Morgunblaðið - 17.03.1973, Blaðsíða 8

8
MORGLTNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. MARZ 1973
Jón Jónsson, fiskifræðingur:
Dragnótin
og
F axaf lói
Hr. ritstjóri.
Vegna fréttatilkynningar frá
Útvegsmainnafélagi Akraness
dagSu 2. marz sJ. varðandi
áhrif dragnötar á ýsuveiði í
Faxaflóa, vil ég taka fram eft-
irfarandi:
Rétt er það, að dr. Árni
Friðriksson fiskifræðingur
barðist fyrir lokun Faxaflóa á
sínum tíma, en þá voru aðstæð-
ur hér við land allt aðrar en
í dag, er erlend veiðiskip stund
uðu togveiðar inn að þremur
mílum og engin ákvæði voru
til um lágmarksmöskvastærð í
botnvörpum, né dragnót. Sam-
kvæmt skýrslu Faxaflóanefnd
arinnar svonefndu, sem vann
að rannsóknum á islenzku
fiskstofnunum í sambandi við
tiliögu Islendinga um lokun
Faxaflóa, var heildarsókn
brezkra togara i sjálfum Faxa
flóa að meðaltali tæpl. 21 þús-
und togtímar á ári, auk þess
ssm hér við bættist veiði Is-
lendinga sjálfra o.g annarra
þjóða.
Nú eru erlendír togarar allir
komnir út fyrir 12 mílur og
vonandi verður ekki langt þar
til 50 milna fiskveiðílögsaga
okkar kemst til framkvæmda i
raun.
Árni Friðriksson þarðist
einnig fyrir notkun dragnótar
við ísland og þegar sett voru
lögin um dragnótaveiðar í ís-
lenzkri landhelgi árið 1960
skrifaði hann sérstaka greinar
gerð um málið og var því mjög
fylgjandi.
Skoðanir manna á notkun
dragnótar og botnvörpu eru
mjög skiptar og sýnist sitt
hverjum. Það álit margra að
dragnót og botnvarpa eyði-
leggi „gróður" botnsins er
byggt á misskflningi. Hinn
raunverulegi gróður á botnin-
um, þang og þari, nær ekki
lengra niður en 30—40 metra,
vegna þess að geisla sólar
gætir ekki dýpra og allir, sem
til þekkja vita að fiskveiðar
með umræddum veiðarfærum
eru ekki stundaðar í þessu
gróðurbelti. f>að sem fiskimerm
nefna gróður eru hins vegar
smá botndýr af ýmsu tagi og
hafa þau sáralitla þýðingu, ef
nokkra, sem fiskafæða.
Skeldýrum, sem lifa á botni
og þýðingu hafa fyrir nytja-
fiska okkar, er ekki hætta bú-
Jón Jónsson, riskifræðingur
in af dragnótaveiðum. Fiskur-
inn verður að róta þeim upp
til þess að ná þeim, og kemur
dragnót honum til hjálpar að
því leyti sem hún rótar upp
botninum.
Rannsóknir i Norðursjó hafa
leitt í ljós að vaxtarhraði ýsu
er minni á stöðum þar sem
þannaðar eru dragnóta- og
botnvörpuveiðar og orsakast
það ef til vill af því sem hér
er nefnt að framan.
Veigamesta mótbáran gagn-
vart dragnótinni er þó sú að
hún sé hættuleg fyrir ungviði
fiska. í>að er satt og rétt að
með lítilli möskvastærð er
hægt að veiða mikið af smá-
fiski í þetta veiðarfæri, en
með því að hafa möskvastærð-
ina nógu stóra er hægt að
hlífa smáfiskinum.
Á árunum fyrir seinni heims
styrjöldina voru ekki i gildi
nein ákvæði um lágmarks-
möskvastærð hér við land og
mun ekki langt frá sanni að
áætla að hún hafi verið 70—80
mm. Sé reiknað með 80 mm
möskvastærð, þá slapp ekki úr
vörpunni nein ýsa yfir 27 cm
og enginn þorskur yfir 26 cm.
Með núverandi möskvastærð
(130 mm) sleppa svo til allar
ýsur undir 44 cm og þorskar
undir 42 sm.
