Morgunblaðið - 18.10.1972, Blaðsíða 17

MORGONBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. OKTÓBER 1972
17
Matthias Johannessen:
„Allir falla í gleymsku eftir
dauðann ef þeir ekki reisa sér
góðan minnisvarða í lífinu66
Kreisky
Innsbrnck, okt. — Leiain
frá Garmisch-Partenkirchen
til Innsbruck og Zúrich er
hin fegursta hér um slóðir.
Zugspitz, hæsti tindur Þýzka
lands, um 3000 m á hæð, gnæf
ir yfir Garmisch með snjö-
skafla i efstu hlíðum eins og
til að minna á að hér voru
vetrarolympíuleikar Hitlers
haldnir. Þegar Innsbruck
blasir svo við allt í einu er
engu líkara en lestin sé flug-
vél og dalurinn opnast 1200
metrum neðar og borgin
breiðir út faðminn i allar átt-
ir og býður gesti velkomna.
Dalurinn er umgirtur fjöll-
um og háum tindum, en borg-
in er hlýleg og laus við alla
tilgerð og minnir dálitið á
Salzburg, einkum gamla
hverfið þar sem margt hefur
varðveitzt frá gömlum tíma.
Það hefur orðið hér eftir
eins og skaflarnir í efstu hlíð
um fjallanna. Hér var líka
heimsmenning að festa rætur
um það leyti sem Island
fannst, og milli okkar
og hennar er ekki 2% klst.
flug í þotu, heldur mörg
hundruð ef ekki þúsund ár.
Án fornbókmennta okkar,
tungu og bókmenningar væri
óbærilegt að vera íslending-
ur. En vegna þeirra er það
gleði og sæmd. Þessu eigum
við ekki að gleyma, ekki
heldur í landhelgisbaráttu.
Sú barátta væri aðeins fyrir
þorskinn, ef varðveizla
tungu okkar og menningar
væri ekki í senn forsenda
hennar og markmið.
1 Innsbruck hefur Maria
Theresía reist sér mikiteverð-
an minnisvarða: fallega frem-
ur hlédiræga óperu við gamte
hluta borgarinnar, þar sem
húsin eru sum jafngömul verk
um Snorra Sturlusonar, eða
Sturlason eins og Norðmenn
skrifuðu nafn hans innan um
nöfn annarra heimsþekktra
höfunda á bókamessunni.
Hann var eini íslendingur-
inn sem þeir nefndu.
í þessum elzta hluta Inns-
bruck og hið næsta söng-
leikahúsinu er hirðkirkjan
með gröf Maximilians 1.
Hann er að vísu ekki
grafinn í steinkistu þesisari,
enda svo um hnútana búið
að við vitum ekki, hvar við
berum beinin, og á það
jafnt við um keisara sem kot
unga. Nú stendur þessi
mikla og skrautlega steinþró
keisarans tóm í miðju skipi
kirkjunnar. Honum auðnaðist
ekki að hafna undir hvelf-
ingu þessa musteris sem
hann ætlaði það hlutskipti að
varðveita minningu sína um
aldur og ævi. Kannski hefur
það samt einmitt orðið hlut-
skipti kirkjunnar, þótt eng-
inn nennti að flytja lík
Maximilians til þessarar vinj
ar hér í ölpunum.
Keisarinn lézt 1519, þá var
Jón Arason að reisa sér ann-
ars konar minnisvarða á ís-
landi. Þá hafði Maximilian
látið gera ellefu koparstytt-
ur í fullri líkamsstærð af
þekktu fólki og umkringja
þær nú tóma gröf hans í
kirkjunni, ásamt sautján öðr-
um sem gerðar voru síðar.
Sumir segja að enginn annar
en Albrecht Diirer hafi kom-
ið við sögu sumra þessara
mynda. Auðvitað Var þetta
allt í alvöru gert, en verk-
ar nú mjög hlægilega
á mann, vígalegir karl-
ar í riddaraklæðum og hinar
furðulegustu koparkerlingar.
