Morgunblaðið - 26.03.1972, Blaðsíða 17

MORGUWBLAÐIÐí SUNNUDAGUR 20. MARZ 1972
17
JÓHANN HjXLMARSSON
STIKUR
Eru dagar
merniingar-
tímaritanna taldir?
ÞEIR, sem fylgjast vilja með nor-
rænu menningarlífi, komast ekki hjá
að lesa helstu timarit um menning-
armál, sem enn eru gefin út á Norð-
urlöndum. Ég undanskil Island í
þessu efni því að útgáfa íslenskra
tímarita hefur sjaldan eða aldrei
verið jafn bágborin og nú. Þau tíma-
rit, sem ég hef í huga, eru Vindros-
en i Danmörku, Vinduet í Noregi,
Bonniers Litterara Magasin og Ord
och Bild í Svíþjóð og Horisont í
Finnlandi. Fleiri tímarit koma að
sjálfsögðu til greina, en ég held mig
við þau þekktustu.
Fyrrnefnd tímarit hafa einkum
fjallað um bókmenntaleg og listræn
efni, en síðustu árin hefur sú breyt-
ing orðið, að þjóðféiagsmál haía
gerst æ rúmfrekari á síðunum og nú
er svo komið að sum þessara rita
eru nær eingöngu helguð þjóðfélags-
málum eða félagslegum bókmenntum
og listúm. Þessi stefna tímaritanna
hefur eflaust átt að leiða til þess,
að þau næðu meiri útbreiðslu, ættu
erindi við fleiri en áður. En nú hafa
þær fréttir borist firá Svíiþjóð að
hinu virðulega og rótgróna riti Bomn-
iers Litterára Magasin (BLM ) sé
hætta búin af einhliða vinstri rót-
tækni. Lesendur munu hafa sagt rit-
inu upp og krefjast þess að
það verði eins og áður fyrst og
fremst tímarit um bókmenntir, en
ekki vettvangur marxískra hópa,
sem hafa látið mikið að sér kveða
að undanfönnu. Bonniers Litterára
Magasin hefur lengi átt í töluverð-
um erfiðleikum. Fyrir nokkru
var þvi breytt i ársfjórðungsrit, en
kom áður í tiíu heftium á ári. Nú virð
ast örlög tímaritsins ráðin. Útgefend
ur ritsins kenna pólitíkinni um ófar-
irnar. Rifstjórinn hefur aftur á móti
lýst því yfir, að ritið hafi aðeins
fylgt bókmenntunum eftir, ef það
dæmist of pólitiskt sé það vegna
þess að bókmenntirnar hafi orðið
pólitiskari.
Liklegt er talið að Bonniers Litt-
erára Magasin breyti um stefnu, taki
upp þráðinn frá því „I gamla daga“,
gefi vandamálum listarinnar meiri
gaum, en láti þjóðfélagslegu vanda-
málin að mestu liggja milli hluta.
Hvað sem öðru líður munu fáir
fagna dauða tímaritsins. Það hefur
áratugum saman verið norrænu
menningarlífi traust stoð, ekki síst
með kynningu sinni á erlendum bók-
menntum.
Annað sænskt íímarit, Ord och
Bild, hefur þann háttinn á að taka
einstök afmödkuð efni til umræðu i
hverju hefti. Frá liðnu ári má benda
á greinar um Parísarkommúnuna,
konurnar og vinnumarkaðinn, Sam-
einuðu þjóðirnar og heimsvalda-
stefnuna, kalt menningarstríð,
barna- og unglingabókmenntir, Jap-
an og framtíðina og raunsæi í list-
um. Eitt heftið samanstendur eink-
um af efni, sem dagblöðin hafa hafn
að vegna þess hve höfundarnir voru
skorinorðir í skrifum sínum. Ekki er
langt síðan Ord och Bild f jallaði nær
eingöngu um bókmenntaleg og list-
ræn málefni.
