Morgunblaðið - 31.05.1973, Blaðsíða 10

10
MORGUiNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MAl 1973
Björn Bjarnason;
Kynnum forsetunum
málstað okkar
Togarinn Everton eftir skothríð Æg'is.
Sú ákvörðun islenzku ríkis-
stjórnarinnar að bjóða forset-
um Bandaríkjanna og Frakk-
lands að efna cil fundar síns á
íslandi, verður þess valdandi
að augu fleiri en ella beinast
að landinu, stjómmálaástand-
inu hér og utanríkisstefnu is-
lenzku ríkisstjómarinnar. Ýms
ar skýringar hafa komið fram
um það, hvers vegna forsetam
ir velja ísland sem fundarstað.
Einn af stuðningsmönnum ríkis
stjómarinnar lét þau orð falla
í sjónvarpi á dögunum, að það
vseri sjálfstæð utanríkisstefna
ríkisstjórnarinnar, sem hefði
leitt til þess, að forsetamir
völdu landið. Segja má, að með
þessari fullyrðingu sé jafn-
framt verið að gefa utanríkis-
stefnu Portúgais einkunn, en
forsetarair hittust síðast á Az-
oreyjum, sem er portúgalskt yf-
irráðasvæði. Island er eðlilegur
fundarstaður forsetanna, úr
þvi að þeir vilja ekki hittast
innan eigin landamæra og leita
að landi einhvers staðar í Atl-
antshafi. Ekki má gleyma því,
að fundur þeirra hefði aldrei
verið haldinn hér, ef íslenzka
ríkisstjómin hefði verið því
andvíg. Og með þvl að bjóða
aðstöðu til fundarhaldsins, tek
ur ríkisstjórnin einnig á sig
ábyrgð á öryggi forsetanna.
HVAÐ RÆÐA
FORSET ARNIR ?
Umræður forsetanna á fund-
unum á Miklatúni munu fyrst
og fremst snúast um tvihliða
samskipti ríkja þeirra, þótt
ástandið í alþjóðamálum al-
mennt og samskipti austus
og vesturs komi þar einnig við
sögu.
Fyrir dyrum standa viðræð-
ur milli Evrópurikjanna ann-
ars vegar og Bandaríkjanna
hins vegar um viðskiptamál. I
stjómartíð Kennedy Banda-
ríkjaforseta var efnt til slíkra
viðræðna og þær kenndar við
hann og kaliaðar „Kennedy-
round“. Þær viðræður, sem nú
hefjast bráðlega eru kenndar
Við Nixon og kallaðar „Nixon-
round".
Pompidou hefur gefið til
kynna, að hann muni ekki fail-
ast á neinn nýjan viðskipta-
samning milM Evrópu og
Bandarikjanna, nema þess sé
getið i samningnum, að hann
taki ekki endanlega giddi, fyrr
en núverandi gjaldeyriskerfi
hafi verið gjörbreytt. Frakkar
sætta sig ekki við það, að við-
skipti Evrópu séu svo háð
gengi dollarans og nú er.
Segja Frakkar, að meðan sama
ástand ríki í alþjóðagjaldeyris-
máium, hafi Bandaríkin, sem
ráða verðgiidi dollarans, alltof
mikil völd. Viðskipti þróist
ekki eðliiega fyrr en dregið
hefur verið úr þessu mikia
valdi þeirra. Pompidou telur,
að samningaviðræðumar um
viðskiptamál geti tekið nokkur
ár og á þeim tíma sé unnt að
endurskoða gjaldeyriskerfið,
ef menn vilji leggja sig fram
um það.
SÉRSTAÐA FRAKKA
Frakkar hafa sérstöðu innan
AtlantShafsbandaiagsins eins
og kunnugt er, þar sem þei-r
eru ekki þátttakendur í sameig
inlegum vörnum þess. Frakkar
eiga ekki fulltrúa í samniniga-
viðræðunum milli austurs og
vesturs um jafnan og gagn-
kvæman samdrátt herafla, sem
hefjast væntanlega bráðlega í
Víraarborg, nú þegar gengið
hefur veríð frá því, hvaða ríki
eiga að taka þátt í þeím. Vegna
þessarar sérstöðu Frakka
munu forsetamir ekki fjalla ná
ið um vamarmál. Hugmyndir
Bandaríkjamanna um aukna
hlutdeild Evrópuríkja í vöm-
um Evrópu og kostnaðmum við
dvöl bandaríska heraflans í álf
unni snerta Frakka ekki beinlín
is. Vafalltið verður þó almennt
fjaliað um varnir Vestur-
Evrópu, því að Frakkar vilja
ógjaman, að dregið verði úr
vömum V-Þýzkalands.
