Morgunblaðið - 31.05.1973, Blaðsíða 20

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGU'R 31. MA.I 1973
20
Vidbrögö viö ræðu Kissingers:
Ekki má rugla
oiiKum
málum saman
Á öðrum stað hér I blaðinu
er birt ræða sú, sem dr. Henry
Kissimger, öryggismálafulltrúi
Nixons, Bandaríkjaforseta,
flutti 23. april s.l. um nauðsyn
þess, að Atlantshafsríkin tsekju
samstarf sitt til endurskoðunar
í ijósi nýrra viðhorfa. Ræða
þessi hefur eðiiiega vakið gif-
urlega athygli og mikið heíur
verið um hana rætt síðan hún
var flutt. Ræðuna eða réttara
sagt þau sjónarmið, sem fram
koma í henni, ber vafaiitið á
góma i viðræðum þeirra forset-
anna Nixons og Pompidous hér
á iandi. Ailtof iangt mál yrði
að gera heildarúttekt á öllu
þvi, sem um þessa ræðu hefur
verið sagt og ritað undanfar-
inn mánuð, en hér á eftir verð-
ur drepið á þá þætti hennar,
sem einkum hafa verið gagn-
rýndir og rifjuð upp ummæii
þjóðarleiðtoga um hana.
1 greim um ræðuna í The
New York Times daginn eftir
að hún var fiutt, sagði James
Reston m.a., að í ræðu sinni,
sem Nixon forseti hefði sam-
þykkt, h fði Kissinger „sent
boðska\ til Evrópu, sem írá
söguíegu sjónarmiði sé aðeins
un,nt að bera saman við þá
frægu ræðu, sem George C.
Marshall, þáv. utanrikisráð-
herra Bandarikjanna, fiutti i
Harvard fyrir 26 árum, þegar
hann lagði fram þá áætiun
um endurreisn Evrópu, sem við
hann er kennd.“
1 Moskvu birti Pravda greim
um ræðu Kissimgers, og for
stjórinn fyrir Tass fréttastof-
unni, Zamiatine, gat hennar lít
illega í langri grein í Soviet-
skaya Rossia daginn eftir að
hún var flutt. 1 þeirrl gnein
sagði m.a.: „Efnahagslegar
vemdaraðgerðir Vestur-Erópu
valda Kissinger svo miklum
áhyggjum, að Bandarikin hafa
ákveðið að leggja til, að sam-
inn verði nýr Atlantshafssátt-
máli."
I þessu sambandi er rétt að
vekja athygli á þvl, að notkun
orðsins Atlantshafssáttmáli get
ur valdið misskilningi á ís-
lenzku. Á ensku er gerður
greinarmunur á The Atlant-
ic Charter og North-Atlantic
Treaty, en á íslenzku hefur
orðið Atlantshafssáttmáii verið
notað um báða þesisa siamninga.
The Atlantic Charter er yfirlýs
ing í átta liðum, sem þeir Roose
velt, Bandaríkjaforseti og
Churchill, forsætisráðherra
Breta, komu sér saman um og
birtu eftir fund sinn á miðju
Atlantshafi í ágúst 1941. The
North-Atlantic Treaty eða
Norður-Atiantshafssáttmálinn,
er samningurinn, sem var undir
ritaður 4. apríl 1949 og er
;grundvö]Iur Atlantshafsibanda
lagsins (North-Atlantic Treaty
Organization, NATO). Þegar
Kissinger talar um „a new At-
lantic Cbarter" á hann við nýja
grundvallaryfirlýsingu eins og
þá, sem þeir Roosevelt og Chur
chi'li komu sér saman um, en
ekki breytin'gu á sáttmáia
NATO, en hún kynni að koma
í kjöifar nýrrar grundvallaryf-
irlýsingar um samstarf Evrópu
og Bandaríkjanna.
Skal nú vikið aftur að við-
brögðum við ræðu Kissingers.
