Morgunblaðið - 23.04.1972, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. APRÍL 1972
Jónas Pétursson: Frá Austurheimi
Hugleiðingar
við Lagarfoss
SJÓNVARPSLEIKRITIÐ:
SVARTUR SÓLARGEISLI
Ég hefi áður getið þess, að
sjðnvarps sé talsvert notið hér
við Lagarfoss. Sérstaklega var al
mennt horft á það mánudags-
kvöldið 28. febrúar, en þá var
sýnt íslenzkt leikrit: Svartur sól
argeisli. Þetta íslenzka leikrit
sáíóp meiri áhuga en annað efni
sjónvarpsins. Og skemmst er frá
að segja, að ekki brást það von-
um. Leikritið var mjög vel gert
og meðferð á hlutverkum svo
góð, að hvergi dró úr giildi efn-
is. Ég hefi oft hugsað um það,
er kynþáttadeilur hefir borið á
góma og ekki skort dómhörku í
garð hvítra manna víðs vegar,
að margir gerðu sér ekki grein
fyrir eigin viðbrögðum að
standa frammi fyrir dæmi, er
snerti þá að innstu hjartarót.
Svo hætt er mörgum við að
gleyma að setja sig sjálfa í spor
þéss, sem dæmdur er. Móðirin
kom heim með hina sárbitru
reynsliu að vestan, — en einnig
kvíðann um það, hvers athvarfs
hún mætti vænta heima. Mér
fundust Viðbrögðin mjög eð'ldleg.
Þó kenndi ég nokkuð í brjósti
um móðurina og ömmuna, — ekki
fyrir, hver viðbrögð henn-
ar voru í sjáilfu sér — heldur
sem fulltrúa þeirra í fjölskyid-
um, sem hún sýndi í skáldverk-
inu, fulltrúa hinna reyndu
mæðra. Konuna, móðurina, sem í
öllu sköpunarverkinu á sterk
ustu og finustu þætti tilfinninga
lífsins, sem gefur skilning út í
yztu æsar leyndardóma þess,
sem við nefnum einu nafni sál.
En mönnum er margt misjafnt
gefið og tröllriðinn tiðar-
andi slævir eðlilegar hjartagáf-
ur.
Eldri systirin, þeirra er heima
voru, var skarplega hugsuð
kona og ungmey. Af þvl að hún
sagði nei við piltinn með bílinn
— af því bauð hún systur sinni
að taka dremginn að sér. Neiið
var henni í reynd ofraun, en
til að gefast ekki upp, þurfti
hún viðfangsefni, tilgang í lífið,
nýja von, nýjan þrótt. Þarna
var tilgangur, viðfangsefni, —
og mesta velgerð við systurina!
Yngsta systirin var frábærlega
vel sýnd. Langar þig stundum
til að öskra? spurði eldri syst-
irin. Og sú yngri sagði já! svo
innOega, að tæpast var hægt að
íleggja meiri fyllingu í orðið.
Já, langar til að öskra! Hvað
skorti? Var ekki þarna fallegt
heimili, eins og nú er kallað?
Foreldrar, systir? Efni virtust
nokkur? Svo var hún sýnd á
hlaupum í Hljómskálagarðinum
með leikbróður — elskhuga? Þá
var mynd tómleikans fuilkomn-
uð. Stæltur vilji og orka kyn-
slóðairinnar, sem nú elzt upp í
þéttbýlinu — einkum við Faxa-
flóann — fær ekki viðfangsefni
— vantar starf! Vélheilinn, sem
framleiðir skóla — nám og skóla
fyrir bernskuna og mikinn hluta
æskunnar, já hann fuiinægir
sumum öðrum ekki. Ekki þeim,
sem langar til að öskra. Þeir
standa örvinglaðir frammi fyrir
tilgangsleysi lífsins, tómleika
starfsleysis, — tilgangsleys-
is! Velferðarþjóðfélagið ætlar að
kvelja lifið úr þeim ungmennum,
sem vélheilinn ræður ekki við
að þjappa í mótin, með það mark
mið, að ópersónulegar múgsálir
byggi að mestu hin nýju þjóðfé-
lög!
