Morgunblaðið - 31.05.1973, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MAI 1973
3
Forseti Bandarikjanna g-etur ekki oft um frjálst höfuð strokið
með fjölskyldu sinni og jafnan eru á hælum hans öryggisverð-
ir hvar sem hann fer, í opinberum eða einkaerindum. Þessi
mynd var tekin fyrir nokkru af forsetahjónunum í gönguferð á
Kyrrahafsströndinni.
játaðist honum ekki fyrr en
vorið 1940.
Haft hefur verið eftlr Pat
Nixon, að maður hennar hafi i
þá daga aldrei minnzt á stj órn-
mál og hún hafi ekki átt von á
því að ganga með honurn þá
þymum stráðu braut. „Honum
gekk vel í lögfræðistarfinu og
hann var vinsæll; alltaf var
verið að kjósa hann formann
einhverra samtaka, svo að ég
vissi, að hann rnundi standa sig
vel, hvað sem hann tæki sér
fyrir hendur,“ er eftir henni
haft — og víst er, að Pat Nixon
hefur ekki alltaf verið ýkja
ánægð með Mfsistarf manns sins
og það, sem því hefur fylgt.
Þegar Bandaríkjamenn hófu
þátttöku í heimsstyrjöldinni síð
ari gerðist Nixon sjálfboðaliði
í flotanum og fór þaðan sjóliðs-
foringi í styrjaldariok.
Smávegis hafði hann byrjað
aflskipti af stjómmálum fyrir
stríðið en markmið hans voru
þó enn á sviði lögfræð-
innar. Republikanar stóðu föst
um fótum i Whittier og ná-
grenni en íbúar þar höfðu þó
kjörið demókratann Jerry
Voorhis í fulltrúadeildina ár-
ið 1936 og æ siðan. Virtist
hann þvi eiga þar nokk-
uð tryggan sess, en eftir all-
harða kosningabaráttu beið
hann lægri hlut fyrir Richard
Nixon.
Eitt af fyrstu verkum Nix-
ons í fulltrúadeildinni varðaði
kynþáttamálin. Var hann, að
ósk demökratans Adams Cley-
tonis Powells, skipaður í undir
nefnd fimm manna, og fékk sér
staklega það verkefni að svara
þingmanninum John Rankin
frá Missiissippi, hinurn ákafasta
talsmanni kynþáttaaðskiln-
aðar. >á var Nixon falið að
stairfa í Hertemefndinni, sem
lagði grundvöllinm að
Marshall-áætluninni og hefur
hann jafnan tálið það starf
einikar mikilvægt fyrir sig.
Að eigin ós'k var hann skip-
aður í verkalýðsmálanefnd og
átti þátt í undirbúningi Taft-
Hart'ley laganma. Þar kynntist
hann John F. Kennedy; þeir
voru andstæðrar skoðunar
í því máii og fleirum, en rök-
ræddu þau með mestu vimsemd.
En kunnastur varð Nixon
fyrir starf sitt í nefndinni, sem
rannsakaði andbandariska
starfsemi (The Houise Un-
American Activities Committee
— skammst. HUAAC). 1 þá
nefnd hafði hann verið skip-
aður án eigin tiimæla og án
þesis, að hamm hefði tiltakan-
legan áhuga á starfi henmar,
þó hann hefði ekki hikað við
að nota það gegm Voorhis
í kosmimgabaráttumni, að komm
únistar væru meðal stuðnings-
manna hans. Sem ungur
og metnaðargjarn þingmað-
ur kveðst Nixon hins vegar
hafa tekið með þökkum öllum
tækifærum, sem honum gáfust
til starfa í fulltrúadeildinni.
Hefur löngum verið litið svo á,
að skipan hans í nefnd þessa
og afskipti hanis af máli Algers
Hiss hafi verið hvað örlaga-
ríkastir þættir í stjómmálaferli
hanis.
