Morgunblaðið - 26.03.1972, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. MARZ 1972
Verðum við
að draga úr
or kunotkuninni ?
í ANNARRI grein sinni um vandamál heims-
ins ræðir Gerald Leach, vísindafréttaritari
Observers, við tvo bandaríska vísindamenn, þá
dr. Alvin Weinberg (bjartsýnismanninn) og
Barry Commoner (svartsýnismanninn) um
orkunotkunina í heiminum, þörfina fyrir orku
og hugsanlegan skort á orku.
Dr. Alvin Weinberg er
eðlisfræðingur frá Chicago,
56 ára að aldri. Hann kom
árið 1945 til starfa í Oak
Ridge National Laboratory,
sem er miðstöð kjarnorku-
rannsókna í Bandaríkjun-
um, og hefur verið þar fram-
kvæmdastjóri síðan 1955.
Hann er heimsþekktur sér-
fræðingur um kjarnorku.
Meðal þekktra bóka hans er
„Reflections on Big Science“
frá 1957. Hann á konu og tvö
börn.
Prófessor Barry Common-
er er líffræðingur frá Brook-
lyn, 54 ára að aldri. Hann
kom 1947 til starfa við Was-
hington-háskóla í St. Louis,
þar sem hann er prófessor í
plöntulíffræði, forseti grasa-
fræðideildarinnar og fram-
kvæmdastjóri miðstöðvar
fyrir líffræðikerfi í náttúr-
unni. Meðal bóka hans er
„The Closing Circle“ frá
janúar sl. Hann er kvæntur
og á tvö börn.
Leach: Um allan heim krefj-
ast æ fleiri betri lífsskilyrða.
í fáum orðum sagt táknar það,
að fólk vill nota meiri tækni,
meira af málmum, meiri orku
o.s.frv. Teljið þið að slík alls-
herjar iðnvæðing um víða ver
öld sé möguleg?
Commoner: Niei, það held ég
ekki, vegna þess að ástæðan til
þessarar tegundar iðnvæðing-
ar — þ.e. áköf nýting orku og
tilbúinna efna — í landi á borð
við Bandaríkin, er ekki nema
að litlu leyti ætlað að auka vel
ferð mann'kymsins, he.diur er
hún tii þess að halda efnahags-
kerfinu i skorðium. Úr því þeg-
ar er orðið ljóst að þetta geng-
ur ekki í Bandaríkjunum, þá
er óhugsandi að það geti verk-
að i öllum heiminum.
Weinberg: Ég er ekki á sama
máli. Barry Commoner hefur á
sinni stefnuskrá að halda því
fram að við séum mitt í mestu
úlfakreppu. Ég get ekki séð
það. Ég veit að við eigum okk
ar vandamál, en ég tel að við
verðum að veita tækninni tæki
færi og hvatningu og vekja
hana til dáða til að ráðast gegn
þessurn vanda. í rauninni er
þetta skoðanamunur okkar.
Barry vill byltingu. Ég
vil bæta tæknina.
Leach: En þú, sem ert fræg-
ur fyrir að vera bjartsýnn
tæknimaður, viðurkennir þó að
vandamálin séu fyrir hendi og
einnig að í taakn nni fe st
áhætta fyr'r umhverfið?
Weinberg: Ég segi ekki ann
að en það, að á mörgum svið-
um er t'knn göUuð. Ég játa
það, að ég viðurkenni, að
Barry og umhverfisverndar-
menn eins og hann, hafa þarna
tekið í skottið á tæknimönnun-
um með bví að segja, „Sjáið
igóðir hiá • r. þarrr : i'U vanda-
málin“. En tæknimenn eru nú
fyrst að b; a að taka sig sarn-
an til að kippa hlutunum í lag.
Við höfum ekki verið í þessum
umhverfisverndarmálum nema
— ja, fimm ár? Áður en við
förum að vekja upp þörf fyr-
ir viðamiklar þjóðfélagsbreyt-
ingar, — breytingar sem jafn
ógerlegt er að sjá hvaða félags
legar afleiðingar hafa, eins og
breytingar af sjálfri tækninni
— áður en við gerum það, þá
skulum við gefa tækninni
tækifæri, og athuga svo hvern-
ig gengur. Við skulum segja
eftir 10 ár.