RÆÐA KISSINGERS
Á öðrum stað hér í blaðiinu
er greint frá viðbrögðum
Frakka við ræðu þeirri, sem
Henry Kissinger flutti á dögun
um, þar sem hann skýrði við-
horf Bandarikjanna til
Evrópu. Pompidou hefur iítið
látið frá sér fara um þessa
ræðu fram til þessa, en Viðhorf
hans munu vafalítið skýrast í
viðræðunum við Nixon. Frakk-
ar eru eins og önnur Atlants-
hafsbandalagsríki andvígir þvi
að viðræðunum um vamarmál
sé blandað saman við viðræð-
ur um gjaldeyris- og viðskipta
mál. Pompidou mun vafalítið
einnig lýsa andstöðu sinni við
þá hugmynd, sem kom fram á
fundi þeirra Nixons og
Brandts i Washington í byrjun
maí um það, að efnt yrði til
fundar æðstu manna Atl-
antshafsbandalagsríkjanna, þeg
ar Nixon kemur til Evrópu I
haust. Frakkar eru aimennt
andvigir svo fjölmennum fund
um æðstu manna.
STAÐA FORSETANNA
Forsetarnir tveir hafa sýnt
utanríkismálum mikinn áhuga,
og segja má, að þeir helgi sig
þeim jafnvel meira en innan-
ríkismálum. ÖEum er kunnugt
um, hvemig Nixon virðist hafa
sniðgengið bandaríska utanrík-
isráðuneytið með því að fela
sérstökum ráðgjafa sinum, Kiss
inger, ÖU vandasömustu verk-
efrain í utanríkismálum. Við
breytingamar á frönsku ríkis-
stjóminni eftir kosningamar í
Frakklandi 11. marz, kom í ljós,
að Pompidou seildist meira en
áður inn á svið uteuraríkismál-
arana, þegar hann skipaði ráð-
gjafa sinn úr forsetahöllinni,
Jobert, utanríkisráðherra.
Persónuleg staða Nixons í
viðræðunum við Pompidou er
ekki mjög sterk núna, þegar
Watergatemáiið setur svip sinn
á allt stjómmálalíf í Bandaríkj
unum og hefur rýrt mjög álit
manna á embættisfserslu Nix-
ons og nánustu samstarfs-
manna hans í Hvíta húsinu.
Mikið veltur því á fyrir Nix-
on, að hann komi vel út úr
fundinum með Pompidou, 1
þeirri von, að hann geti á þann
hátt treyst stöðu sína heiima fyr
ir. För Brezhnevs til Banda-
ríkjanna í júní verður þó enn
mi'kilvægari fyrir Nixon í
þessu tiUiti. Alilir minnast þess,
hversu mjög hann jók álit sitt
með ferðum sinum til Kína og
Sovétríkjanna á síðasta ári,
þegar kosningabaráttan var að
hefjast í Bandaríkjunum.
Staða Pompidous í Frakk-
landi virðist nokkuð góð, þótt
Frakkar heyi nú harðvítuga
baráttu á alþjóðavettvangi
vegna fyrirhugaðra tilrauna
þeirra með kjamorkuvopn á
Kyrrahafi. Eins og kunnugt
er, hafa Frakkar neit-
að að koma fyrir alþjóðadóm-
stóllinn í Haag, þar sem þetta
mál liggur tiil úrlausnar sam-
kvæmt kröfu Ástralíumanna.
Nota Fmkkar svipuð rök og ís
lendingar í landhel'gismálinu
þegar þeir skýra hvers vegna
þeir senda ekki fulitrúa tii
Haag til að verja málstað sinn
fyrir dómstólnum. Frakkar
segja, að þeir geti ekki liagt ör
yggi sitt undir alþjóðlegan
dómstól, en Islendingar segja, að
þeir geti ekki lagt lífshagsmuni
sína undir þennan dómstól.
