Morgunblaðið - 12.01.1972, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. JANÚAR 1972
11
Gunnlaugur Jónasson:
ÞJÓÐARSÓMI í HÆTTU
Eins og kunnugt er lauk síð-
ari heimsstyrjöldinni fyrir rúm-
um aldarfjórðungi með algerum
ósigri Þýzkalands og nazismans,
og má vist telja þau ár á fingr-
um annarrar handar, sem ekki
heíir verið háð styrjöld ein
hversstaðar á jörðinni á nefndu
tímabili, og þar fyrir utan ajm.k.
tvisvar legið við borð, að heims
styrjöld brytist út, þ.e. í Beridn-
ardeilunni og Kúbudeilunni. Og
nú 1 Iok ársíns 1971 er ástandið
jafnvel enn hættulegra en oft
áður. Tvær styrjaldir hafa vof-
aS yfir undanfama mánuði og
er önnur þeirra byrjuð, þegar
þetta er ritað, á miili Indlands
og Pa'kistans. Hin á milli Araba
rikja og ísraels sýnist vera í að-
sigi. Þá má minna á látlaust víg-
búnaðarkapphlaup stórveld-
anna, sem á seinni árum hefir
tekið þá stefnu, að sjóher Sovét
rikjanna hefir færzt svo í auk-
ana við ísiausar hafnir á Kola-
skaga, austan Noregs, að sá her
floti, sem þar hefir bækistöðvar,
ógnar nú yfirráðum Bandaríkja
manna og Breta og sambands-
þjóða þeirra á Norður-Atlants-
hafi, svo alvarlega, að mikil
hætta er á, að austurhluti þessa
hafsvæðis, á milli Islands og
Noregs, geti orðið óumdeilt yfir
ráðasvæði Sovétrilkjanna, ef
ekki verður að gert í tíma. Sem
mótvægi gegn þessari þróun
binda ýmsir vonir við umtalaða
öryggisráðstefnu Evrópu og
telja, að sáttmáli milli jámtjalds
landanna og Vestur-Evrópu,
ætti að geta tryiggt heimsfrið á
Vesturlöndum. Það eru fyrst og
fremst Sovétríkin, sem hafa á-
huga á, að þessi ráðstefna verði
haldin, enda sýnist sú fyrirætl-
un aðeins vera herbragð af
þeirra hálfu. Takmark þeirra er,
að gera Atlantshafsbandalagið ó-
virkt, með þvi að reka fleyg á
milli Vestur-Evrópu annarsveg-
ar og Bandarikjanna og Kan-
ada hinsvegar með því, að koma
því til leiðar, að Bandaríkjaher-
inn í Vestur-Evrópu verði flutt-
ur heim — mörg þúsund kíló-
metra leið vestur um haf. —
Sjáitir munu þeir bjóðast til, að
flytja sinn herbúnað til austurs,
en vel að merkja um aðeins
nokkur hundruð kílómetra, og
munu telja það jafnraeði. Ef
þetta næði fram að ganga yrði
öll Vestur-Evrópa fljótlega á-
hrifasvæði Sovétríkjanna, sem
þeir hvenær, sem þeim þætti
henta, gætu lagt endanlega und
ir sig. — Ólíkiegt verður að
telja, að þjóðir Atlantshafs-
bandalagsins gangi í svo aug-
l jósa gildru.
—x—
Að því er varðar vort land,
Island, er núverandi þröun
heimsmálanna, að verða oss mik
ið áhyggjuefni, af eftirtöldum
ástæðum:
Island liggur sem næst miðja
vegu milli tveggja þéttbýlustu
menningarsvæða hekns. Bftir að
nútíma samgönguteeki á sjó og í
lofti komu til sögu, liggja nokkr
ar þýðingarmestu samgönguleið-
ir veraldar um landið eða í
næsta nágrenni þess. Hemaðar-
legt mikilvægi lands vors fer
þvi dagvaxandi. Um þetta sagði
van Riis, einn af forstjörum Atl-
antshafsbandalagsins í viðtali
við rikisútvarpið, eitthvað á þa
leið, að menn yrðu að gera sér
ljóst, að legu landsins yrði ekki
breytt og hemaðarlegu mikii-
vesgi þess ekki heldur. Orð
þessa manns verða ekíki vefengd.