Mál Algers Hiss
Nixon hafði fyrst heyrt get-
ið um Alger Hiiss í febrúar
1947 skömmu eftir að hann kom
fyrst tO Washimgton. Hann
ræddi þá við prest, að nafni
John F. Cronin, kennara
í heimspeki og hagfræði, sem
vann að því í fristundum að að
stoða við skipulagningu verka
lýðsifélaga. Hafði Cronin brugð
ið illilega í brún, þégar hann
uppgötvaði hvernig vinstri-
sinnar og kommúnistar sem
hann var l'itt hrifinn af, höfðu
komið sér fyrir í ýmsum mikil-
vægum iðjuverum. Tók
hann sér því frí frá störfum
til að rannsaka starfsemi komm
únista og fannst stjómvöld allt
of skeytingarlaus um það sem
fram fór og ginnkeypt fyrir
þeirri fullyrðingu að vtastri-
sinnar væru „menn frjálslynd-
ir, sem vildu flýta umbót-
unum“.
Nefndin, sem fjallaði um and
bandaríiSka starfsemi, ýar þeg-
ar umdeild orðta og varð al-
ræmd, þegar hún tók að fjalla
um mál Algers Hiss, eftir að
fyrrverandi kommúnisti, Whitt-
aker Chambers, ritstjóri viku-
ritsins TIME upplýsti við yfir-
heyrslur, að hann hefði starf-
að með Hiss innan kommúnista
flokksins.
Hiss var maður mikils met-
tan í utanrikisþjónustunni
í Washington; lögfræðtagur,
menntaður frá John Hopk-
ins háskóla og Harvard, hafði
verið með Roosevelt á Yalta
ráðstefnunni og verið aðalrit-
ari ráðstefnunnar í San Fran-
sisco þar sem samtök hinna
Sameinuðu þjóða voru stofn-
uð. Sömuleiðis var hann aðal-
ráðgjafi bandarisku sendi-
nefndarinnar á fyrsta Allsherj
arþingi S.Þ. og árið 1947 var
hann skipaður forstöðumaður
Camegie friðarsjóðstas en
stjómarformaður hanis var
John Foster Dulles, helzti sér-
fræðtagur republikana í utan-
rikismálum.
Þegar fréttist um framburð
Ohambers fór Hiss fram á fund
með nefndinni til að bera af
sér sakir. Gerði hann það með
miklum glæsibrag og sannfærði
alla viðstadda nema Richard
Nixon, sem dró í efa þá stað-
hæfingu Hiss, að hann þekkti
ekki Chambers.
Nixon hafði eltkert fyrir sér
annað en bugboð og innsæi
hinis glögga lögfræðtags. Hon-
um hafði fundizt framkoma
Ohiambers trúverðug og það sat
í honurn, að Hisis tðk jafnan svo
til orða, að hann hefði aldrei
þekkt mann „að nafni Whitt-
aker Chamber.s“ — sú spum-
tag tók að leita á Nixon hvort
hann kynni að hafa þekkt
hann undir öðru nafni.
Þvert ofan í allar ráðlegg-
ingar hélt Nixon áfram
að kanna málið og yfirheyra
Chambers um kynni þeirra
Htas. Upplýsingamar urðu æ
athyglisverðari og bar hann
þær að lokum undir fjóra að-
ila, kunman frjálslyndan blaða
mann frá New York Herald
Tri'bune, Wiiliam P. Rogers,
John Foster Dulles og Allen
Dulles. AHÍr létu þeir sannfær
ast um, að málið krefðist frek-
ari meðferðar þtagnefndarinn-
ar. Áttu þá en.n eftir að koma
fram mikilvægar upplýsingar
og gögn, sem leiddu loks til
málsóknar á hendur Al-
gers Hiss og fangelsisdómis fyr
ir metasæri og njósnir.
Nixon varð þjóðfrægur mað-
ur fyrir þátt hams í þessu máli.
En það bakaði honum líka óvin
sældir og ævarandi fjandskap
margra sem höfðu stutt Hiss
og haldið uppi vörnum fyrir
hann, — og voru menntamenm
þar fremistir í flokki. Hefur ver
ið sagt um Hiss málið, að Nixon
gæti i senn þakkað því hve
snemma hann var kjörinn vara
forseti Bandarikjanna og
kennt því að nokkru leyti ósig
urinn fyrir Kennedy í forseta-
kosninigunum 1960.