Joseph Luns, framkvæmda-
stjóri NATO, gaf út yfirlýs-
ingu, þar sem hann fagnaðd
ræðunni og þó sérstaklega stað
íestingunni á því, að Bandarik
in hygðust halda áfnam að
fylgja sömu stef.nu gagnvart
Evrópu. K. B. Andersen, utan-
rikisráðherra Danmerkur, lét í
Ijós þá skoðun, að eðlilegt
væri að hefja viðræður um
eínahagsmál við Bandarikin en
hins vegar mætti ekki blanda
þeim saman vdð umræður um
hernaðarmáiefni, eins og Kiss
inger leggur til. SHkar umræð-
ur ættu að fara fnam innan
ramma NATO, en'Danir vildu
ekki víkka starfsisviið banda-
lagsins. Svipuð afstaða kom
Josep Luns.
fram hjá norsku rikisstjóm
inni,
Fyrsta skoðun írönsku rikis-
stjómarinnar á ræðu Kissing-
ers kom fram 26. april. SegiT
m.a. í yfirlýsingu, sem gefin
var að afloknum fundi frönsku
ríkisstjómarinnar þennan dag,
að hún muni skoða þau sjónar-
mið, sem fram koma í ræðunni,
með sama hugarfari og jafnan
áður, en það mótist af trausti
á Atlantshafsbandialaginu og
virðingu fyrir frönsku sjálf
stæði.
Sir Alec Douglas-Home.
27. april flutti sör Alec
Douglas-Home, utanríkistráð
herra Breta, ræðu, þar sem
hann fjallaði um sjónarmið
Kissiingers. Þar lét sir Alec í
Ijós þá skoðun, að það væri
algjör misskálningur að dnaga
úr efnahagslegum samruna
Evrópu vegna ótta um, að hann
hefði alvarlegar afleiðingar á
samskipti Atiantshafsrikjanna.
Sir Alec 'taldi einnig rangt að
ætia sér að ieysa deilur um við
skiptamál, gjaldeyri’smál og
vamarmái sameiginlega í ein-
um samningaviðræðum.
1. til 2. maí dvaldást Wffly
Brandt, kanslari Þýzkalands í
Washington og ræddl þar við
Nixon, Bandarikjaforseta. 1 til-
efnd af för sinni vestur um haf
ritaði Brandt grein í The New
York Times, þar sem hann
fagnar a.m.k. ekki sérstaklega
ræðu Kiissingers. 1 lokayfirlýs-
ingu, sem geíin var að ioknum
fundum ráðamannanna, er
hvergi minnzt á „nýjan Atlants
hafssáttmála", en samfcvæmt
ræðu KissSngers ætlar Nixon að
ræða um hann við æðstu menn
Evrópu, þegar hann fer þangað
fyrir lok þessa árs. I ræðu, sem
Brandt flutti á fundd með
biaðamönnum í Washington
varaði hann við því að blanda
viðskipta- og vamarmálum sam
an. Hann minnti einnig á það,
að innan Atlantshafsbandalags
ins legðu Vestur-Evrópubúar
til 90% landhersins, 80% flot-
Willly Bratult.
ans og 75% flughersins í
Evrópu.
Brandt lagðd til við Nixon,
að efnt yrði til fundar æðstu
manna Atlantshafsbandaiags-
ríkjanna, þegar Bandarikjafor-
seti kemur þanigað í haust.
Frakkar hafa tekið slikum
fundi dræmiega. Og er sagt, að
Pompidou hafi farið hörðum
orðum um frumkvæði Brandts,
sem hann vissi ekki um fyrir
fram. Hér má minna á það, að
á fundum æðstu manna aðild-
arlanda Efnahagsbandalags
Evrópu hefur verið nokkur
siamkeppnd milld Brandts og
Pompidous um forystuhiutverk.
Br tiallið, að Brandt hafi haft bet
ur, a.m.k. á íundinum í Haag í
desiember 1969, þar sem ákveð
ið var í samræmi við tiilögu
hans, að heimála Bretum og
fleirum inngöngu í EBE. Sið-
astd fundur æðstu manna EBE
var haidimn í Paris í október
s.L, þar tók Edward Heath, for
sætisráðherra Breta, fyrst þátt
í silkum fund'i. Má segja, að
þar með hafi þriðja ríkið bætzt
i hóp þeirra, sem vilja hafa for
ystu fyrir Vestur-Evrópu.
Sé aftur vikið að för Bnandts
til Washington, má geta þess
að lokum, að þýzkir blaða-
menn, sem fyiigdu honum í ferð-
innd, segja, að hann hafi iýst
viðhoríi sinu ti'l „nýs Atlants-
hafsisáttmáia“ með þessum orð-
um: „Ég mundi fagna honum,
en þar sem það tók okkur tvo
daga að koma okkur saman um
þá sameiginiegu yfirlýsingu,
sem við gáfum út í fundarlok,
getum við ekki búizt við því,
að umnt sé að móta megim-
ckrættá sáttmáJa á fjórum mán-
uðum. . .“
9. maí fjallaðí þing Efnahags
bandaiags Evrópu um ræðu
Kissiingers og mótmælti sérstak
lega þeirri fuliyrðinigu hans, að
Evrópa hefði aðeins svæðis-
bundinna hagsmuna að gæta
en hagsmunir og ábyrgð Bamda
rikjanna næði til allirar veraid
axinnar. Segir í áiyktun þin.gs-
ims, að ábyrgð Efnahagsbanda-
lagsins sé ekki einungis bumd-
in við Evrópu.
