Morgunblaðið - 03.06.1973, Qupperneq 10

10
MORGU'f'TBL.AÐIÐ, SU'NNUDAGUR 3. JÚNl 1973
Gleymum ekki
merkisberunum
1 DAG er .Sjómannadagiirinn
og af því tilefni birtist eftir-
farandi grein um rnerkan ís-
ienzkan sjóniann.
Þegar Guðmundur Markússon
lézt á slíðast liðnu hausti, þótti
mörgum sjómanni, sem þekkti
æviferil þessa merka marans,
heldur hljótt um hann dáinn.
Skrifuð eftirmæli náðu varfa
meiru en svo sem dál'ki í dag-
blaði. Þetta á sér tvenns konar
orsök. Fyrst þá, að maðurinn
var í lifanda lifi mjög hlédræg-
ur og hélt sér lítt fram á al-
meranum vettvangi. Það voru því
eklki aðrir en þeir, sem þekktu
til sjómannsferf'ls hans, sem
höfðu raokkuð að ráði um hann
að segja og þeir menn eru fæst-
ir mikið uppá eftirmælaskrif.
Guðmundur galt sem sé þess lát-
inn, eiras og fleiri afburðasjó-
menn, að starfsvettvangurinn er
fjarlægur orðsins mönnum.
Stundum finnst manni að sjó-
meran séu hvorki metrair að verð
leikum lífs né liðnir. Sjómanna-
etéttin hefur í raunirani ekki við
neinn að sakast nema sjálfa
sig. Ef sjómenn skortir meran-
ingu eða vilja að ég nú ekki tali
um skilning, á þörfinni fyrir alla
stéttina ti'l að varðveita og halda
á 'loft minningu sirana mætustu
manna, þá getur stéttin ekki
vænzt þess að annarrar stéttar
menn geri það.
Það verður aldrei sannað, þótt
ýmsir taki svo til orða, að ein-
hver eirastakur skipstjóri hafi
verið mestá skipstjóri síns tíma.
Það er ekkert raunhæft hald í
slíku talf, en hins vegar er það
óumdeilaralegt, að á hverjum
tima eru það alltaf nokkrir skip
stjórar, sem skara fram úr sam-
tímamönnum sínum með afla, sjó
sókn, afkomu og farsæld
með skip og menn. Erfitt er um
samanburð á afla togaranna á
fyrstu tíð þeirra meðan fiskur
var talinn og þó kannski eran
verra, þegar farið var að miða
við lifraraflann. Það er mjög
ótraustur mælikvarði til saman-
burðar, svo mjög sem fiskur get-
ur verið misiifraður, eftir því
hvar og hveraær hann er veidd-
ur. Eftir að farið var að reikna
afla togaranraa í skippund-
um (550—600 kg í skippd. upp
úr sjó, 250 kg upp úr togurun-
um á saltfiskveiðum á þeim
tíma, sem hér um ræðir) — verð
ur það svo til að rugla saman-
burðiran, að sumir togar-
anna stunduðu mikið ísfisksveið
ar og sóttu þá ekki á eiras afla-
sæl þorskfiskimið og hinir sem
héldu út á salt. Úthaldið var
einnig mjög misjafnt af ýmsum
öðrum orsökum, til dæmis stund-
uðu togaramir mjög mislangan
tíma síidveiðar á sumrum og sum
ir alls ekki. Aliir stunduðu þó
togaramir flest árin saltfiskveið
amar einhvem tima vertiðarinra
ar. Það er því helzt að fá sam-
araburð á aflasæld skipstjóranna
með því að bera saman
afla þeirra á úthaldsdag á salt-
fiskvertíðum.
1 boilaleggingum mínum hér á
eftir um það, hverjir hafi borið
greinilega af með aflasæld á ver
tíðum á öðrum og þriðja ára-
tuignum og reyndar þeirn fjórða
iíka, styðst ég við tvær hand-
skrifaðar bækur, sem til eru á
Fiski'félaginu, færðar af frá-
bærri vandvirkni og með kopar
stungusfcrift. 1 þessum bókum er
saáitf isksafli togararana f ærður
upp í skippundum á árunum
1925, 26 oig 27 og sáðan 1933 og
34, en að öðru leyti styðst ég
við li'firairaflanra í opiraberum
skýrslum birtum í Ægi. Og svo
loks við frásagnir skiigóðra
rraanna, sem muna vel aflabrögð-
im á þessum tima.
Gíisli Oddsson, var á erlendum
togurum fram yfir fyrra strið,
en kom þá upp og tók nokkru
síðar Islendinginn, og veiddi
þá um tima niður við írland, en
lét svo smíða fyrir sig Leií
heppna og fékk harara 1920. Þór-
ariran Olgeirsson, byrjaði á Marz
inum með Hjalta 1907 og varð
skipstjóri á því skipi vorið 1910.