NÆSTI FORSETI
FRAKKLANDS?
I vetur hefur mátt liesa það
í frönskum blöðum, að Pompi-
dou gangi ekki heill tffl skóg-
ar. Ekkert hefur opinberiega
verið sagt um heilsufar forset-
ans, en blaðamenn segja, að
það megi merkja það af útliti
hans, að heilsu hans hafi hrak
að á þessum vetri, ekki sízt i
kosningabaráttunni. Má strax
sjá hugleiðingar um það í
frönskum blöðurn, hver yrði
hugsanlegur fmmbjóðandi
meirihiutaflokbanna í Frakk-
landi I forsetakosningunum
1976, ef Pompidou gæfi ekki
kost á sér.
21. mai s.l. tilkynnti einn af
fylgdarmöranum Pompidous á
Islandi, Valery Giscard d'Esta-
ing, efnahags- og fjármálaráð-
herra Frakklands, að hann
myndi segja af sér formennsku
í flokki sínum, Sjálfstæða lýð-
veldisflokknum, á meðan hann
gegndi embætti ráðherra. Þetta
gerir ráðherrann samkvæmt
ósk Pompidous, sem hefur lát-
ið þá skoðun I ljós, að það sé
ekki æskilegt, að ráðherrar
séu formenn i flokkum sín-
um, á meðan þeir sitja í ríkis-
stjóminni. Ákvörðun Giseard
d'Estairag hefur einnig verið
skýrð á þann veg, að hann
vilji hafa frjálsari hendur, ef
tii þess kæmi, að hann gæfi
kost á sér sem forseti Frakk-
lands, þegar Pompidou lætur
af því embætti. En samstarf
þessara tveggja mamna hefur
verið mjög náið, og forsetinn
hefur lýst áliti síirau á fjármála
ráðherranum á þann veg, að
hann sé eirnn af tveimur eða
þremur — kannski fjórum —
stjórnmálamönnum í Frakk-
landi, sem geti skipað sess þjóð
arforingja.
LANDHELGIN OG NATO
1 upphafi þessarar greinar
var því haldið fram, að koma
forsetanna hingað tffl liands,
myndi beiina athygli stjórnmála
manna og fréttamanna að
stjómmálaástandinu hér og ut-
anríkisstefnu íslenzku rikis-
stjórnarinnar. Siðustu atburðir
í landhelgisdeilunrai og innrás
brezkra herskipa inn í 50
mílna fiskveiðilögsöguna hafa
eðliilega leitt til þess, að utan-
ríkisstefna landsins fær á sig
nýjan blæ. Utamrikisráðherra
hefur lýst því yfir, að þetta
valdi því, að hraðað verði
ákvarðanatöku varðandi upp-
sögn vamarsamningsins, þótt
erfitt sé að sjá bein tengsl þar
á milii og hvemig utanrikis-
ráðuneytið geti allt i einu ann-
að hvoru tveggja núna, upp-
sögn varnarsamniingsins og
kynningu á iandheligismálinu,
úr því að annir leyfðu það
ekki, á meðan liandhelgisdeilan
hafði ekki komizt á sama stig
og nú.
Al'lir flokkar virðast nú vera
því fylgjandi, að landhelgisdeil
an, eða réttara sagt herhlaup
Breta verði kært fyriir Atl-
antshafsbandalaginu. I þessu
sambandi má minna á það, aö
1958 flutti Sjálfstæðisflokkur-
inn þá tillögu, að þáverandí
vinstri stjórn krefðiist utanrík
isráðherrafundar í Atlantshafs
ráðinu, þegar ljóst var, að Bret
ar ætluðu að beita hervaldi
gegn útfærsiunni í 12 mil’Ur.
Vinstri stjórnin taldi þetta þá
ekki nauðsynlegt, og Lúðvik
Jósepsson, sjávarútvegsráð-
herra sagði í viðtali Við frétta-
maran brezku Reuters-frétta-
stofunnar í byrjun september,
„að það væri heimska að
blanda saman landhelglsdeil
unni og aðild íslands að Ati-
antshafsbandalagiinu. . . “
Þegar þetta er ritað, er ekki
fuilljóst, hvernig ríkisstjómin