Þetta er einhvers konar 16.
aldar popplist og væri eftir
öðru að Maximilian hafi ver-
ið fyrsti popplistarfrömuður
heims. Þarna eru styttur af
kóngum sem fæddust fimm
hundruð árum fyrir burð
Ingólfs Arnarsonar, sem var
víst aldrei til ef marka má þá
heimildamenn núlifandi sem
voru samtíða honum. All-
ir eru þessir karlar hin-
ir skarphéðnustu á að lita,
ekki sízt Þjóðrekur Austgota
konungur sem dó 526-að sögn.
Þarna eru lika samtíðar-
menn Maximilians, Kunig-
unde systir hans, Friðrik III,
faðir hans, Margrét, dóttir
hans, Maria Bianca Sforza,
siðari kona hans og lík-
leg formóðir samnefndrar
ættar ítalskrar, að ógleymd-
um Filipusi hinum fagra, syni
keisarans, og hefði hann iík-
lega orðið útlagakonung-
ur eða kvikmyndastjarna á
vorum dögum. Kannski sund
stjarna, hver veit? Eða eftir-
maður Frankós?
Keisarinn sagði að hann
viMi reisa minnisvarða, sam-
boðinn keisaralegri tign.
„Allir falia í gleymsku eftir
dauðann, ef þeir ekki reisa
sér góðan minnisvarða í líf-
inu,“ sagði hann eins og góð-
um stjórnmálamanni sómdi.
Og auðvitað vildi hann
tryggja frægð og virðingu
forfeðra sinna, Habsborgara.
Annar eftirminnilegur kon-
ungur héðan úr Ölpun-
um, Lúðvík II, sem var uppi
á síðari hluta 19. aldar, var
áreiðanlega sömu skoðun-
ar og Maximilian. Hér eru á
ýmsum stöðum varðveittar
hallir sem hann lét reisa, og
engu líkara en þær séu
klipptar út úr ævintýrum.
Eina þeirra hef ég séð og er
þetta regluleg popphöll. Lúð-
vík væri efni í sér-
staka grein, en snúum okkur
aftur að samtíðinni.
1 Innsbruck á sér ekki stað
nein kosningabarátta eins og
í Salzburg. Allt er með kyrr-
um kjörum og áin Inn
sem átti eftir að verða á vegi
okkar næstum alla leið til
Zurich fellur hægt og sigandi
um dalinn, bræddur jökull,
og hefur ekki sízt ráðið úr-
slitum og staðsetningu borg-
arinnar. Eitthvað voru Aust-
urríkismennimir í lestinni að
rífast um það, hvort áin
rynni i Rín eða Dóná og geta
menn gáð að því sjálfir. Hitt
er annað mál að straumar í
þessum hlutlausu löndum,
Austurríki og Sviss, koma
bæði úr austri og vestri og
maður finnur vel að hér eru
straumhvörfin í Evrópu. En
þó eru vestur-evrópsk áhrif
yfirgnæfandi. Enginn virtist
t.a.m. skilja hvernig í ósköp-
unum gæti staðið á þvi að
Norðmenn vildu ekki ganga í
Efnahagsbandalag Evrópu:
Vesalings Norðmenn, sögðu
þeir fáu sem á þetta minnt-
ust. Samt á hvorugt þessara
landa aðild að Efnahags-
bandalaginu, a.m.k. ekki enn.
En rætur þjóðanna
standa svo djúpt í evrópsk-
um jarðvegi að kannski hef-
ur evrópsk menning hvergi
borið eins falleg blóm og ein
mitt hér um slóðir. Áhrif úr
ölium áttum hafa verið vekj-
andi.
Dýrtíð er mikil bæði í Aust
urríki og Sviss, ekki síður
en í V-Þýzka.landi. En þa.r
geta verkamenn að mér
skrl’st haft tvisvar eða þrisv-
ar sinnurn hærri laun en í
Austurriki. Hvernig getur þá
á því staðið að einn flokk-
ur fái hreinan meiri hluta á
þingi? í kosningunum i októ-
ber í fyrra fengu jafnaðar-
menn undir forystu Bruno
Kreiskys þennan eftirsóknar
verða meirihluta. Það þótti
undrum sæta. Ástæðan er
auðvitað sú, að jafnaðar-
mönnum var til þess treyst
af meirihluta kjósenda að
jafna metin, minnka bilið
milli rikra og hinna sem
minna hafa. Fámenn stétt auð
kýfinga ræður víst yfir mikl-
um fjármunum í þessu landi,
ekki síður en t.a.m. Svíþjóð.