Japanir hafa ekki fremur en
Evrópubúar beinlínis fagnað
ræðu Kissingers og bugmynd-
um hans, um að Japan tengd-
ist Atl’antshafssamfélaginu á
einhvern hátt. Ohira, utamrikis
ráðherra Japan, lét þau orð
falla, þegar hann var í opin-
berri heimsókm i París fyrstu
dagama í maí, að stjó’rn hans
myndi ekki taka aístöðu, fyrr
en hún hefði fengið nánari
greimargerð og fastmótaðri til-
lögur frá Bandarikjunum.
Jean Marin, forstjóri frönskru
fréttastofunna’r AFP, átti viðtal
vdð Chou En-iai, forsætisráð-
heirra Kína, 14. mai s.l. 1 viðtai-
inu hefur kínversM forsætis-
ráðherrann þetta um ræðu Kiss
ámgers að segja: „Ég veit ekki,
hvort ég hef rétt fyrár mér eða
ekki, en ef til vffl hefur Kiss-
imger viljað iáta í ljós eftáxíar-
andl skoðun Bandairíkjanna:
persónulega tel ég, að hann
hafi viljað segja, að eftir sdð-
arl heimsstyrjöldina eiigd þau
ríki, sem eins og kinverakur
málsháttur isegir: „nutu sömu
gleði eimnig að deila sömu erf-
diðlei'kum". Ef tdl vild er það með
ráðum gert af honum að setja
skoðun sina ekkd skýrar fnam
í því skyni að kalla á athuga-
semdir. Eða, hvers vegna
nefndi hann Japam ? Kannski
hefu-r hann viljað segja við
Vesturlönd: þið hafið notið
gleði okkar, deidið nú með okk
ur erfiðleikunum. — Rétt er
það, að nú er ár Evrópu. En
Japamir kynnu að eiga erfitt
með að taka þátt í ráðstefnum
um evrópsk málefni. Tökum
t.d. ráðstefnuna um samdrátt
herafia, öld ríki Evrópu taka
jafnvel ekki þátt í henni, þótt
hún fjaili um málefni þeirra.
Sjá má, að það er aðedns hluti
Elvrópurikja, sem tekur þátt í
samdrætti herafla austurs og
vestura.
Öðru máii gegnir hins vegar
um öryggismáiaráðstefnu
Evrópu, þvi að öll Evrópuriki
bæði í austri og vestri taka
Chou En lai.
þátt i henni. En Japah tiiheyr-
ir ekki Evrópu, þess vegna get
ur lamdið ekki orðdð þátttak-
andi. Þótt Japan sé ekki þátt-
takandi, sitja fulltrúar Banda
rikjanna og Kanada ráðstefn-
una og Miðjarðarhafslandlin
hafa látið í ijós áhuga á að
senda áheymarfulltrúa. Hug-
myndin um nýjan Atlantshafs-
sáttmáia vikkar nú rammann,
svo að hann nær tid Japán.
Menn geta spurt sig um það,
hvort það sé raumverulega
nauðsyniegt. Ef mádin á að
leysa eingöngu af Bandarikjun
um og Sovétríkjunum, gefst
ekki tækifæri til neinna um-
ræðna. Siðari heimsstyrjöldin
hefur haft í för með sér marg-
vísleg vandamál, sem verður að
leysa.“
Verður nú horf-ið frá kin-
verskum málsháttum og næsta
torsikildum ummælum Chou En-
iai til Evrópu aftur. 21. tid 22.
maí hittust þeir Heath, foraæt-
Edward Heath.
isráðherra Breta, og Pompidou
i Paris. Á fundi þedrra kom
fram, að viðhorf þeimna til
ræðu Kissingers eru ekkii ólík,
þótt þá greind á um ýmiislegt.
Heath mun hafa lagt að Pompi-
dou, að hann félliist á, að efnt
ýrði til fundar æðstu manna At
iantshafsbandalagsins, þegiar
Nixon kemur tiH Evrópu. Þar
siem Pompidou hefur forðazt að
láta nokkuð fara frá sér beint