Commoner: Ég spái að það
takist ekki. Frumorsök flestra
þeirra vandræða, sem tæknin
hefur lent í á síðari tirnum,
byggist á því að það er skyndi
gróði í einkahagsmunaskymi
sem drífur hana áfram. Slíkt
getur ekki gengið til lengdar
ef við hugsum á heimsmæli
kvarða. Svo að rétt notkun á
tækni — þ.e. til sem mests
ágóða fyrir mannkynið í við-
tækustu merkingu, verður þá
aðeins sú, að manniegar þarf-
ir stjóma tækninni í stað
skammitáma garóða. En það þýð-
ir breytt þjóðskipulag í mörg-
um lömdium. Á siigildan marx-
istiskan máta tel ég að sósíalí-
sering á efnahagslífi í Banda-
ríkjunum sé skilyrði fyrir
réttri og skynsamlegri nýtingu
hráefnanna.
Weinberg: Ég hafna þessu al
gerlega. Mig grunar að Barry
trúi því ekki sjálfur að sosíal
ismi sé rétta svarið fyrir
Bandaríkin.
Commoner: Jæja, um hvað er
að velja?
Weinberg: Það sem ég var að
tala um. Nýlega hefur stjórnar
kerfið orðið mjög viðkvæmt
fyrir öllum skaðlegum hliðar-
verkunum frá tækninni. Þess
vegna skulum við breyta tækn
inni í samræmi við það og veita
henni svo sitt tækifæri.
Leach: Þið eruð að snúa
ykkur út úr minni uppruna-
legu spurningu. Það sem ég vil
vita er, hvenær þessi hraði iðn
vöxtur muni ná þeirri hindr-
un, sem hráefnaskortur og
orkuskortur eða hvað sem er,
setur honum?
Commoner: Sg held ekíki að
slik hindrun skipti sköpum.
Það er vaxtanmynztrið oig það
tæki sem beitt er til að hafa
stjórn á vextinum, sem hefur
úrslitaáhrif.
Leach: Jæja þá, 'við skulum
þá reyna að ná tökum á við-
fangsefninu með þvi að velja
til umræðu það sem vissulega
er undirstaða allra úrræða.
Það er orkan. Hvernig eru
horfurnar þar, ef við litum
langt fram í tímann?
Weinberg: Ég hefi oft verið
kallaður orku-aðdáandi, vegna
þess að í mínum augum er ork-
an undirstaða menningarinnar.
Hafi maður óendanlega
oiku og ef hægt er að losna
við hliðarverkanir á umhverf-
ið, þá er fengin undirstaða til
að byggja á þoianlegt líf
handa geysimiklum fjölda
fólks. Eitt vantar þó enn í
myndina og það eru nægar
bingðir aif fasfatáburði.
Leach: Nú skulum við
fá fram nokkrar tölur. Orku-
notkun heimsins vex um 4% á
ári. Eða hiúm bvöfaldast á 15
árum. Bilið milli þeirrar orku,
sem notuð er í landi eins og
Ameríku, og meðaitals þeirrar
orku sem notuð er 1 öllum
heiminum, bendir til þess að
mikil tilhneiging sé til að auka
hraðann á allsherjar orku-
vexti. Er hægt að halda óend-
anlega áfram þessari aukn-
ingu ?
Commoner: Nei, að minnsta
kosti ekki í Bandaríkjunum.
Nú þegar er farið að hægja á
þessari orkuaukningu vegna a)
menns áhuga á umhverfis-
vernd.
Weinberg: Ég tel líka að
orkuaukningin muni fara hæg-
ar í Bandarikjunum. Ég held
ekki að orkunotkun Bandaríkj
anna muni vaxa meira en 100%
frá því nú og fram að aldamót
um 2000. Ef við tökum rafork-
una, þá höfum við yfir 300.000
megawöttum að ráða nú þegar.
