÓLI
Á EGILSSTÖÐUM
Ég minnist þess ekki, að það
hafi komið fram í fréttum en fyr
ir austan var mér sagt, að Gylfi
Þ. Gíslason, fyrrverandi mennta
málaráðherra, hefði í vor eða sum
ar tekið ákvörðun um, að mennta
skóli þeirra Austfirðinga yrði
reistur á Egilsstöðum. Um þetta
Of st j ór narvald
— eða sjálfsforræði byggðanna?
ir byggja starf siitt á. Nú eru eft
ir um 2 milljónir af fjárveitingu
þessa árs, en ekki er hægt að
halda áfram að nokkru marki,
vegna þess að teikningar vantar.
Arkitektarnir segja, að þeir geti
ekki haldið áfram starfi sínu
vegna þess, að samstarfsnefndin
hafi ekki tekið nauðsynlegar á-
kvarðanir. Forsvarsmenn Aust-
firðinga i máli þessu koma til
Reykjavikur til að reka á eftir.
Þeir verða að dvelja hér dögum
saman, áður en þeir ná fundi
viðkomandi embættismanna, sem
eru að sjálfsögðu önnum kafnir
við önnur störf.
Það er þessi vítahringur, sem
landsbyggðarmenn kalla „Reykja
víkurvald" og eru að vonum ekki
ánægðir með. Á fundi á Egils-
stöðum gerði Geir Hallgrímsson
ákveðna athugasemd um það, að
Reykjavík fengi óorð á sig af
því ofstjórnarvaldi, sem ætti
rætur að rekja til vinstri flokk-
anna. Nú er mikið talað
um sjálfstæði sveitarfélaga. Mér
sýnist einsýnt, að stefna þurfi að
stóraukinni sjálfstjórn einstakra
landshluta í vissum málaflokk-
um. Þá er við það átt, að þegar
ráðizt er í framkveemdir eins og
læknamiðstöðina á Egilsstöðum,
veiti Alþingi fé til þess á tilteknu
árabili sem heimamenn geti byggt
á, en að öðru leyti verði undir-
búningur og framkvæmdir allar
í höndum heimamanna. Undanfar
in ái hafa sveitarfélög í einstök
um landshlutum myndað sérstök
satmtök sveitarfélaga og sýnist
heppilegt, að skrifstofur þessara
samtaka verði stjórnunaraðili
varðandi framkvæmdir á borð
við þessar.
Hitt sjónarmiðið er auðvitað
það, að með því að hafa undir-
búning og stjórn framkvæmda
á einni hendi hér í Reykjavík,
megi ná fram meiri hagkvæmni
í meðferð fjármuna ríkisins. En
reynsilan sýnir, að ofskipulagning
spurningu á Egilsstöðum, hvor
aðilinn væri sterkari, bændur
eða ríkisvaldið og hvort ekki
væri meira jafnræði í því að
bændur semdiu við neytendur. —
Svarið við þessum spumingum
liggur raunar í augum uppi.
Borgarstjóri minnti einnig á,
að fyrrverandi rikisstjóm hefði
viljað stuðla að sjálfsforræði
landshluta og sveitarfélaga í orku
málum með því að beita sér fyr
ir orkuverum í hinum einstöku
landshlutum. Sem dæmi má
nefna Lagarfossvirkj un á Aust-
urlandi, sem framkvæmdir eru
nú að hefjast við, og Svartár-
virkjun í Skagafirði, sem síðasta
Alþingi ákvað að byggja skyldi,
en vinstri stjórnin hefur nú á-
kveðið að ekki skuli byggð. Eins
og Geir Hallgrímsson benti á, eru
slík orkuver í landshlutum nauð
synleg til þess að auka öryggi i
raforkumálum byggðanna, sjálf-
stjórn þeirra og íhlutun um
þessi mikilvægu málefni. Rekst-
ur orkuveranna, þótt lítil séu,
laðar einnig að sér tæknimennt
að fólk, sem tekur sér bólfestu í
dreifbýlinu. Ekki fer á milli
mála, að orkumálin eru nátengd
framtíðarjafnvægi í byggð lands
ins og sjálfstæði og sjálfstjórn
héraðanna. Sú stefna, sem ríkis
stjómin hefur greinilega markað
i þessum efnum, að hætta við
landshlutavirkjaniir en fela í
rauninni öll orkumál í hendur
einum aðila, hlýtur óhjákvæmi-
lega að verða til þess, að mið-
stjórnarvald í stjórnarstofnunum
hér í Reykjavík eflist mjög á
kostnað landsbyggðarinnar.
Eins og fram hefur komið í
fréttum hafa Norðlendingar
brugðizt mjög hart við þessum
fyrirætlunum stjómarinnar og
vitað er, að a.m.k. einn stjórnar
þingmaður af Norðurlandi eystra
er algerlega andvígur ráðagerð
um ríkisstjómarinnar í raforku
málum Norðlendinga. Má þvi bú
hafði staðið nokkur styr, enda
hrepparigur meiri en góðu hófi
gegnir. Menntaskóli á Egilsstöð
um mun gerbreyta svipmóti Aust
urlands og félagslegu og menn-
ingarlegu andrúmslofti þair, al-
veg eins og hann hefur nú þegar
aukið mjög á reisn ísafjarðar og
raunar Vestfjarða allra. Það væri
rannsóknarefni út af fyrir sig
hvað margir æskumenn í hinum
dreifðu byggðum landsins hafa
orðið af langskólamenntun vegna
þess, að menntunaraðstaða var
ekki fyrir hendi í þeirra heima-
héruðum og foreldrar höfðu
ekki efni á að standa undir þeim
gífurlega kostnaði, sem fylgir
því að senda unglinga og ungt
fólk til framhaldsnáms t.d. í
Reykjavík. Þessi misjafna mennt
unaraðstaða er eitthvert mesta
misrétti, sem viðgengizt hefur í
þjóðfélagi okkar, nánast athuga-
semdalaust þar til á allra síð-
ustu árum, en eins og menn
muna byrjaði Viðreisnarstjórnin
á því að veita fé tii stuðnings
æskufólki utan af landsbyggð-
inni til framhaldsnáms.