Fleiri rit hafa hafnað fagurfræði-
legri afstöðu til efnisvals. Danska
tímaritið Vindrosen, sem áður
var vettvangur ungra skálda, sem
veltu fyrir sér bókmermtum og heim
speki, er orðið byltingarrit, þar sem
mikið er rætt um stéttabaráttu,
lýðræði á vinnustað, baráttuna gegn
hinum aiþjóðlega kapítalisma, heims
valdastefinu og marxisma. Innan
um er þó að finna skáldskap, en það
er hrein tilviljun að rekast á eitt-
hvað, sem ekki leggur mest upp úr
því að taka eindregna afstöðu til um
hverfisins.
Ritstjórar norska tímaritsins
Vinduet Mta á það sem skyldu sína
að hvetja til umræðu. Þeir birtu ný-
lega viðtal við marxíska bókmennta
fræðinginn Georg Lukács, tekið
beint upp úr New Left Review. Þeir
virðast einnig hafa mikið dálæti á
Bob Dylan og gleyima ekki heldur
John Lennon því að þeir birta ljóð
hans Valdið til fólksins í norskri
þýðingu. Sé nýjasta hefti Vinduets
haft í huga er það þó fyrst og fremst
fjölbreytnin, sem vekur athygli. Ég
hef sjaldan fengið í hendur jafn efn
ismikið norrænt rit. Efnið er ákaf-
lega misjafnt að gæðum, en ekki
verður diregið i efa, að þeim Kjell
Heggelund og Jan Erik Vold hefur
tekist að gera ritið skemmtilegt.
Það er meira en sagt verður um fiest
norræn menningarrit um þessar
mundir.
Finnska timaritið Horisont er með
nokkuð hefðbundnu sniði. 1 því birt
ast oft viðamiklar yfirlitsgreinar og
hvers kyns firóðleikur um bókmennt
ir er aðalefni ritsins. Umsagnir um
bækur setja svip sinn á ritið.
Áhersla er lögð á að hafa ritið sam-
norrænt og hiefur af þvi tilefni
stundum flotáð með efni frá ís-
landi. Hinn félagslegi áhugi hefur
ekki sneitt hjá Horisont. En þeir,
sem vilja að bókmenntatímarit veiti
upplýsingar um bókmenntir, munu
áreiðaniega geta sótt margt í Hori-
sont. Þó að form þess sé fast í snið-
Kápa á Bonniers Litterára Magasin.
Myndin er úr atvinnulífinu. Er þetta
tímarit um verkalýðsmál?
um er það lifandi tímarit og yfir-
leitt ágætlega skrifað.
Engum blandast hugur um, að
tímarit eiga að vera trú sínum tíma.
Ef til vill eru hin norrænu tímárit
til vitnis um algjöra stefnubreyt-
ingu í menningarlifinu, kannski
koma ekki framar út menningartíma-
rit í hinni gömlu merkingu orðsins.
Menn hætta að einskorða menning-
una við fagrar listir. En marg-
ir munu þó telja, að sú tilhneiging,
sem mest hefur borið á i nýlegum
norræmum tímaritum, verði ekki
lengi ofan á. Dæmið um Bonniers
Litterara Magasin gæti verið vis-
bending um að sú skoðun hafi við
rök að styðjast.
að æskja samtals við Willy
Brandt sjálfan og engan annan.
Enginn skilur þarfir íslenzku
þjóðarinnar betur en kanslar-
inn. Betri vin í Vestur-Þýzka-
landi en hann eiga Islendingar
ekki. Og hann á góða vini í þeim.
Vonandi verður stefna hans,
sem beinist að því að draga úr
deilum og viðsjám í Evrópu, of-
an á, áður en yfir lýkur. En
það verður ekki, ef hermdar-
verkamenn austan Járntjalds
móta stefnuna í Tékkósióvakíu
og víðar.
Betur undir
breytingu búnir?