Talan, sem venjan er að varpa
fram fyrir árið 2000, er milljón
megawött — eða þreföld-
un. Mér finnst liklegri 600.000
megawött eða tvöföldun. En
það hefur lí'ka í för með sér
mikil umhverfisvandamál.
Leach: Hvort finnst þér al-
varlegra?
Commoner: Viðbrögð almenn
ings gegn nýjum orkustöðvum
vegna umhverfisverndar, eru
að verða mestu hömlurnar á
orkuframleiðslu.
Leach: Af fegurðarástæðum?
Weinberg: Nei, það liggur
dýpra en svo. Ég held að
þarna sé um einlægan áhuga
að ræða, og þér tekst ekki að
fá mig og Barry til að rifast
um það.
Commoner: Ekki núna.
Kannski fyrir nokkrum árum.
Weinberg: Ef til vill. En við
Barry erum ósammála um ann-
að. Ég lít svo á að kjarnorku-
stöðvar séu frá grunni hrein
orkuuppspretta. Barry telur
þær óhreinar og áhættusamar.
Commoner: Það er alveg rétt.
Vandinn við það eitt að fást
við og fara með alla þessa
geislun frá ollium kjamorku-
stöðvunum er alveg gífurlegur.
Og það, sem skelfdi mig veru-
lega, var sú staðreynd, að það
urðu leikmenn á borð við mig
sem komu fram í dagsljósið
með þessa áhættu. Og þær
áhyggjur almennings, sem við
vöktum, urðu til þess að sjórn
irnar fóru að huga að þessu.
Weinberg: Þetta kemur ekk
ert við mig, Barry. Allir mikl-
ir Messiasar hafa verið leik-
menn. Mér finnst að veröldin
öll eigi þér og félögum þínum
í umhverfisverndarmálium mik-
ið að þakka fyrir að beina á
svo beinskeyttan hátt athygl-
inni að þessu efni, sem enginn
hafði verulega haft augastað á
áður. Og upp að vissu marki er
ég þér sammála um áhættuna
af kjarnorku. Meðan kjarnork-
an var lítilfjörleg og smá,
voru vandamálin í sambandi
við hana líka smá og ómerki-
leg. En reyni maður að varpa
fullu ljósi á mikilvægi vand-
ans, þegar öll veröldin verður
komin með kjarnorku, þá fást
vissulega háar tölur.
Ef, eins og margir telja óhjá-
kvæmilegt, 15000 milljón manns
munu í veröidinni búa við hálft
eins góð lífsskilyrði og Banda-
rikjamenn núna, þá verður
þörf fyrir 12.000 fimm þúsund
megawatta kjarnorkustöðvar.
Þá þyrfti daglega einn nýjan
kjamakljúf og það stóran, til
að koma í stað þeirra sem eru
orðnir útnýttir. Og hvað í
ósköpunum á að gera við um-
búðirnar um þessa kjarna-
kljúfa, þegar lokað er búð og
hætt að höndla? Þær verða í
hæsta máta geislavirkar.
Ég er viss um að hægt er
að hafa hernil á allri áhættu af
kjamorkustöðvum. Þá á ég við
að hafa eftirlit með eldsneyt-
inu, sem hægt er að framléiða
úr sprengjuir, ráða fram úr
vandanum af úrkastinu, flutn-
ingi á eldsneyti o.s.frv. En
slíkt öryggiseftirlit verður ein
faldara ef kjarnorkustöðvarnar
eru allar í tiltölulega fáum
kjarnorkugörðum, eins og ég
kalla þá. Við reisum þær samt
ekki á þann hátt nú. í Amer-
íku er þetta næstum ófram
kvæmanlegt vegna þess að
3000 fyrirtæki framleiða raf-
magn. Jafnvel í Englandi, þar
sem aðeins eir ein rafveitu-
stjórn, þar er kjamorkustöðv
um dreift út um allt. Ekki veit
ég hvort við getum smalað
þessum stöðvum saman aftur,
en ég tel það mjög mikilvægt
TT
rrw7
THE OBSERVER
J7Tr<s
GEIMFARIÐ JÖRÐ
Erum við í
raunverulegri
og ætti að ganga fyrir að leysa
það.