Leikritið í sjónvarpinu var til
sóma. Það var vottur þess, að
skynigæddum verum er ætlað að
horfa á sjónvarp, — og væri
mikil nauðsyn að svo sem einu
sinni í mánuði væri llfsbókinni
flett með likum hætti fyrir allra
augum.
MORGUNBL AÐSGREIN AR
UM EINSTAKLIN GSHY GG JU
OG SAMTÍMANN
Miðvikudaginn, 26. janúar s.l.
hófist í Mbl. greimarflakkur: Ein-
staklingshyggja og samtíminn.
Grein þessa ritar Baldur Guð-
laugsson og vissi ég á honum
engin deili, er ég las greinina,
— en það er mikili kostur, —
persónuleg áhrif trufla þá ekki
dómgreindina við mat á lesefn-
inu. Mér þótti greinin þegar við
fyrsta Iestur mjög góð um flesta
hluti. Ég má til með að vitna í
nokkra kafla í greininni: Fyrst':
„Tækni og fjölmiðlunarþjóðfélög
nútímans hafa tekið stefnu, sem
er ungu fólki víða um lönd, þar
sem þróunarinnar gætir enn
ríkulegar en hér, mikið áhyggju
efni . . .“ Síðar: „Hver er þá
þessi þróun? Hún er sú, að það
virðist tiihneigimg tækni og
neyzluþjóðfélaga, hvað svo sem
þjóðskipulagi líður að öðru
leyti (leturbr. min), að steypa
sem flesta, einstaklinga í sama
mót, staðla eiginleika þeirra og
koma á ákveðnu, almennu gildis
mati." Enn segir: „Ekki
þarf hér að vera til að dreifa
ásetningi, hvað þá heldur ill-
gimi eins né neins, meinið felst
í viðurkenndri hagkvæmni
sjálfrar stöðlunarinnar, (Letur-
breyting mín! Þetfa er eiin meg-
inástæða þess, að viða um lönd
segir æskan samfélaginu stríð á
hendur, „leggst út“, ef svo mætti
segja. Með þessu vill hún mót-
mæla þvi, að umhverfið hefur
þegar fengið einstaklingnum
ákveðið hlutverk við fæðingu
hans, miðstéttarunglingnum ber
til dæmis að afla sér háskóla-
menntunar, eignast böm og
buru, þrjú herbergi og eldhús,
gerast góðborgari, tileinka sér
kristilega lífsskoðun, taka virk-
an þátt í Lionsklúbbnum, syngja
I kirkjukór, ganga í bókmennta-
félagið o.s.frv. Enginn dreg-
Jónas Pétursson.
ur ágæti þessara mannlífsþátta
í efa, fjarri því, en það er hið
viðurkennda og sjálfsagða
ágæti þeirra og hin fyrirfram
álitna nauðsyn til eftirbreytni,
sem eru einstaklingseðlinu svo
þung í skauti. Hér við bætist síð
an, að einstaklingnum verður æ
Ijósara máttleysi sitt gagnvart
hinum opinbera vilja og finnur
tii þess, hversu ópersónulegri og
yfirborðskenndari mannleg sam-
skipti verða stöðugt. Þessari þró
un vill nú-kynslóð snúa við.“
Hér er frábærlega skarplega
og yfirlætislaust tekið á máli:
Hættum velferðarþjóðfélagsins,
sem tortíma persónuleika en
framleiða múgsál. Við fslending
ar emm í hættunni með einsýnni
peningahugsun og fráhvarfi
strjálbýlis. Þar nýtur persónu-
leiki sín. Enn er ekki of seint
að stöðva framvinduna, sem
stefnir utan um möndul þéttbýl
iisins. — Hugvekjur í þessum
anda um einstaklinigshyggju og
samtknainn, ritaðar af þeirri
hógværð, sem Baldur gerir, eru
líklegar til áhrifa, til varnar
strjálbýlinu, og þá náttúrlegum
persónuleika, hjá siðgæðisver
um.