Hér hefur þvi orðið á mikil
breyting, enda er nú svo kom-
ið, að yfirleitt er lítill munur
á lengdardreifiingu þess fisks,
sem aflast á línu, í botnvörpu
eða dragnót, þar sem þessi
veiðarfæri eru notuð samtímis
og skal hér nefnt dæmi frá
mælingum á þorski úr einstök-
um veiðarfærum frá Skjálfanda
flóa sumarið 1968. Rannsókna-
skipið Hafþór var þarna við tog
tilraunir í júlí og gerði ítarlegar
mælingar á þorski veiddum í
botnvörpu með möskvastærð
um 120 mm (gerviefini), en það
jafngildir 130 mm möskva-
stærð í poka úr manilla. Meðal
lengd þorsks í veiði Hafþórs
var 59.1 cm og af þeim 1828
fiskum sem mældir voru, voru
aðeins 4 undir 40 cm. Sýnis-
horn af nótafiski var tekið á
Hku svæði, en þó mun grynnra
18. júlí og var meðalstærðin
61.4 em. 1 sýnishorni úr afla
b.v. Kaldbaks frá Skagagrunni
síðast í júni var meðallengdin
62.4 cm. 1 sýnishorni úr afla
línubáts frá Skjálfanda 4. októ
ber var meðallengdin 61,4 cm,
en meðallengdin í afla dragnót
arbáts daginn eftir frá þessu
svæði var 60.2 cm. Þessi dæmi
eru valin af handahófi, en þau
sýna, svo að ekki verður um
villzt, að þessi veiðarfæri virð-
ast öll taka sama fiskinn. All-
ar eru þessar mælingar gerðar
af reyndum mælingamönnum í
þjónustu Hafrannsóknastofn-
unarinnar. Ég tel nauðsynlegt
að benda á þetta, þar sem oft
eru á lofti sögusagnir um
óhemjumagn smáfisks, sem á að
veiðast í botnvörpu eða drag-
nót, gagnstætt þvi sem veiðist í
önnur „óskaðleg“ veiðarfæri.
Hafrannsóknastofnunin hef-
ur framkvæmt rannsóknir sín-
ar á þann hátt, að toga á sömu
svæðum og botnvörpu- og drag
nótabátamir og með þeirri
möskvastærð sem leyfilegt er,
en oft með tvöfaldan poka, þar
sem sá ytri tekur við öllum
smáfiski, sem sleppur úr þeim
innri. Síðan berum við saman
okkar mælingar við þær mæl-
ingar, sem gerðar eru í landi
á afla bátanna og er samræm-
ið yfirleitt það gott, að við höf-
um ekki ástæðu til þess að
ætla annað en að mælingam-
afla á sóknareiningu að því er
snertir islenzku bátaveiðina, en
ýsuafii islenzku togaranna
(tonn á milljón tonntogtíma)
var sem hér segir:
ár tonn/millj.
tonntima
1960 221
1961 212
1962 274
1963 223
1964 227
1965 214
1966 173
1967 195
1968 166
1969 166
1970 130
ar í landi gefi mynd, sem í öll-
um aðalatriðum er rétt. Það
er þó vitað, að mjög mikið afla-
magn dregur úr hinni s.k. kjör
hæfni möskvans, þ.e. minna
sleppur út af smáfiski en eðli-
legt er og ekki þarf að taka
hér fram, að allar reglur um
möskvastærð standa og falla
með samvinnu við sjálfa sjó-
mennina. Það á skilyrðislaust
að svipta þá menn veiðileyfi,
sem misnota það traust, sem
þeim er sýnt. Þeir eyðileggja
ekki einungis fyrir sjálfum
sér, heldur öllum hinum, sem
fara eftir settum reglum.
Fyrstu árin eftir lok siðustu
heimsstyrjaldar jókst ýsuafl-
inn hér við land mjög sam-
fara aukinni sókn. Þessi þró-
un náði hámarki árið 1949, en
ef-tir það snarféll aflinn og
komst í lágmark árið 1952. Úr
því jókst aflinn ár frá ári og
náði algeru hámarki árið 1962
er hann komst upp í 120 þús-
und tonn, eða tvöfalt það afla-
magn er mest varð á milli
heimsstyrjaldanna tveggja.
Fiskifræðingar eru sammála
um að aukningu ýsuaiflans á ár-
unum 1952—1962 megi þakka
útfærslu landhelginnar 1952
svo og aukinni möskvastærð í
botnvörpu og dragnót er komst
á um líkt leyti. Samhliða hinni
auknu friðun er stofninn varð
þá aðnjótandi, komu einmitt í
gagnið tveir óvenjulega sterk-
ir árgangar, sem nýttust mun
betur en áður, eins og vikið
mun að síðar.
Eftir 1962 hefur heildarýsu-
veiðin við ísland farið minnk-
andi ár frá ári og var hún
komin niður í rúm 46 þúsund
tonn árið 1971.