Commoner: Fyrir nokkr-
úm árum hefði mig ekki dreymt
um að þú hefðir þessi orð um
kjamorkuvisindin. Það skelfir
mig að þú skulir nú vera far-
inn til þess. Athugaðu hvað
þú hefur sagt. Að tæfkniþjóð-
félag hafi lært að framleiða
kjarnorku og síðan haldið
áfram án þess að hafa hug
mynd um hvert það stefndi með
því. Gert var einfaldlega ráð
fyrir því að svör fyndust við
öllum þeiim vanda, sem skapað-
ist.
1 mlnum huga, er það hættu
legasti þátturinn í þessu, að al-
menningur, iðnaðurinn og
stjórnin hér i Bandaríkjunum
hafa öll verið sannfærð um að
þannig mundi tæknin ávallt
starfa. Að hún mundi alltaf
leiðrétta sín eigin mistök og
því sé þarna á ferðinni full-
komin mannleg athöfn, í þeim
skilningi að hvað sem tæknin
kemur fram með, þá fylgi þvi
að lokum engin vandamál.
Weinberg: Ég hefi einungis
haldið því fram, að tækni okk
ar sé ófullkomin. Og ég vil bæta
því við, að enginn er óskeik-
ull eða mikill spámaður á fram
tíðina. Við skeikular manneskj
ur gerum bara það bezta sem
við getum.
Commoner: Niei, en tæknin
gerir kröfu til að vera talin
óskeikul. Og aimenningur hefur
þá hugmynd að tæknin sé
óskeikul. Öll þessi nýju afkasta
miklu tæki, sem við látum
vinna fyrir okkur — nýju orku-
stöðvarnar, nýju ræktunarað-
fenðirnar, nýju tilbúnu efnin
o.s.frv., allt er þetta afrakstur
nokkurs konar mannlegra at-
hafna, sem unnar voru undir
föisku flaggi.
Weinljerg: Ekki undir
fölsku flaggi. Heldur þar sem
menn voru ekki búnir að átta
sig til fulLs á öllu sem fylgdi.
Við erum í rauninni mest ósam-
mála um dýpt vandans og hans
rétta tima. Þama er um að
ræða þungmelt vísindi. pg þau
hafa í för með sér mikið af erf-
iðum vandamálum. Þar til
nú alveg nýlega hafa þau ekki
meðtekið í sinn hugsanagang
þinn hugsunarhátt um áhætt-
una fyrir umhverfið. En þegar
þau gera það, eins og þau eru
nú að byrja að gera, þá getur
tæknin komið fram með nothæf
ar lausnir á mörgum af þess-
um vandamálum.
Barry, þú ert skemmtilega
óþolinmóður. Ég get ekki sagt
annað en að vísindin muni, ef
þau fá tíma til, í mörgum til-
fellum sýna meiri velvild og
skilning í aðferðum sinum en
hingað til.
Leach: En þetta ber vott um
blinda trú.
Weinberg: Nei, ág vil kalla
það upplýsandi traust. Til dæm
is má með góðu móti halda
þeirri skoðun fram að vel rek-
in kjamorikuver megnl minina
en kolaorkuver. Þó krefjast
þessi ómengandi orkuver sívak
andi árvekni og geysilegs eft-
irlits og það verður að greiða
íyrir kjarnorkiunnii. Þetta tákm-
ar það, að til þessa verður að
koma upp nokkurs konar heil
ögum tæknireglum fyrir þá,
sem heliga sig því verkefni að
sjá til þess að þessi orkuver
starfi óaðfinnanlega. Sé spurt
hvort það sé raunsæ framtíðar
spá, þá svara ég: Hvað hafið
þið betra upp á að bjóða?
Commoner: Það sem ég hefi
betra upp á að bjóða, er að
nota ekki svona mikla orku.
Reisa alls ekki kjarnorkuver
og nota í staðinn minni orku.
hættu ?