Af þessu leiðir hvorki meira né
minna en það, að það eru bein
f.jörráð við frelsi og sjálfstæfS
lands vors, að leggja niður her-
varnir þær, sem Bandaríkjamenn
hafa annazt hér á landi sl. 20
ár. Annað mál er það, að vegna
hins hættulega áistands nú í
heimsmófiunum, sem virðilst jafn-
vel fara versnandi, væri mikil
nauðsyn, að þær yrðu gerðar
miklum mun öflugri en nú eru
þær. Vil ég hér visa til ummæla
minna í grein um Hervarnir Is-
lands, er birtist í Mbl. á sl.
sumri. En ég benti þar einnig á
þá staðreynd, að brezki sjöher-
inn, var þvi sem nær einvaldur
á Norður-Atlantshafi í 3 aldir
samfleytt, allt fram á 20. öld og
að land vort naut allan þennan
tima óumsaminnar verndar og ör
yggds í skjóli hinna brezku yfir
ráða á þessu hafsvæði. Nú er
þetta gerbreytt. Rússneskur her
floti er nú risinn á legg við ís-
lausar hafnir á Kolaskaga svo
sem áður var á drepið, svo stór-
felldur, að hann gerir sig lík-
legan til þess, að gera hafið á
ndlli Noregs og Islands að yfir-
ráðasvæði sínu. Þetta eru stað-
reyndir, sem ekki þýðir að loka
augunum fyrir.
—x—
Island bar á sínum tíma gæfu
til þess að ganga í tima í vam-
arsamtök hinna vestrænu þjóða
og náði skömmu siðax mjög hag-
kvæmu samkomulagi við Banda-
ríki Norður-Ameriku um, að
þau taakju að sér hervamir
landsins. Hafa þeir, sem kunn-
ugt er, herstöð sína í Keflavik,
og geta þaðan fylgzt með öllum
skipa- og flugferðum um norðan
vert Atlantshaf. Hafa helztu
ráðamenn Atlantshafsbandalags-
ins þrásinnis lýst því yfir einum
munni, að þetta sé afar mikil-
vægt fyrir hervarnir bandalags
þjóðanna. Svo sem eðlilegt er
hefir hernaðarþýðing þessarar
bækistöðvar vaxið jafnt og þétt,
jafnframt hernaðarlegu mikil-
vægi Islands yfirleitt. En þvi
miður sikortir talsvert á, að al-
menninigur hér á landi hafi gert
sér nægilega skýra grein fyrir
þeim breytingum, sem orðið hafa
á stöðu Islands í veröldinni. Is-
land er ekki lengur einangrað
land, og fjarlægð þess frá öðr-
um löndum tryggir engan veginn
lengur hemaðarlegt öryggi.
Flestir menn hér á landi, sem
ekki eru blindaðir af pólitísku
ofstæki, hafa enga sérstaka and
úð á varnarliði Bandaríkjanna í
Keflavik, en mörgum hefir enn-
þá ekki skilizt nægilega vei mik
ilvægi þess fyrir öry.ggi, frelsi
og sjáifstæði landsins. Þetta er
raunar skiljanlegt þegar þess er
gætt, að strandhögg sjóræningja
hafa ekki átt sér stað hér á
landi í margar aldir. Landsmenn
hafa yfirleitt litið á þetta öryggi
sem sjálfsagðan hlut og alger-
lega leitt hjá sér, að grafast fyr
ir orsakir þess. Vopnaviðskipti
hafa heldur ekki átt sér stað hér
á landi, síðan á dögum Jóns
Arasonar og siðbótarinnar.