Baldur er með hugleiðing-
ar um Sjálfstæðisflokkinn og af-
stöðu nú-kynslóðarinnar til
hans. Mér finnst að bollalegging-
ar um afstöðu flokka til ungu
kynslóðarinnar falli ekki, á
þessu stigi a.m.k. inn í umræð-
urnar. Hætta er á, að þær slái
eins konar blindu á gjörsamlega
hreinskilna umræðu þessa mikil
væga efnis. — Stjórnmálaflokk-
amir eru ekki sízta fyrirbæri
þjóðfélagsins, sem nú-kynslóðin
gerir uppreisn gegn. Sæng
flokkanna er uppreidd á meðan
þeir halda stjórnkerfi sínu í eins
konar erfðaréttarviðjum — hér
er ekki átt við venjuleg fjöl-
skyldubönd öðru fremur —- viðj
um, sem nú um skeið bera merki
tölvubissnesssjónarmiða, — sem
hafa slíka akkerisfestingu í
miðju flokksins, þar sem áhang-
endur hafa „frelsi“ innan þeirra
marka, sem þráðurinn frá akker
inu getur gefið eftir. Það frelsi
er ekki í anda nú-kynslóða,rinn
ar, eins og Baldur skilgreinir og
slíkir flokkar eru áreiðanlega
um það að renna sitt skeið. Sá
flokkur á framtíð, viðgang og
vöxt, sem skoðanahópurinn, sem
Baldur lýsir, myndar, hvort sem
hann heitir O-flokkur, Sjálfstæð
isflokkur, eða eitthvað annað.
Mútustarfsemi af hálfu
flokka í formi líklegheita við
skoðanir ákveðinna hópa í þjóð-
félaginu, sem allir flokkar
reyna að beita, er ein af veiga-
miklum orsökunum til þess að
nú-kynslóðin vill „leggjast út“.
Mútustarfsemi á öðrum
augljósari sviðum ræði ég ekki
hér frekar en að því leyti, sem
draga má ályktanir af því, sem
að framan er sagt. En þau eru
mörg vopnin, sem tölvubisness-
hugsunin smíðar í hendur unga
fólksins með kristilega lífsskoð-
un.
MEIRA UM
EINST AKLIN GSH Y GGJU
OG SAMTÍMANN
1 fimmtudagsblaði 2. marz rit-
ar Magnús Gunnarsson grein
um sama efni í Mbl. og segir:
„Ef til vill er heimurinn í dag
að verða frjósamari jarðvegur
fyrir nýja stefnu eða stefnur,
sem byggja á öðrum grundvall-
arsjónarmiðum en þær stjórn
málastefnur, sem berazt á bana-
spjót I heiminum í dag. Ekki er
ósennilegt að slikar lífsstefnur
eigi eftir að verða skyldar sið-
fræði hinna ýmsu trúarbragða
heimsins, frekar en efnishyggju
nútímans þ.e. þjóðfélag frjálsra
einstaklinga, þar sem hið góða í
hverjum manni ríkir.“ Lokaorð
greinarinnar eru: „Hið þróaða
velferðarþjóðfélag hefir ákveðn
ar tilhneigingar til að steypa
memn í sama mót og draga úr
möguleikum mannsins til þroska.
Það er þess vegna eitt af mik-
ilvægari verkefnum allra frjáls-
lyndra og lýðræðissinnaðra
manna að benda á og berjast á
móti slikri þróun.“
Allt ber þetta að sama brunni.
Enn ritar Jón Steinar
Gunnlaugsson fimmtud. 16. marz
sama greimfflokikmin og nefnir
„Menntakerfi í mótun“. Hann
hefur sem mottó eina af perlum
Stephans G.:
„Láttu hug þinn aldrei eldast,
eða hjartað.
Vinur aftansólar sértu,
sonur morgunroðans vertu," —
sem sló þeim eldi í allar mínar
taugar að greinina las ég í
skyndi og þar var sumt mjög at-
hyglisvert, enda þótt mér þætti
hún hvergi svara til mottósins.
En athygli verð fyrir það. Og
snertir efni, sem sjónvarpsþátt-
ur var nýlega m.a. um undir
stjórn Sigvalda Hjálmarssonar.