Enda þótt brezki togaraflot-
inn við Island veiði á grynnri
miðum en sá vestur-þýzki, virð-
ist óttinn, sem gripið hefur um
sig meðal brezkra fiskimanna
ekki á rökum reistur. I samn-
ingunum við Breta og Vestur-
Þjóðveirja var á sínum tima gert
ráð fyrir því, að brezkir út-
gerðarmenn treystu svo skip
sin og stækkuðu, að þeir gætu
verið betur undir það bún-
ir, þegar þar að kæmi, að hverfa
af grunnmiðum við ísland. Ef
þeir hafa ekki notað tímann til
þess, er það ekki sök Islendinga,
heldur Breta sjálfra. Vestur-
Þjóðverjar hafa ekki látið tím-
ann ganga sér úr greipum, og
hafa þeir nú stóra verksmiðju-
togara hér við land.
Vernda þarf
togaramiðin við
næstu útfærslu
Áður var minnzt á ræmuna
vestur af landinu, þar sem beztu
togaramiðin eru. Bretar geta
verið óhræddir, þvi að þeir fá
að fiska á henni utan 50 milna
markanna eins og aðrir. Ræma
þessi er um 220 sjómiina löng og
fæst mestur fiskurinn á beliti
milli 55 og 65 sjómílna. Bretar
ættu að fagna því að þessi ræma
var skilin eftir, í stað þess að
skjóta málinu til Haag, hvað þá
Þjóðverjar. Ef einhver mistök
hafa átt sér stað í landhelgismál
inu eru þau Islendinga einna.
Þeir áttu auðvitað að tryggja að
þessi mikilvægu togaramið
lentu innan nýju fiskveiðilögsög
unnar. Því miður hefur ekki
verið búið svo um hnútana, en
væntanlega verður það gert, þeg
ar Islendingar stíga næsta spor
í verndun fiskimiða sinna. Þá
munu væntanlega bæði Vestur-
Þjóðverjar og Bretar hafa gert
sér grein fyrir því, að útf'ærsla
fiskveiðUögsögunmar við íaland
er þeim ekkert vandamál. Bæði
þessi lönd eru rík, standa
á gömlum merg og eiga nægar
■auðlindir. Vestur-Þýzkaland er
eitt ríkasta land í heimi. Það
þarf ekki að láta greipar sópa
um matarbúr íslenzku þjóðarinn
ar. Yfir 80% af útflutningi Is-
lendinga byggjast á sjávarafurð-
um, eins og kunnugt er. Um 0,2%
af útflutningstekjum Vestur-
Þjóðverja koma frá sjávarút-
vegi. Minna getur það varla
verið.
Ekkert
þorskastríð
Rétturinn virðist því miður
oftast vera þeim megin, sem
styrkurinn er. Þannig skipta
stórveldin hafsbotninum á milli
sín, ef þeim bíður svo við að
horfa og gas eða olía freistar
þeirra, sbr. Norðursjóinn. En
meira og minna fisklaust hafið
yfir hafsbotninum láta þau eiga
sig, enda lítið upp úr miðunum
þar að hafa eftir aldalanga rán-
yrkju þessara sömu þjóða og
næstu nágranna þeirra. íslend-
ingar geta ekki sætt sig við, að
það sé siðferðilega rétt að þjóð-
ir geti skipt á milli sin hafs-
botninum, eins og gert hefur ver
ið í Norðursjónum, en allt önn-
ur lög og reglur eigi að gilda
um hafið yfir botninum. Engin
alþjóðalög gilda um fiskveiði-
takmörk. Alþjóðadómstóllinn
getun eklki ákveðið þau. Það eru
aðildarriki Sameinuðu þjóðanna,
sem þar ráða úrslitum. Vitað er
að mikill meirihluti þeirra að-
hyllist stærri fiskveiðilögsögu
en 12 sjómílur og þessi sami
Þýzkur skuttogarl.
meirihluti á áreiðanlega ekki eft
ir að láta „siðferði" stórvelda
þess efnis að önnur lög gildi á
botninum en hafinu yfir honum,
villa sér sýn. Ef Norðursjórinn
og hafið út af austur-
strönd Bandarikjanna, svo að
dæmi séu tekin, væru full af
fiski og ein helzta gullkista að-
liggjandi landa, hefði at-
hygli þeirra áreiðanlega fremur
beinzt að sjónum og fiskimiðun-
um, en hafsbotninum. Ætli menn
eins og Willy Brandt og Edward
Heath mundu ekki skilja svo
sjálfsagðan hlut, ef forystu-
menn íslenzku þjóðarinnar kæm
ust i færi við þá í góðu tómi.