Vegna þessa verða menn hér á
landi hvumsa við, ef þeim er
bent á það, að Islendingar geta
seint fullþakkað, að brezka
stjórnin varð á undan Þjóðverj-
um, að senda varnarlið til lands
ins árið 1940. Auðvitað hernámu
Bretar landið í eigin þágu, því
þeim var ljóst hernaðarlegt mik
ilvægi þess, þó það væri e-kki þá
svipað því eins mikilvægt í hern
aði og nú. En .við nutum vissu-
lega góðs af þessari herkænsku
þeirra. Við völd var þá hér á
landi skamimsýn og ráðvillt rik-
isstjórn, sem hafði engan skiln-
ing á hernaðarlegu mikilvægi
landsins og igerði sig hlægilega
með því, að mótmæla komu varn
arliðsins, í stað þess að bjóða
það velkomið. Auðvitað hefði
hún strax í upphafi stríðsins átt
að óska eftir hervernd frá Bret-
landi eða Bandarikjunium. Og nú
stöndum váð enn á vegamótum. I
rauninni höfum við, þegar til
lengdar lætur, aðeins um tvo
kosti að velja: Sovézká hersetu,
eða áframhaldandi vamarlið frá
Bandaxlkjunum. Og megum
þakka Guði almáttugum fyrir,
að við getum enn valið. Og val-
ið ætti ekki að vera erfitt. Ef
fyrri kosturinn yrði vaiinn,
myndi áreiðanlega verða skammt
að biða nýrrar heimsstyrjaldar
og þá yrði áreiðanlega barizt á
íslenzkri grund, því hínar vest-
rænu þjóðir yrðu þá til neydd-
ar, vegna eigin vama, að hrekja
her Rússa burtu af landinu,
hvað sem það kostaðd. Ég læt
menn um, að geta sér til um af
leiðingamar fyrir þá, sem þá
ættu hér heima.
Ýmsir munu halda þvi fram,
„að hér sé verið að mála fjand-
ann á vegginn". Tiitölulega frið
vænlegt sé nú milli stórveld
anna, samningar standi nú yfir
eða fyrir dyrum um minnkun
herbúnaðar o.s.frv. En ég spyr:
Eru menn nú búnir að gleyma
því, að á árinu 1938 var hinn
Gunnlaugur Jónasson.
svonefndi „Múndhen-sáttmáli"
gerður raeð fjórum stórveldum i
Evrópu, og er brezki forsætis-
ráðherrann steig á land á ætt-
jörð sinni, að aflokinni sættar-
gerð við Hitler sagði hann við
hóp af helztu forvigismönnum
þjóðar sinnar: „Friður um vora
daga, herrar mínir." Að ári liðnu
hóf Hitler styrjöldina. Og hafa
menn lika gleymt því, að yfir
stóðu í Washington vinsamlegar
samningaumleitanir i desember
1941 á milli Japana og Banda-
ríkjanna, þegar hinir fyrr-
nefndu réðust fyrirvaralaust á
bandarísku flotastöðina í Pearl
Harbour á Hawayeyjum? Halda
menn virkilega, að slíkir atburð
ir geti ekki gerzt aftur? Ég
segi: þeir gerast áreiðanlega,
hvenær sem einræðissinnuð of-
beldisstjórn stórveldis telur sér
henta. Og svo mikilvægt er land
vort orðið hernaðarlega, að það
gæti orðið fyTir þess konar fyr-
irvaralausri árás, ef við látum
það vera varnarlaust eða varn-
arlítið. Menn ættu og að minnast
þess, sem gerðist i Danmörku og
Noregi 9. apríl 1940. Enginn
þjóst við fyrirvaralausri árás á
þau lönd þá. En hver varð raun
in? Og við mættum einnig minn-
ast allra þeirra mörgu þjóða,
sem Sovétríkin hafa hneppt í á-
nauð síðan þau hófu göngu sina.
Já, við stöndum á hyldýpisbarmi
og erum í „dauðahættu", eins og
Kristján Albertsson orðaði það
í MW. á dögunum. Og svo hörmu
legt sem það er, þá situr nú að
völdum á Islandi, jafnvel eim
ráðvilltari og aumari ríkisstjórn,
en sú, sem sat að völdum árið
1939. Stjórn, sem hefir keypt
sér fylgi kommúnista í landinu
með því, að lofa því (þó með
loðnu oírðalagi sé), að láta varn
arliðið frá Bandaríkjunum fara
úr landi og gera landið varnar-
laust. Allar vestrænar þjóðir
standa furðu lostnar yfir þess-
um fyrirætlunum. En Sovétmenn
lýstu þegar í stað yfir velþókn-
un sinni og ánægju yfir hinum
brákaða hlekk í varnarkeðju
Atlaptshafsbandalagsins. Þyikir
þetai nú, sem von er, vel bera í
veiði, að geta fyrirhafnarlítið
hrifsað hemaðaraðstöðu hér á
Iandi, hvenær sem gott tilefni
gefst. Og er engin furða, svo sár
lega, sem þá vanhagar um slíka
aðstöðu á miðju Norður-Atlants
hafi. Ég ræð mönnum fastlega
til, að lesa vandlega grein
Kristjáns Albertssonar, rithöf-
undar, sem birtist i Mbl. 3. nóv.