Jón Steinar ræðir skynsamlega
um alþýðumenntun á Islandi —
hve hún var mikil og gildi henn
ar almennt. Nú stefnum við nám
inu á sérhæfingarsvið, sem er af
leiðing frá frumstæðu atvinnu-
Leynimelur 13 eftir Þrídrang.
Gistigleði Leikfélags
Austur-Eyfellinga.
Leikstjóri:
Eyvindur Erlendsson.
Ég vona að eniginn áimæli mér
fyrir að færa mér nafnið Hrólfs-
skála í muim í sambandi við
hinn nýja og einkar vist-
lega samkomusal í félaigsheimili
þeirra Seltirniinga hér rétt ut-
an við hreppamörkin á nesinu.
Þetta er fomt og gott nafn á
umgri verstöð í hinu nýja land-
námi félagshe :imilanma, sem fesit-
ir bygigðina í landinu með félags
legri uppbyggingu og listrænum
hugðarefnum í dreifbýliinu.
Þetta va:r fimmta gistirgleði í
Hrólfsskáila í vor. Að þessu
sinni, voru gamlir kunningjar á
ferð: Örfökslýður húsnæðismiði
unar stríðls- og skyndigróðaára
hemámsins, séður fxá sjónar’hóli
Þrídranigs eða öllu heldur í fjar
vídd frá yzta hreppi Suðuriands
undirlendis vestan Víkur og
Jökulsár á Sóliheknasandi, fjöig-
urra stunda akstuir hvora leið
h ngað á Suðume*.
Samsetningurinn er hroUvekj-
andi fjarstæða ef rát:t er á haid-
ið en svo sem klau.falegt sprell
eftir skitotnigi leikstjórans, sem
flætotist hvarvetua fýrir vei'kri
ge-tu ieikenda í stað þess að
styrkja þá til nokkurra átaka.
Félagið er sem saigt á yztu
hreppamörk um si ðmenn i nigar-
innar, á ekki einu sinni inni í al
mennileigu félaigsh’eimili, leiksvið
ið er kytra, 3x2 metrar að stærð
svo hér reynir noikkuð á góð-
vild áhorfanda eða ímyndumar-
afl, ef sýnast á luxusviffla með
8 herbengjum innan vegigja, billj
ard og bar í kjaiilara. Þetta var
þrautin þyngri fyrir L.R. héma
um árið, þegar þetta stríðspró-
dukt vap endiurvakið í Iðnó.
Fjal-aköttuiriinn lét siig samt hafa
sarna húsnœði 1943 en þá var
sitofan fiul af sjarma Alfreðs
Andréssonar og bögTjfæti
lífi til iðnaðarþjóðfélags. Til
lantgskólanáms, sem leiðir til
nýrrar stéttarskiptingar milli
þeirra eir það sitiunda og sitund-
uðu og starfsfólks atvinnulifs-
ins í frumframleiðslunni a.m.k.
Hann segir: „Vert er að gefa
gaum að öðru atriði, sem við-
kemur uppbyggingu skólakerfis
okkar. Það er hin síaukna til-
hneiging, sem virðist vera rikj-
andi í þá átt að sundur dragi
með þeim, sem gánga hinn svo-
kallaða menntaveg og hin-
um, sem aðrar leiðir fara. Ég tel
að talsvert sé þegar farið að
gæta þessa aðskilnaðar, t.d. í
þóttafullri afstöðu ýmissa há
skólastúdenta í garð lítt mennt-
aðs verkafólks og raunar fram-
leiðsluatvinnuveganna yfir höf-
uð. Kemur þetta fram í hroka
gagnvart jafnöldrunum, sem að
skvldunámi loknu fóru út í at-
vinnulitfið, í stað þess að ráðast
í langskólanám. Sýnir þetta
ásamt öðru, hve óskynsamiegt
væri að auka námstímann á ári
hverju og stytta sumarleyfin."