Þróunin í ýsuveiði Breta og
íslendinga hefur verið mjög
lík; þó hefur dregið meira úr
veiði Breta, m.a. vegna mun
minni sóknar af þeirra hálfu
seinustu árin.
Litlar upplýsingar eru til um
Ýsuafli togaranna á árunum
1965—1969 var frá 16% upp í
22% af heildarýsuafla okkar á
þessu tímabili og gefur því
nokkuð góða mynd af sveiflum
í stofnstærð ýsunnar þessi ár-
in.
Á tímabilinu 1967—1971 var
hlutur okkar í heildarýsuaflan
um hér við land 75% og mun-
ar þar mest um minnkun í afia
brezkra togara.
Á árunum 1961—1966 var
hlutur dragnótarinnar í heild-
arýsuveiðinni frá 6,3% upp i
8,3%, en féll síðan og árið
1969 var hann aðeins 2,0% af
heildarýsuveiðinni. Sama þró-
un kemur einnig fram sé mið-
að við ýsuveiði Islendinga og
varð hlutur dragnótarinnar
mestur árið 1962, er hann
komst upp í 18,3%. Árið 1969
var hlutur dragnótarinnar i
ýsuafla okkar einungis 2,6%.
Að því er snertir dragnóta-
veiðina í Faxaflóa sérstaklega,
þá var heildarafli þeirra báta
er veiðar stunduðu frá Faxa-
flóahöfnum 4923 tonn árið
1960. Tveimur árum síðar, eða
árið 1962, komst aflinn í 10539
tonn, en var svo nokkuð jafn
fram til ársins 1966, milli 6500
og 8000 tonn á ári. Eftir það
fór afli dragnótabáta í Faxa-
flóa ört minnkandi og stafaði
það sumpart af minni sókn. Afl
inn varð minnstur árið 1968
eða 684 tonn, en varð 1395
tonn árið 1969.
Árið 1964 voru gerðir út 32
bátar frá Faxaflóahöfnum á
dragnót, 17 árið 1967 og 10 ár-
ið 1969. Meðalafli á bát á tíma-
bilinu 1964—1967 var 234—
254 tonn, en árið 1968 var
hann 114 tonn og 140 tonn ár-
ið 1969.
Hlutur einstakra tegunda i
heildaraíianum var nokkuð
jafn. Árin 1960—1968 voru
42% af afla dragnótabáta við
Faxaflóa ýsa, 33% þorskur,
Framhald á bls. 21.
Snorri Sigfússon og bók hans
UM JÓLIN ias ég síðasta biwdið
af txik Snorm SSgfússonar, sem
hamn hefur geáið naifnið Ferffin
frá Brekku. Það er nok'kuð sekit
að gefea hennair nú, en eitthvað
knýr mig til þess, og læt ég
undan þeim þrýsiingi.
Það viar með nokkurri eftir-
væntingu en einmig eilitlum
kviða, að ég hóf iesturimn, Ég
vissi, að þarma mumdi Smorri
sagja frá starfsárum símum á
Akureyri, em þar var ég mörgu
kummugur eftir að hafa verið þar
bammakennari i 15 ár — him
fyrstu þeirra með Snorra að hús-
bómda. Hvet-nig mumdi hann
segja frá? Hairsn hlaut að geta
irtargra miamma — karia og kvemm
— seim emn eru á Mfi. Hvemnig
mumdi þeiim lika frásögn hams?
Hve margir þeirra mondu geta
sætt sig við niðurstöftuir hams og
ályktamir? Það eir mikiil vamdi að
skrifa sjálfsævisöguT, sem gefn-
ar eru út saimtímis. ernda hefur
oft komið í Ijós, að þar þyki
eitthvað hæpið, að ékki sé meira
sagt. Hvemig hefur Snonr-ra tek-
izt? Ég svara hikiaMSit: Vel. Mér
þykir ótrúiegt, að nokkur þeirra
mainna, sem getið er, hafi ástæðu
tll að vera sár eða óámægðuir.
Það væri þá helzt, að einhver
saknaði naifns sins, utn það get
ég ekki vitað, en hitt er ég ekki
í vafa um, að höfumdur heifði
gjairman viljað geta fleiiri manna
og einmig segja námiar frá ýmsu,
en hverri bók er stakkuir skorimm.
Mér finnst reyndar, að þetta síð-
asta bindi ævisögumnar hefði
mátt vera dálítið efnismeira
boöð samam við hin fyrri tvö,
sem eru hvomt um sig um 70 bls.
stærra. En viss kostur er það,
að efni bókar sé þjappað sarniam,
og það er greimiliega gert hér.