sl. undir fyrirsögninni „Ein
dregnir landráðamenn“. Og enn
fremur grein h£ins í sama blaði,
2. des. sl. Sovétvinirnir sem
fundirm héldu i Háskólabíói 1.
des. sl., ættu að kynna sér efni
þessara greina og hvert álit höf
undurmn, sem er einn af virt-
ustu sonum íislenzku þjóðarinn-
ar, hefir á þjóðShættulegri starf-
semi þeirra. Nefna vil ég enn
eina ástæðu þess, að því nær ó-
umflýjanlegt, er að hafa hér öfl
ugt vamarlið. Hún er sú, að
einskis má láta ófreistað til þess,
að koma í veg fyrir, að hernað-
arátök verði hér innanlands. Lát
um svo vera, að herflokkar eig-
ist við úti á reginhafi, þótt á
nálægu hafsvæði væri, enda höf
um við, að sjálfsögðu, cngin tök
á að koma í veg fyrir það. En
út ytfir tæki, ef orustur yrðu
háðar á íslenzkri grund. Þarf
ekki mikið hugarflug til þess, að
igeta sér til um þann feikna-
skaða, sem slik átök myndu
valda á mannvirkjum og náttúru
verðmætum, að ógleymdu því
manhtjöni, sem óhjákvæmilega
hlytí. að verða þjóðhæltulegt,
elnkum ef um langvarandi átök
yrðd að ræða. Öll stefna okkar
í öryggismálum á að markast £if
þvi, að allt hugsanlegt og JEram-
kvæmanlegt verði gert til þess,
að forða þjóðinni frá slikri ó-
‘gæfu.
—x—
Ég veit vel, að það var á orði
haft, þegar við gengum í Atl-
antshafsbandalagið, að heriið
frá bandalaginu ætti ekki að
þurfa að staðsetja hér „á frið-
artímum". Slíkt tal var að vísu
afsakanlegt eins og þá stóðu
sakir. Ég hefi nú upplifað tvær
heimsstyrjaldir á aðeins 30 ára
bili eða svo, og i lok beggja var
þvi hátiðlega lýst yfir, að slák-
ar styrjaldir yrðu aldrei háðar
oftar og væru raunar óhugsan-
legar. Auk þessa voru í báðum til
vikum gerðar ráðstafanir, sem
menn þá héldu, að hlytu að duga
til þess að útiloka hernaðarátök.
Nú heifir þvi nýlega verið lýst
yfir af nefnd, sem hefir um skieið
starfað að þvi að huga að her-
málum almennt i veröldinni, að
síðan seinni heimsstyrjöldinni
lauk, hafi til þessa verið háðar
55 styrjaldir á jörðinm. Og i
ljósi þessa sjá nú allir eða ættu
áð sjá, hve áðurnefnd óskhyggja
var barnaleg. Og er nú ekki von
að menn spyrji? Hvenær hafa
eiginlega verið friðartímar á
jörðinni á sögulegum tima?
Nefna má hinn rómverska frið
(pax romana), sem talið er að
hafi enzt i þrjár aldir í löndun-
um í kring um Miðjarðarhafið.
Nefna má einnig himn enska
frið, sem ríkti á Norður-Atlants
hafi í álíka langan tima (pax
anglioa), en svo er vist upp tal-
ið, a.m.k. í hinum vestræna
heirni. En við skulum vona, að
sá timi komi, að vest-norrænn
friður (pax arktica) riki í lönd-
unum umhverfis Norður-ishafið,
og gasti enzt í þúsundir ára, ef
vel tæfldst til.