1 sjónvarpsþættinum fyrr-
nefnda var komið irm á nýja
stéttasikiptingu i þjóðféilagiimi
— yfirstéttarhneigðir háskóla-
manna gagnvart alþýðu, sem
framhaldsnám hefir lítt eða ekki
stundað — en vinmir margt af
því undirstöðustörfin í þ.jóðfélag
inu. Þetta sér hver maður með
opin augu. Hneigðir mannskepn
unnar til eigin upphefðar og ann
arra niðurlægingar virðast
fylgja eins og skugginn. Út af
sérhæfingu í námi vil ég aðeins
minna á það, sem Þórarinn heit
inn Bjömsson, skólameistari,
lagði mikið upp úr í einni af sín
um frábæru ræðum, að hanm
vildi einnig hafa menntun-
ina vegna menntunarinn ar —
sem albliða þroskaJLedð.
Hér verður staðar numið að
sinni.
H.Á.S. og samistumdis fékk
h-ver maður sinn skamimt af alis-
nægtaborði sjómhverfinigarinnar.
Aliit fyrir ekki haiði fólagið
uppi merkið og flaggaði með
Moskvulærðum leiksitjóra stoum,
Eyvindi Erl'endsisiyni, túl að kór-
óna samsullið. Það er mi'kil tizka
að lítið megandi leikflokkar
sækist eftir lærðuim og dýrum
leiksitjórum eims og það leysi all
am vanda. Það hressir auðvitað
uppá vanmáttarkenmdima að
skjóta sér á bak við „leerðam
mann i siínu fagi", en álhætfcu-
laust er það engan veginn. Það
sem oftaist fer forgörðum er það
sem upplagi og eðdisgáfum
flökksiins var nærtækast að
sýna, í staðinn er kominm dress-
úr hins stramga herra, leikstjöra
auiglýsing af lakari endanum. Ég
held að reynsl’úlitlum leiikflokiki,
Ausfcur-Eyfelltoigar hafa aðeins
tvö verkefni að baki, væri niær
og mum ódýrara, að kveðja sviðs
vana nágranma til skrafs
og ráðagerða áður en laigt er
upp í leikíör sem þessa eða jaifn
vel áður en frumsýninig er hald-
in. Vimsamlegar viðræður af góð
um huga geta orkað miiklu til
bóta ef (liimanlega haldnar.
Það var Mka svo í Hrólifs
skála, að leikstjórimm skygigði
hrvað eftir anmað á eðlileg við-
brögð leikenda. 1 ammiað simn
var þáttur leikstjórans, Eyvimds
'hjá Selfyssmgum, svipað
drag í auga og þó óliikt leikvan
ari menn er þeir voru á fierð-
inni fyiT I vor. Á hinn bógton
hef ég séð skaptegri vinmubrögð
'hjá Eyvindi í leiksmiiðju hams, á
Litla sviðimu í Frísir kaila
(marz 1969).
Eimstakt var það leikbragð og
'hresisilegt, þegar stúlkan vippar
sér út fyrir ramrna Leiksviðsins
við að sjá frúma sáluigu aftui>
igengna, en öfugismúið þó, , þ.e.
l'eikbragð'ð, ekki frúim, sízt fall-
ið til að láta þrönigt leiksvið
sýnast stærra.
Tilboð óskast í veiði í
Höfðavafni
í Skagafirði á eftirfarandi hátt:
a) Miðað við að veiðin sé leigð til eins árs
(árið 1972).
b) Miðað við allt að 10 ára leigusamningi, er end-
urskoðist, þegar fyrir liggur ákvörðun um,
hvernig standa skuli að fiskirækt og mann-
virkjagerð, sem nauðsynleg kunni að reynast.
Tilboðum sé skilað til Hauks Björnssonar, bónda,
Bæ, Höfðaströnd, eða Egils Bjarnasonar, ráðunauts,
Sauðárkróki, fyrir 15. maí 1972, og veita þeir nánari
upplýsingar. Réttur áskilinn til að taka hvaða til-
boði sem er eða hafna öllum.
VEIÐIFÉLAG HÖFÐAVATNS, Skagafirði.
Að Hróflsskála — fé-
lagsheimili Seltirninga