Morgunblaðið - 06.03.1973, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. MARZ 1973
ÞRAIIMIM EGGERTSSON
STRIK í REIKNINGINN
G j aldey riskr eppan;
... og spáflugan
springur
GJALDEYRISKREPPAN undanfarn-
ar vikur og mánuði hefur vakilð mikla
athygli, og hafa margir orðdð hlessa
að sjá himn almáttuga dollar fá kné-
sig fyrir spákaupmömmum. Mikil tíð-
imdi hafa borið bráðan að, en fáir
getað lesið hug spákaupmanna og
þvi famazt illa, þá þeir hafa tekið
blaðið frá muntninum. Áramótaútgáfa
fjánmálatímarits eins sem barst til
landslns með sjópósti um 12. febrúar,
þegar dollarinin féll, gaf 101 ástæðu
fyrir hinum mikla styrkleik þessa
gjaldmiðils á áriinu, sem fór í hönd.
Nóbelshafi í hagfræði, Paul A.
Samuelsson, skrifar í Newsweek
skömmu eftir gengisfellinguna í
febrúar, að senni'lega sé dollarinn nú
of ódýr. Tveimiur vikum síðar var
gjaldeyrismör'kuðum lokað um allan
heim vegna offramboðs hins banda-
ríska dals.
Hér á eftir verður leitazt við að
svara nokkrum spurningum um
þessi óski'ljanlegu mál.
Hvað orsakar ríkjandi gjaldeyris-
kreppu?
Gífurlegar upphæðir Bandaríkja-
dollara, sem flakka um byggð ból,
og mikil óvissa um verðgildi dollar-
ins gagnvart öðrum gjaldmiðlum.
Hvaðan koma allir þessir doliarar?
Síðastliðna tvo áratugi hafa
Bandaríkjamenn eytt meiru en þeir
hafa aflað. Nær allt þetta tímabil var
auðvelt að borga reikndnginn vegna
þess, að viðskiptamenn þeirra gerðu
sig ánægða með að safna dollara-
forða.
Hvernig gat Bandaríkjamönnum
haidizt uppi að hafa óhagstæðan
greiðsiujöfnuð tvo áratugi?
ekki
Bandaríkj adollar er grundvöllur
heimsverzlunarinnar, en flestar
þjóðir geyma varasjóði sína að stór-
um hluta í dölum. Þegar halli er á
skiptum við útlönd gengur fljótlega
á varasjóði og grípa verður til efna-
hagsaðgerða, sem jafna stöðuna.
Bandaríkjamenn hafa hins vegar ekki
þurft að gera annað en prenta fleiri
dollara undir þessum kringumstæð-
um.
Hvers vegna hrundi þetta kerfi?
Hafflinm var orðinm svo mikill að
viðskiptamenm Bandaríkjanna höfðu
safniað mdklum birgðum dollara.
Óraunhæft loforð um að dollarimm
væri innleysamlegur í gull hafði
verið afturkallað formlega. Jafmvel
vöruslkiptajöfnuðurinin, sem lemgi var
hagstæður (þótt greiðslujöfhuðurinm
sem að auki sýnár m.a. fjárfestingu
amerískra fyrirtækja erlendis, sýndi
halla), brást í fyrsta skipti árið 1971.
Árið 1972 var ástandið þrisvar sinn-
um verra.
Hvers vegna leiðrétti gengisfeliing
dollarans í desember 1971 ekki gjald-
eyrismál Bandaríkjanna?
Halli á verzlun og viðskiptum við
útlönd var 6,7 milljarðar dala 1972,
eða þrisvar simmum stærri en 1971
sem fyrr segir. Ástæður þess, að
gemgisfellingin kom ekki að gagni
eru m.a.: Bandaríska þjóðarbúið óx
hratt 1972, em vexti fylgir jafnan auk-
inm inm'flutnimgur neyzluvama og hrá-
efna til iðnaðar. Japanir sáu til þess,
að verð japansks vamimigs á Ameríku
markaði hækkaði lítið sem ekkert,
þrátt fyrir hækkurn yensins. Þetta
tókst m.a. vegnia þess, að japönsk út-
flutningsframleiðsla byggir á imn-
fluttum hráefnum, en þau urðu Jap-
önum ódýrari, er gjaldmiðill þeirra
hækkaði í verði. Löks má nefna, að
inn- og útflutningur Bandaríkja-
manna sýmir tiltölulega litla verð-
teygni, þ.e. viðskiptamiagnið breytist
ekki mikið vilð verðbreytingair af
ástæðum, sem verða ekki raktar hér.
Hverjir eru hinir margfrægu spá-
kaupmenn?
Auðugir einstaklingar, fulltrúar
olíukóniga á Austurlöndum, en fyrst
og fremist gjaldkerar banka og stór-
fyrirtækja, sem oft eru amerísk að
uppruma, en reka starfsemi um allan
heim og ráða yfir gilduim sjóðum,
e.t.v. meir en 150 milljöirðum dala,
sem fliytja má millii lianda með sfuttu
símitali.