Guðmundur Jónsson, byrjaði
sinn togaraferil á Jóni forseta
með Halldóri í Háteigi 1907, varð
skipstjóri á erleradum togara
(Hudd) 1911 og fékk Skallagrfm
eldri 1914. Með þessum möran-
um hefjast til skipstjómar á ís-
enzkum togurum menn, sem voru
að kalla má uppaldir á togurum.
Fyrir þeirra tið höfðu togara-
skipstjórarnir verið Uppaldir á
skútunum og þurft, sem full
orðnir meran að aðlaga sig þess-
ari nýju veiðiaðferð.
Þrír áðurnefndir menn, bera
svo af með afia síðari hluta ann-
ars áratugar ailidarinraar og síðan
áfram alla síraa skipstjóratíð.
Hin fleygu ummæli Tryggva
Ófeigssonar sýna vel, hvert
álit sjómeran þessa tíma höfðu á
þessum mönnum. Tryggvi var
stýriirraaður hjá Jóni Otta á Wal-
pole 1922—23. Þá var það eitt
sirara, er þeir á Walpole voru að
veiðum á Selvogsbaraka og
margt skipa á sömu slóð, að þeir
eru staddir samara í brúrani, skip
stjórinra og stýrimaðurinn. Skip-
stjóriran veitir þvi athygli, að
stýrimaður haras beirair kíki stöð
ugt að þremur skipum, Belgaum
(Þórarinn), Leifi heppna (Gísli)
og Skallagrími (Guðmundur).
Þegar svo hafði geragið um
hríð, að stýrimaðurinn beindi
sjónaukanum stöðugt að þessum
togurum, þá stóðst skipstjórimn
ekki mátið og spurði, hví hann
horfði stöðugt eingöragu á þessi
skip. Tryggvi svaraði af bragði:
— Jú, af þeim get ég lært, hin-
um ekki. —
Og þetta virðist hafa reynzt
svo, þvi að Tryggvi varð síðar
aranálaður Hraunamaður á Sel-
vogsbanka.
Giisli Oddsson fórst 7.—8. febr.
1925 í Halaveðrinu, en hiinir
tveir héldu áfram að skara fram
úr á þriðja áratugraum, enda báð
ir þá á nýjum skipum (Þórar-
inn var á Belgaum sem haran
fékk lausan að loknu stríðinu
og Guðmuradur hafði tekið nýj-
Togarinn ,,.lón forseti“ síðari.
Asgeir
Jakobsson:
A
Kflmninum
an og stærri SkaHagrím 1920.
Og á þessum áratug bætast tveir
nýir í toppliðið. Guðmundur
Markússon hafði sfcrax skip-
að spr í röð mestu aflamanraanna,
þegar haran tók Forsetaran 1919,
en þegar hann fékk Tryggva
gamla 1922, sem var þá stærra
og meira skip, en gamli Forset-
inn, þá fer haran „á toppiran“
með fyrmefndum mönnum.
Tryggvi Ófeigsson tók Imperial-
ist í vertiðar byrjun 1925, (áður
stutt með Surprise) og varð
strax framú rskarandi aflamaður
og jafnoki áðumefndra manna á
saltfiskveiðunum og mjög afber-
andi, eiraraig alla tíð á ísfisks-
veiðum. Þessir fjórir menn bera
mjög glöggt af á vertíðum, skv.
áður nefndum heimildum, út
þriðja áratug aldarinnar. Um
1930 fara yraigri meran að blanda
sér í keppniraa um toppinn á ver
Togarinn „Jón foriseti“ fyrri, fy rsta skipið, sem Guðmuradur var
með.
Guðmundur Markússon.
tíðum. Af þeim fyrstu má nefna
Vil'hjálm Ámason, sem tók Gylli
1928 og Sigurjón Einarsson, sem
fé’kk Garðar nýjan og þá stærsta
skip flötans 1930. Sigurjón hafði
áður verið með Surprise og afl-
að mikið.
Fleiri ungir meran gerast svo
fyrirferðarmiklir á fjórða ára-
tugnum.
Eftir 1932 að verðfall og afla-
leysi tekur að brjá fiskiflotamn
aiHit fram að síðari heimsstyrj-
öld, er erfitt að finna hald í sam-
anburði á aflasæld einstakra
skipstjórá. Úthaldið varð enn
misjafnara en áður var. Sum skip
anma hreyfðu sig ekki nema stutt
an tírna úr árinu. Dæmi voru um
að úthald þeirra væri niður í
1—2 mánuði á ári. öranur voru
mest á ísfi'sksskrapi og skýrslur
sýna þá aðeins sölumar en ekki
aflaran. Það er þvi meina mál en
svo, að því verði gerð skil
í þessu greinarkorni, hvern-
ig aflabrögðum manna var hátt-
að á þessum reiðileysisárum. Það
kann að vera, að almenningi
finnlst það ekki skipta máli,
hverjir báiru af með afla á hverj
um tíma, en sjómenn þræta gjam
an ákaflega um slíkt og hver
heldur fram siraum skip-
stjóra. Það er reyndar mála sann
ast að það er allstór hópur tog-
arasfcipstjóra og reyndar allra
fiskiskipstjóra, sem hafa skotizt
ár og ár á toppinn á sinni skip-
stjómartíð, og ekki sízt meðan
samkeppnin var sem mest um
skipstjórastöðumar. Það héldu
ekki aðrir skipum, en jafnir og
góðir aflamenra. „Standardinn"
var sem sé hár á þessum tíma,
sem hér um ræðir. Ég læt mér
því hægt í frekari samanburði
og itrefca það, að hann á aðeins
við um þorskfiskveiðar á vertíð-
um aranan og þriðja áratug ald-
ariranair.