Til þess að halda aftur af
þessum auðkýfingum treystir
fóikið Kreisky bezt, ef
marka má kosningaúrslit. En
honum hefur ekki tekizt að
bæta kjör verkafólks sem
skyldi, langt frá því. Hinir
ríku verða ríkari, alveg eins
og í Svíþjóð. Bilið breikkar
og óánægjan eykst. En samt
er ekki í annað hús að venda
en til sósíaldemókrata, held-
ur fólk. Nákvæmlega eins og
í Svíþjóð. Allir aðrir áhrifa-
flokkar mundu standa með
hinum ríku, samkvæmt guð-
spjalli verkalýðshreyfingar
innar, þótt engin sönnun sé
fyrir þvi. Kristilegir flokkar
svonefndir hafa t.a.m. sýnt
verkalýð mikinn skilning hér
á meginlandinu, enda eru
þeir víðasit hvar mjög áhirifa-
miklir. Kristilegi demókrata-
flokkurinn hér í Austurriki
er það einnig, en á undir
högg að sækja sem stendur.
Ein helzta ástæðan er leið-
togi jafnaðarmanna.
Kreisky kanslari nýtur
mikilla vinsælda, að því er
virðist. Nú hafa verið skrif-
uð um hann tvö undirstöðu-
rit eftir þrjá merka höfunda:
„Kreisky, Portrat eines
Staatsmannes", eftir Paul
Lendvai og Karl Heinz Rit-
schel og „Bruno Kreisky —
Das Portrát eines Staats-
mannes" eftir Viktor Rei-
man. Ritschel er Bæjari að
ætt og uppruna, hefur
hneigzt til konservativ-
isma og er ritstjóri Salzburg-
er Nachrichten sem er borgara
legt blað. Ritgerð hans í bók-
inni heitir: Um pragmatista
—- kreddulausan sósialdemó-
krata. Reimann, einnig blaða
maður öðrum þræði, hef-
ur skrifað ævisögur Otto
Bauers, Iiginaz Seipels og
Josephs Goebbels. Hvorugt
forlaganna, sem hafa gefið út
ritin um Kreisky eru tengd
jafnaðarmönnum, þvert á móti
eru þau borgaraleg útgáfu-
fyrirtæki og því með djúpar
rætur og mikla yfirsýn.
Kreisky er athyglisverður
leiðtogi þjóðar sem eitt sinn
var sagt um að „enginn
vildi“, en Hitler gleypti með
húð og hári í „Anschluss“
1938, eins og kunnugt
er. Svo mikil er fegurð Aust-
urríkis og menningarauð-
ur að það er jafnvel hægt að
skilja ágirnd Hitlers á þessu
yndislega landi. Samskipti
hans og Austurrikis eru sag-
an um úlfinn og Rauðhettu
i enn einni mynd.
Kreisky tókst að flýja und
an herjum Hitlers og fór með
foreldra sína til Sviþjóðar,
allt fyrir tilstuðlan vinar í
SS-sveitum nasista. Áður
hafði hann sagt að lýðræði
Austurríkis væri bezt tryggt
með samstarfi verkamanna
og bænda og óskaði þess að
slíkt Austurríki, sjálfstætt og
óháð, fengi að lifa í friði. En
ekkert gat fallið Hitler jafn
illa i geð. Hitler er löngu
dauður, en Kreisky er að
reyna að gera gamlan draum
að veruleika. Nú er hann
miðdepili lands síns: Undrið
Kreisky, er hrópað í ræðu og
riti, Töframaður stjórn-
málanna, Að hálfu Metter-
nich, að hálfu Otto Bauer,
sjónvarpskanslarinn, Kansl-
ari blaðanna og margt fleira.