Hvers vegna ieiðir spákaupmennsk-
an til gjaldeyriskreppu?
AJlt frá því í lok seinmd heimsstyrj-
aldarirnnar hefur verið reymt að
ákveða helztu gjaldimiiðllum fast
gemgi. Paist gengi var talið skapa
traust ásitand og stöðugt og þar með
efla millíilrtkjaverzlum og viðskipti.
Vandinm er hins vegar sá, að í vax-
andi heimi breytast verð í sífellu, er
þarfir og geta þjóða breytast. Jafn-
vægisverð gjaldmiðla er engin und-
amteknmg, meðal annars vegma þess,
að hagvöxtur og verðbólga eru mjög
með ýmisu móti landa í millum. Auð-
velt er að sjá, hvenær gjaldmiðill er
rangt skráður, vegna þess að þá er
halli eða afgangur á greiðslum við
útlönd. Venja hefur verið að forðast
gengisbreytingar í lemgstu lög, en
gera miklar breytingar þá loks
stökkið er tekilð. Þetta kerfi verður
nœr óstairfhæft, er spákaupmenin með
digra sjóði ttl að spila úr slkjóta upp
kollimum. Gjaldkerar alþjóðlegra
fyrirtælkja flytja sjóði sína úr gjald-
miðli, sem þeir vænta að læfcka mund
í verði í amman, sem siem von er að
hækki. Sllíkar ti'lfærslur kínýja fram
gengisbreytingair fyrir tímanm eða
lokun gjaldeyrismarkaða. Hagnaður
spáikaupmanna er oft mjög mikill, en
eins gæti tap þeirra verið stórt, ef
þeiir spekúleruðu ekki.
Er þetta hættulegt ástand!
Jú. Ailþjóðaverzluin er í lamasessi.
Hætta er á, að Bandaríkin reymi að
rétta við gjaldeyrismál sím mieð bein-
um höftum. Slíkt murndi leiða til við-
s'kiptastríðs og miillirikjaverzluti
hjaðhia, öllluim til bölvumar. Ósenmi-
legt er þó, að til heimsikireppu geti
komið.
Hvað leggja góðir menn til mál-
anna?
Að gengi höfuðgjaldmiðla ráðist
mieir af framboði og eftirspurm — að
þeir fljóti. ÞetJta hafa ýmisar þjóðir
þegar gert. Að dollarimm verði fmam-
vegis immdeysanlegur, t. d. í hinn nýja
gjaldmiðil Alþjóða gjaldeyrissjóðsims,
SDR (sérstök dráttarréttindi). Veirða
þá Bandaríkjameinn að gæta jafm-
vægis í slkiptum siínum við útlönd, en
SDR tætki við hlutverfci dollarams í
milliríkj averzlun. Að Alþjóða gjald-
eyrissjóðurimm kaupi upp flökkudoll-
arana. Breytingar á alþjóðagjaldeyr-
islkerfmu gamga ávallt mjög hægt, og
margar þjóðir mumu verða tregar til
að láta gengi gjaldmiðils sámis ráðast
af miarkaðsöflum og formiúium Al-
þjóða gjaldeyrissjóðslilns, þar sem
slíkar ákvarðanir hafa til þessa verið
sérpólitísk mál.
Á MORGUN, miðvikudag, er
öskudagurinn, áriegur fjáröflun-
ar- og merkjasöludagur Rauða
kross íslands víða um landið.
Stjórn Reykjavíkurdeildar R.K.f.
hefur sent Mbi. stutt yfiriit um
helztu starfsemina, sem deildin
stendur fyrir á Reykjavíkur-
svæðinu, og segir þar m.a.
„Stjórm Reykjavíkurdeildar
R.K.f. leitar emm, sem fyrr, til
borgarbúa og biður um aðstoð,
svo að deildin geti áfram unnið
í þágu þeirra að ýmsum velferð-
armálum
Eins og kunmugt er, hefur
Reýkjavíkurdeild R.K.Í. starf-
ræfet sumardvalarheimili á ýms-
um stöðum á landinu fyrir
Reykjavíkurbörm, lengst af að
Laugarási í Biskupstumgum. Síð-
astliðið sumar voru starfrækt tvö
bamaheimili, að Hlaðgerðarkoti
í Masfellssveit og að Silunga-
polli við Reykjavík. Vonir stramda
til, að innan tíðar hefjist endur-
bygging á húsakosti í Laugarási,
svo að þar verði á næstu árum
unnit að starfrækja sum.ardvalar-
heimili á ný.