1 þonskastriðinu sýndi það sig
að það voru engir jónasarárna-
synir sem það deilumál leystu,
heldur Ólafur Thors og McMill-
an. Af þeirri staðreynd eigum
við nú að draga réttar ályktan-
ir. Forystumenn Alþýðubanda-
lagsins geta forklúðrað heim-
sókn Bemadettu Devlin til Is-
lands við augljósan fögnuð og
liðsinni bókmenntagagnrýnanda
Vísis án þess tjón hljótist af, en
lýðræðissinnum ber að hafa nán
ar gætur á því að kommúnistar
forklúðri ekki einnig útfærslu
fiskveiðilögsögunnar. Okkur er
vandi á höndum, þar sem Lúð-
Vík Jósepsson, sjávarútvegs-
málaráðherra, virðist gera allt
sem í hans valdi stendur til að
draga landhelgismálið úr hönd-
um Einars Ágústssonar, utanrík
isráðhenra, og þeirra manna sem
hann að sjálfsögðu trúir fyrir
meðferð þess. Það er gott ag
blessað að senda menn utan tii
að kynna máilstað oiklkar ag vafa-
laust hiefur senditooði Lúðviks
Jósepssonar ger*: sitt bezta. En
óraunsæi á borð við það að menn
geti sagt fyrir um niOunstöðu
þjóðaratkvæðagreiðslu uim land-
helgisimálið í Bretlandi minnir
eiinmia helzt á ferð Jörundar
huindadagakonunigs ti'l fslands.
Það var að vísu dálítið skemimti-
leg ferð, en aililir vita hvernig
fór um sjóferð þá. Þrétt
fyrir þessa togstreiitu is-
lenzlkra valdamanna, sem
því miður er öllum auigljós,
er þess að vænta að við losn-
um við þorskastrið þessu sinni.
Þeir brezku blaðamenn sem bezt
þekkja til, eru þess fullvissiir að
Bretar muni ekki senda herskip
hingað norður togurum sínum til
verndar: þeir hafi of slæma
reynslu af veiðum undir her-
skipavernd.
„Siðferði“
og sjálfsbjargar-
viðleitni
Að lokum er ekki úr vegi að
minna á tilburði Breta ekki alls
fyrir löngu til að „leggja undir
sig“ klettaeyjuna Rodkall, sem
er vestur af Suðureyjum og um
300 sjómilum sunnan Færeyja.
Og af hverju kviknaði þessi
neisti gamals nýlendubáls, sem
allir álitu löngu útkulnað? Jú,
álitið er að á hafsvæðunum um-
hverfis klettinn sé gas! Af þeim
sökum vaknaði skyndilega
áhugi Breta á því að innlima
hann í ríki sitt. Svend-Aage
Malmberg, haffræðingur, fjali-
aði um þetta mál í grein hér í
blaðinu i fyrra og komst þá m.a.
svo að orði:
„Þessum línum er ætlað að
vekja athygli á afskiptum Breta
af Rockall svo af megi læna.
Áherzla skal lögð á, að þjóðir
seilast til mikilla umráða á hafs-
botninum jafnframt þvi sem þæf
standa gegn stækkun fiskveiði-
lögsögu, bæði hér við land og
annars staðar. Fyrirhuguð
stækkun fiskveiðilögsögu hér
við land er þó smámunir miðað
við þær reglur, sem viðurkennd
ar eru á sjávarbotninum, enda
hlýtur 50 sjómílna landhelgi að-
eins að vera spor til víðáttu-
meiri svæða, m.a. yfir neðansjáv
arhryggjum og yztu mörkum
landgrunnspallsins, og þá satn-
kvæmt jafnfjarlægðarneglum
við nágrannalönd eins og Gr»n-
land, Færeyjar og Jan Mayem
og jafnvel Stóra-Bretland“.