Eitt _er víst: að Kreisky
hefur haft miklu meiri áhrif
á alþjóðastjórnmál en marg-
ir vita eða gera sér grein
fyrir. Krúsjeff sneri sér til
hans i Berlínardeilunni 1959
—60, eða áður en Berlínar-
múrinn var reistur, og bað
hann koma sér í samband við
Adenauer og Brandt, þáver-
andi borgarstjóra Berlín-
ar „til að koma reglu“ á
Berlínarmálin. Kreisky segir
nú að þetta hefði getað orðið
þá þegar, ef „meiri orka“
hefði verið sett í málið. Auk
þess hafi ýmis öfl þá beitt
sér gegn lausn Berlínar-deil
unnar eins og þá var háttað,
ekki sízt í Bandaríkjunum.
Nú hefur Brandt tekizt það
sem Krúsjeff mistókst þá.
Það skyldi þó ekki verða lið
ur i pólitískum endalokum
hans eins og Krúsjeff mátti
reyna forðum daga? Það
væri svo sem eftir öllu öðru.
Þá hefur Dom Mintoff skýrt
frá því að Möltu deilan væri
e.t.v. enn óleyst, ef Kreisky
hefði ekki beitt sér fyr-
ir lausn hennar. Aftur á móti
lagðist hann gegn samstarfi
þýzkumælandi stúdenta í
Noregi og Svíþjóð undir for-
ystu Brandts á styrjaldarár-
unum.
Þýzkaland er annað en
Austurriki, þótt þar riki
sama menning og sama tunga.
Margir Vestur-Þjóðverjar
segja að Austur-Þýzkaland
verði einnig með tíð og tíma
aðeins tengt Vestur-Þýzka-
landi á sama hátt og Austur-
ríki nú og kjósa þeir sumir
helzt þá þróun, „Pólitískt séð
eru þetta tvær þjóðir,“ sagði
Austur-Þjóðverji í sjón-
varpssamtali áður en hann
hélt heim til A-Þýzkalands,
eftir Olympiuleikana. En
fólki hér vestan megin múrs-
ins hættir til að tala um Ost
Zone fremur en Aústur-
þýzka-Alþýðulýðveldið. Eng-
inn sér þó fyrir hvert stefn-
ir, allra sízt á jafn óvissum
tímum og við nú lifum.
Kreisky kanslari lifir mjög
óbrotnu lífi. Þegar hann ferð
ast, er hann aðeins í fylgd
með ritara sínum, sést þá
gjarnan bíða í flughöfnum
og járnbrautarstöðvum eins
og annað fólk. Hann er Gyð-
ingur að ætt og uppruna, en
án allra tengsla við trú feðra
sinna. Hann er sprottinn úr
mjög borgaralegum jarðvegi
og stundum reyna pólitískir
andstæðingar hans að gera
hann tortryggilegan af þeim
sökum. Hann er kvæntur
maður, faðir giftra barna og
er sonurinn til vinstri við föð
urinn. Börn eru oft og ein-
att annarrár skoðunar en
sterkir feður og eru sálfræði
legar forsendur þess alkunn-
ar. Brandt hefur mátt reyna
það, og fullyrða má að Svet-
lana sé eitthvað til hliðar við
föður sinn. Á heimili Kreis-
kys kanslara koma rit-
höfundar, tónlistarmenn og
málarar, enda hefur hann un
un af listum eins og góðum
borgara sæmir. Hann fékk
Leonard Bernstein til að
stjórna Fílharmóniuhljóm-
sveit Vínar við upphaf sið-
asta flokksþings austurriskra
jafnaðarmanna. Kanslarinn
krefst „intellektúellar" af-
stöðu, samt hefur engum tek
izt betur en honum að ná
sambandi við óbrotið al-
þýðufólk í Austurríki: hver
veit nema alþýða manna sé
hinn eini sanni menningar-
viti. þegar á reynir, a.m.k. sá
eini sem kviknar á. Slík al-
þýða hefur alla tíð mótað og
fóstrað menningu vor ís-
lendinga og vonandi verður
það svo, þrátt fyrir aukinn
átroðning alls kyns fagidíóta.
Artus, Ferdinand af Portúgal, Ernest af Habsburg,
Theodoric.