Biessaður utanri.kisráðherrann
okkar stagast ailtaf á því, að við
höfum, er við gengum í Atíants-
hafsbandalagið, bundið inn-
göngu okkar í það þvi skilyrði,
að heriið yrði ekki haft hér á
friðartimum. En hér verður að
hafa gát á. Gildi þessa ákvæðis
verður að meta, eftir ástæðum
hverju sinni. Nú, að tuttugu ár-
um liðnum, eru aðstæður orðnar
allt aðrar i heimsmálunum. Sam-
einuðu þjóðunum hefir ekki tek-
izt, að varðveita friðinn í heim-
inum, eins og vænzt var og ligg
ur nú alveg ljóst fyrir, að þær
eru ekki færar um að gegna því
hlutverki. Utanríkisráðiherra ;
virðist telja að nú séu friðar*
tímar. Heldur hann virkilega að
svo sé? Ég held ekki, að hann
sé svo glámskyggn, heldur að
hér aðeins um venjulega póli-
tískan kattarþvott að ræða og
annað ekki. Því er yfirlýst í
stjórnarsamningnum, að sam-
staða sé ekki í ríkisstjóminni
um áframhaldandi þátttöku Is-
lands í Atiantshafsbandalaginu.
Samkvæmt þessari yfirlýsingu
er ljóst, að mikill meirihluti er
fyrir hendi á Alþingi fyrir á-
framhaldandi veru okkar þar.
Sjálfsagt höfuim við lagalegan
rétt til þess að visa Bandaríkja-
liðinu úr landi og gera landið
varnariaust. En höfum vlð sið-
ferðilegan rétt til þess að svíkj-
ast aftan að bandamönnum okkar
og stórveikja hervarair þeirra
og öryggi með sliku athætfi? Ég
veit ekki hvað öðrum sýnist, en
mér sýnist ekki betur en sómi og
heiður þjóðar vorrar sé hér í
húfi. Afstaða Alþýðubandalags-
tas (þ.e. kommúnista) er raun-
ar sæmilega samkvæm sjálfri
sér. Þeir vilja ganga úr Atlants-
hafsbandalaginu, sem er í raun
og veru sama og taka upp sam-
stöðu með Sovétríkjunum og
bandamönnum þeirra. En þvi er
tæplega hægt að trúa um þá
þingmenn hinna stjórnarflokk
anna tveggja, sem vilja að land-
ið verði áfram í Atlantshafs-
bandalaginu, að þeir vilji, þegar
á herðir, sýna bandalagsþjóðum
vorum þá óvináttu, að maður
ekki segi beinan f jandskap, með
þvi að greiða á Alþingi atkvæði
með brottför varnarliðsins og
veikja með þvi af ráðraum hug
varnarstöðu bandalagsins, jafn-
•vel þótt sumir þeirra trúi þvlí,
að þátttaka okkar í þvi, án her-
varna, sé landinu nægileg vöm.
Slík afstaða væri líka með öllu
óréttlætanleg á þeim veiku for-
sendum, að nú sé friðvænlegt í
veröldinni, og auk þess landi
voru til beinnar hneisu. Og þetta
þvi fremur, sem enginn hefir
treyst sér til þess að halda því
fram með rökum, að vera varn-
arliðsins hér hafi valdið þjóð-
inni umtalsverðum óþægindum.
—x—
En eitt er víst, að meðan hern
aðarlegar afstöður eru hér um-
hverfis okkar kæra land, eins
og nú eru þær, þá væri það
stórvítavert, að gera það varn-
ariaust. Ég skora því á alla
hugsandi sæmdarmenn í land-
inu, að bjarga öryggi og sæmd
þjóðar vorrar, og koma í veg
fyrir að varnarlið Bandarikj-
anna verði látið fara úr landi
með því, að fylkja sér sem fast-
ast 1 þessu máli að baki stjóm-
arandstöðuflokkanna á Alþlngi,
og stæðu þá vonir til þess, að
meirihluti yrði ekki lengur á Al-
þingi fyrir þvi að efna þau, að
vísu loðnu fyrirheit, sem komm-
únistum voru gefin í stjórnarsátt
málanum í fljótræði og að lítt
athuguðu máli, um brottvísun
varnarliðsins.
Skrifstofustúlka
Skrifstofustúlka óskast til starfa við færslu á bókhaldsvél. —
Daglegur vinnutírni er frá 8.20—16.15. ekki er unnið á laugar-
dögum.
Umsóknir ásamt upplýsingum um aldur, menntun og fyrri störf
sendist afgreiðslu blaðsins, merktar: „3370” fyrir T7. þ. m.