Hins vegar kom mér það á ó-
vart, að ung dugnaðarkona af
Eskifirði sagði mér, að nánast
ríkti neyðarástand í gagnfræða-
skólamálum Austfirðinga og
hafði á orði, að lítið gagn væri í
því að fá menntaskóla austur
þangað, meðan ekki væri með
sómasamlegum hætti hægt að
ljúka þar gagnfræðanámi. Þetta
er furðulegt, ef rétt er.
Eins og annars staðar hefur
viðhorf til margs konar félags-
starfsemi gerbreytzt á Austfjörð
um, eftir að sjónvarpið náði þang
að. Þannig var mér sagt, að
mjög hefði dnegið úr blóm-
legu félagslífi á Eskifirði eftir að
sjónvarpið náði þangað austur.
En jafnframt því sem Aust-
firðingar hafa fengið sjónvarp,
hefur samkeppnisaðstaða dag-
blaðanna, sem gefin eru út hér í
Reykjavík, batnað. Það var eitt
af verkum Ingólfs Jónssonar að
koma á reglulegu póstflugi fyrir
austan með þeim árangri, að
viða á fjörðunum fá menn blöð
in samdægurs eða því sem næst
a.m.k. þegar veður hamlar ekki
flugi, að því er Björgvin Lúthers
son, símstjóri á Egilsstöðum
tjáði mér.
FLUGVÖLLUR
OG VEGAGERÐ
Áhugamál Hornfirðmga virð-
ast aðallega vera tvö um þessar
mundir. Bætt aðstaða á flugvell
inum og vegagerð yfir Núpsvötn
og Skeiðarársand. Flugvölluriim
er svo ófullkominn á Hornafirði,
að aðkeyrsla að einum bænum
liggur þvert yfir hann. Þar að
auki er hann ógirtur og komið
hefur fyrir að sauðfé hefur
dreifzt um völlinn og tafið eðli-
lega flugumferð. Þessi laka að-
staða er þeim mun bagalegri, sem
flugsarngöngur eru þýðingair-
meiri fyrir Hornafjörð en flestar
aðrar byggðir landsins. Þar er
því ekki að heilsa, að vegasam-
göngur við Reykjavik t.d. tepp-
ist yfir veturinn, þvi að þær eru
einfaldlega ekki til staðar.
Sverrir Hermannsson, alþingis
maður, 3kýrði frá því á stjóm-
málafundi á Höfn í Hornafirði,
að nýlega hefðu þingmenn Aust
urlandskjördæmis verið á fundi
með samgönguráðherra um mál
þetta og hefði þar orðið sam-
komulag um að hefjast handa
næsta vor. Þingmennirnir hefðu
mikinn STiuga á því að Ijúka þess
ari vegagerð á árinu 1974,
Forsvarsmenn Vegagerðar ríkts
ins telja hins vegar vafasamt, að
þeim muni takast að Ijúka þess
um framkvæmdum á þremur ár
um. Til þess þurfi a.m.k. fjögur
ár. Mestu skiptir þó, að brúar-
gerð yfir Núpsvötn og uppbygg-
ing vegarins að Núpsvötnum
hefst næsta vor.
Vegagerð yfir Núpsvötn og
Skeiðarársand er ekki aðeins mik
ið hagsmunamál fyrir Hornfirð
inga og sveitirrtar á þessu svæðí
heldur mun hún opna öðrum
landsmönnum alveg nýja ís-
lenzka veröld. Og vissulega mun
hið myndarlega hótel á Höfn í
Hornafirði koma að góðum not-
um, þegar hringvegurinn hefur
opnazt.
Sverrir Hermannason skýrði
kjósendum sínum frá því, að
hann hygðist nú sérstaklega
beita sér fyrir málefnum land-
græðslu og fiskiræktar á Al-
þingi, auk venjul'egra kjör-
dæmismála og kvað fróða menn
hafa sagt sér, að við hefðum glat
að um 25 þúsund ferkilómetrum
af gróðurlendi frá því land
byggðist. f tilefni af þess-
um ummælum þingmannsins
benti Egill Jónsson á SeljavöII-
um á, að líklega væru einstæðar
aðstæður til fiskiræktar í Horna-
firði og í leikmannsaugum virð-
ist það senniilegt.
Samstaða landsbyggðarmanna
um hagsmunamál byggðarlag-
anna vekur óneitanlega athygli
aðkomumanna frá höfuðborgar-
svæðinu. Hvort sem við erum
stödd á Austurlandi eða Vestfjörð
um eða í öðrum landshlutum er
augljóst, að líf og starf þeirra,
sem þar búa hefur ekki minni
þýðingu fyrir þjóðarheildina en
hinna, sem í þéttbýlinu á suðvest
urhorni landsins starfa. Þess
vegna eigum við að gera verulegt
og stórt átak til þess að auðvelda
fólki að halda uppi byggð í dreif
býlinu. Það verður fyrst og
fremst gert með því að auka
sjálfsforræði þessara byggðar-
laga um eigin málefni og bæta fé
lagslega aðstöðu, menntunarað-
stöðu og heilbrigðisþjónuatu þann
ig, að hún gefi sem minnst eftir
því, sem við teljum sjálfsagðan
hlut hér á hþfuðborgársvæðhau.
StG.