Sigrar og ósigrar
Árið 1950 fór Nixon í fram-
boð til öldunigadeildarinnar og
hafði þar sigur eftir illskeytta
baráttu gegn Helen Cahagan
Douglas, sem áður hafði orðið
að ganga í gegnum eld og
brennisteta, er flokksmenn
heninar, demókratar, höfðu lagt
í leið hennar til útnefningar.
Hissmálið og áhrif kommúnista
voru helztu deilumálin í kosn-
taigabaráttunni, sem skildi eft-
ir sig varanleg ör.
Árið 1952 hófst svo ferill
Nixons sem virkasta varafor-
seta Bandaríkjanna til þess
tírna. Eisenhower veitti honum
meiri íhlutun og aðild að stjórn
arstörfum en áður hafði þekkzt
og hanm átti verulegan þátt í
mótun utanríkisstefnu Banda-
ríkjanna næsta áratug. Hann
heimsótti fjölmörg lönd sem
varaforseti og eru sérstaklega
minnisstæðar ferðir hans til
Sovétrikjanna, þar sem hann
átti hinar frægu eldhússrökræð
ur við Nikita Krúsjeff á banda
risku vörusýningunni í
Moskvu og til Canaoas i Vene-
zuela, þar sem gerður var að-
súgur að homum og fylgdarliði
hans, bifreiðar þeirra grýttar
og rúður í þeim brotnar. Eim-
hverjum á Islandi kann og að
vera mimmisstæð stutt viðdvöl
hanis hérlendis um jólaleytið
1956, er hann heimisótti forseta
Islands að Bessastöðum.
Mánuðum saman gegndi
Nixon störfum forseta vegna
vei'kinda Eisenhowers og þótti
framkoma hans þá við sam
starfsmenn og ráðherra honum
mjög til vegsauka. Hins vegar
varð hann að yfirstíga háan
þröskuld til að komast inn í
Hvita húsið með Eisenhower,
því að í kosningabaráttunni
komst á loft sá kvittur, að
Nixon hefði með leynd þegið
laun frá auðmönnum í Kaii-
forniu. Ástæðan var sú, að nán
u®tu stuðningsmenn Nixons
höfðu stofnað sjóð til að standa
straurn af útgjöldum vegna
kosningabaráttu hans og
til þess að gera honum jafn-
framt fært að vinna stöðugt að
framgamgi Re p u bl ik a n;. flokkis -
ins í stað þess að miða tillag
hans við stutta kosmingabar-
áttu hverju sinni. Laun Nix-
ons sjálfs dugðu emgan veginn
til þess að standa undir póli-
ti'sku starfi hans og eignir hans
voru þá mjög takmarkaðar.
Lyktaði þessu máli með því, að
Nixon kom fram í sjónvarpi og
gerði nákvæma grein > *'r fjár
reiðum sínum, tekjum og út-
gjöldum, tilkomu sjóðsins og
notkun hans. Sömuleiðis bar
hann afdráttarlaust af sér
þann áburð, að hann hefði þeg
ið gjafir frá stuðningsmönnum
— en viðurkenndi þó, að hvolp
ur einm hefði verið sendur fjöl
skyldumni og væri orðið sllíkt
eftiriæti hennar, að hj*,n væri
staðráðinn í því að halda hon-
um, hvað sem hver segði.
Þessi sjónvarpsræða Nixons,
sem gjamam er kennd við
hvolpinn OhecAers, varð hon-
um til mikils álitsauka; þótti
jafn afgerandi fyrir sigur hans
þá og sjónvarpskappræður
hans við Kennedy fyrir ósigur
hans í kosningabaráttunni
1960.
Raumar mátti kenna ósigur-
inn 1960 mörgum samverkandi
þáttum og mistökum Nixons
sjálfs og annarra. Hið pólitíska
Franihald á bls. 17.
Þó að tiðum sé sagt um Nixon, að hann sé maður fáskiptinn og dulur hefur það ekki háð honuni
í samskiptum við kjósendur. Hér hlýðir hann á skoðanir fulltrúa eldri kynslóðanna.
Forsetafrú Bandarikjanna, Pat Nixon.