Sjúkraflutningar. Reykjavíkur-
deild R.K.Í. á 4 bifreiðir, sem
notaðar eru til sjúkraflutninga í
Reykjavík og nágremmi. Ný bif-
reið var tekin í notkum seint á
sl. ári, og var hún að ýmsu leyti
fullkomnari að útbúnaði en þær
bifreiðir sem fyrir voru. Nú er
nýkomim til landsinis ný bifreið,
og standa vonir til að hún verði
bráðlega tekim í notkum.
Fræðslustarfsemi. Reykjavík-
urdeildin hefur á umdanfömum
árum haldið námskeið fyrir al-
menning í skyndihjálp („hjálp í
viðlögum") og ennfremur haldið
námiskeið til að þjálfa kemnara
í slíkri kemmslu. Þessi kenmsla
hefur öffl verið látin í té endur-
gj aldslaust.
Útlán hjúkrunargagna. Reykja-
víkurdeildin hefur haft með
höndum útlán á hjúkrunargögn-
um, einlkum sjúkrarúmum og
borðum. Þessi þjónusta hefur
verið án endurgj alds, en læfcnis-
vottorð þurfa að fylgja umsókn
sjúklimganma.
Kvennadeildin. Innan Reyfcja-
víkurdeildarimmar starfar sérstök
kvennadeild og er formaður
hemmar frú Katrín Ólafsdóttir
Hjaltested. Konur úr kvemma-
deildinni hafa einkum starfað
við sjúkMmgabófcasöfn sjúkra-
hÚ9anna og látið auk þess í té
ýmiss konar aðstoð eimfcum við
aldrað fólk. Þær bafa starfrækt
söiubúð í St. Jósefsspítalamum
Landakoti, sjúklingum og öðrum
til mikilla þægimda.
Nú á öskudagimn 7. marz
munu börm og unglingar selja
merki R.K.-ims eims og á umdan-
förnum árum. Merfcim verða af
hent á útsökistöðum þeim, sem
Upplysingar um
taxta leigubíla
VERÐLAGSSTJÓRI hefur gefið
út fréttatilkynningu um taxta
ieigubíla og segir í tilkynning-
upni, að rétt þyki að gefnu til-
efni að gefa nokkrar upplýsingar
um taxtann, einkum til þess að
auðvelda fólki að ganga úr
skugga um, að því sé gert að
greiða rétt gjald. Fara þessar
upplýsingar hér á eftir:
„í hverjum leigubíl skal vera
gjaldmælir, og skal hanm ekki
settur við, fyrr en farþeigi kem
ur í bílinn, og sýnir mælirinn þá
0, en þegar ekið er af stað sýnir
hamn kr. 6,00. Mælirinn skal yfir
leitt stilltur á Taxta 2, en sá
taxti gildir í öllum imnanbæjar-
akstri, hvort sem er á nóttu eða
degi, og einnig utanbæjarakstri,
nema farþegi ætli að vérða eftir
á endastöð, þá má aka á Taxta 4
frá bæjarmörkum að endastöð.
Gjaldmæilar þessir eru flestir
aHgamlir, og erfiðleikar á að að
aðlaga þá því verðbólguþjóðfé-
lagi, sem við höfum lengi búið
við. Núgildandi dagtaxti er til
dæmis tólf s nnum hærri en
mælirinn sýnir, en næturtaxtinn
meir en sextám simnum hærri.
Þetta eru ekki nákvæmar tölur
og er hækkunin heldur meiri,
þegar um mjög stuttar ferðir er
að ræða.
Til að finna hið rétta gjald, hef
ur bifre'ðarstjóri í fórum sínum
töflu, sem hann sýnir farþega, ef
óskað er. Tafla þessi sýnir á ein-
faldan hátt hvað greiða ber, mið
að við það gjald, sem mælirinn
sýnir o>g er dagtaxtinm prentaður
öðrum megin með rauðu letri.
Gildistími dagtaxta er frá kl.
8 að morgni til kl. 5 eftir hádegi
alla virka daga nema laugardaga,
þá gildir hann aðeins frá kl. 8
að morgni til kl. 12 á hádegi. Á
öðriim timum gildir næturtaxt
inn nema hvað sérstakur taxti
er leyfðnr á stórhátíðum."
auglýstir eru í öllum dagblöð-
um borgarinmar. Afhemding
merkjanna hefst kl 9.30 árdegjs
og er ætliazt til að börmiim sftoM
af sér fyrir kl. 3 síðdegis.
Foreldrar eru beðhir um, að
minna börmirn á að vera hlýlega
klædd. Þau börn sem selja flest
merki, fá afhent verðlaum.
Rauði krossimm treystir því, að
borgarbúar taki vel á móti börn-
unum. Hjálpið R.K.-ingum til að Tvö af sölubörnunum, sem hlutu verðlaun fyrir sölu merkja
hjálpa öðrum.“ Rauða krossins, áöskudaginn í fyrra.
Merk j asöludagur
R.K.I. á morgun
*