Hvemig má það vera, að allir
geti varið ámægðir með urnsögn
Smorra uim sig eða verk sím ?
Hrósar hamn ölium ? Ef svo er,
er þá mokkuð að marka frásögn-
ima? Of mikið er að segja, að
hamn hrósi eða hæli öflum, em
ekki minnist ég þess, að hann
tali iHa um nokkurr. manm. Hamm
notaer lýsingarorð mieð gát, segir
meira um sumt, minrta um anm-
að. Það kerour fram á fteiri en
einumi stað í bókinmi, að hvesst
hafí, þar sem mernn voru ekki
á einu máli, og ég efast ekiki um,
að slikt bafi alloft gerzt, þair sem
Smorri Sigfússom sótti mál eða
vairði, sjíkur eldhugi san hainn
er. Erngu síður kemur hann auga
á kosti þeirra mamma, sem stiund-
um smerust gegn honum og
áhugiamálum liiams. Hamn fer
að dæimi Matthíasar skálds
Jochumssomar að lýsa kimidimni
í fullu reyfi en ekiki nýrúimni eða
dragandi liagðimm á eftir sér.
Ljósmynd af brosamdi mammi er
ekki föjsk, þó að okkur grurni,
að sá maður geti einmig hteypt
brúmuim og geiri stundum.
Snorri talar vel um kenmara
sína, hrósar þeim yfirieitt. Hann
þakkar þeiim mairgt og gefur
þeim mi'kimn hlut í velgengni
Skólans og framgamigi ýmissar
nýbreytmi, sem homum var
áhiugamál að korna á. Hanm vik-
ur að þessu aftur og aftur í bok-
inni. Hamm tallar mest um kemm-
arana sem heild, enda er það
máia sammast, að sá hópur var
óvenjulega samstæður. Ég get
mér þess þó tii, að hanm hafi
langað til að segja meira um
suma, em hamm lætur það ekki
eftir sér. Honuim er ljóst, að þá
væri harnm kominm út á háiam ís,
þvi að erfitt er að gera upp á
milH. Au(k þess hefði það beygt
ör lesimáili um of. Ég tel, að í
þessu eflni ha.fi hamm gert rétt,
Snorri Sigfússon
en hins vegar heflur þessi var-
færni í írásögm orðið til þess,
að kaflimn um skólamm er ekki
eims liíftegur og skemimtilegur og
orðið hefði, ef höfumdur hefði
haft lausari taum á sjálfum sér.
Gamiamsemi og hrtessiiteiki er
litsterk hlið á persómuteika
Snorra. Sú hlið smýr meir að
liesamda, þar sem hamm segir frá
flerðuim sínum og sumarsteirfi við
síldainnmt. Og einikar sikýr otg
sömrn er mynd sú, er við blasir
í kafLamum um Stniempu.
En í sambandi við sumarstörf
Snorra vil ég vekja athygli á
tvenmu: Síl'darmatið var vissu-
tega merikilegt starf og afar þýð-
ingaimiikið, að það væri rækt aif
trúmemnsku. Þó að ég þekki ekki
til þeiirra stiarfa, er mér ijóst,
að yfirsíiltíarmatsmaður hefur
þurft að hafa til að bera, auk
þelkkimigar, eimbeitini samfara
lipuirð og sivaikamdi eftirtekt.
Þaima var Snorri að vinma í þágu
ailþjóðar ekki síður em að vetrim-
um, þótt á öðrum vettvamigi
væri og við ólíikar krimgumstæð-
ur. Hitt atriðið, sem ég staldraði
við, er dugnaður imiainmsims. Þeg-
ar harnn kemur úr utamför
sm’emma sumars 1932 og hitti/r
Fimm Jómsson i Reykjiavík, tekur
hamm að sér að mieta síld til sér-
stakrar verfcunar, en þurfti til
þesis að læra og það á stuttuim
timia, og vera síðam ábyrgur fyrir
þvi, að vel tækist með hinn nýja
útíluitning. Heim fór hanm tit
Akureyrar, og eftir fáa daga er
hamm komimm „í sildima á Siiglu-
fjörð“. Þegair ég lias kafLanm,
„Siðasta suimjarið imitt við sí‘M“,
spurði ég sjálfan mig: „Var þetta
góður umdirbúmimgur umdir vebr-
arstarfið?" Það suimiair befiur
eklki verið um hvSld að ræða.
Því viildi ég vekja athygli á
þessium sumarstörfum Smorra,
Framhald á bU. 25.