Guðmundur Markússon fædd-
ist 20. febrúar 1891 í húsi þvi er
Skuld hét og stendur það hús
enn við Framnesveginn. Guð-
mundur var sem sé Vesturbæing
ur og bjó í þeim bæjarhluta alla
tíð, eins og fleiri skipstjórar af
haras kynslóð. Lengst af áttí
hann heima á Unnarsttg 4. For-
eldrar Guðmundar voru hjónin
Arnþrúður Simonardóttir og
Markús Guðmundsson, verk
stjóri í Reykjavík. Sjómannsfer-
iM Guðmundar Markússoraar var
í stórum dráttum þessi:
Hann fór til sjós sem kokk-
ur á skútunni Föraix 15 ára gam-
all og lagði út i fyrsta túrinn
daginn eftír hið hryllilega Ingv-
ars slys á Hjailaskeri við Viðey,
7. apríl 1906. Guðmundur var síð
an á skútum til 1913, að harara
fór á Jón forseta með Jóni Sig-
urðssyni frá Blómsturvöllum.
Haran var síðan áfram á Forset-
anum með Gisla Þorstelns-
syni frá Meiðastöðum í Garði.
Frófi frá Stýrimararaaskólan-
um lauk Guðmundur 1918 og
varð þá strax stýrimaður hjá
Gísla. Hann tók síðan við skip-
stjórn á Forsetanum, þegar Gisli
fór yfir á Skúla fógeta í sept-
ember 1919. Guðmundur var með
Forsebann í 2% ár en þá tók hann
Þorstein Ingólfsson, sem Alli-
ance hafði keypt af Hauksfélag-
inu. Skipið var siðar skírt upp
og hlaut nafmð Tryggvi gamld.
Það var aHa tið mikið happa-
skip, Snæbjörn Ólafsson var
lengst af sínum skipstjórraarferlí
með það skip og kerandur við
það. Guðmundur var 4 ár með
Tfcýggva gamia, en í marz 1926
fékk haran Haranes ráðherra nýj
an og þá stærstan íslenzkra tog-
ara, 445 tonn brúttó. Með Haranes
var Guðmundur I 13 ár eða þar
ti'l skipið strandaði á Kjalarness
töngum i febrúar 1939. Haranes
var þá að koma úr sigliragu og
var Guðmundur ekki með um
borð. Alliance keypti sama árið
og Hannes fórst, Jón Ólafsson
(ex Loch Seaforth). Það skip
fórst í hafi í október 1942, vafa-
laust af stríðsvöldum. Guðmund
ur lét sér þá hægt um sjósókn-
ina næstu sex ár, en 1948 tók
hann nýsköpuraartogarann Jón
forseta, sem kom til lamdsins það
ár. Vorið 1950 hætti Guðmund-
ur skipstjórn og fór alfarinn í
land.
Árið 1921 kvæntist Guðmund-
ur, Unni Erlendsdóttur og áttu
þau hjón 4 börn og lifia þrjú
þeirra Björg, gift Axel Dam
ver ksmið j ust j óra í Álaborg
í Danmörku, Markús, skipstjóri
á Júpiter, kvæntur HaM-
fríði Bryn j ólf sdóttur og Guð-
mundur, læknir í Sviþjóð,
kvæntur Veru Ásgrímsdóttur.
Guðmundur Markússon gaf
sig um skeið að féiagsmáium sjó-
manna, og var þá meðal annars
formaður skipstjórafélagsins
Ægis og fulltrúi þess á
Farmanraa- og fiskimannasam-
baradsþingum. Guðmundur var
sæmdur Fálkaorðunni 1944.
Hann lézt 25. okt. 1972.
Sigurður Bárðarson, sem fór
til Guðmundar, þegar hann tók
Tryggva gamla 1922 og var með
honum æ síðara, að undaraskildum
tveimur árum, allt þar til Guð-
mundur hætti skipstjóm, ger-
þekkti vitaskuld skipstjóm Guð-
muradar og eimnig maraninn sjálf
an eftir svo laraga samveru í
blíðu og stríðu við sjósóknina.
Það fer því vel á, að Sigurður
taki nú við að lýsa sfcipstjóra síra
um og minnast haras í nafni
þeirra fjölmörgu sjómanna, sem
hafa óskað þess, að Guðmundar
væri getið ítarfegar en gert hetf-
ur verið.
Sigurður Bárðarson:
Þökkuð 26 ára samvera til sjós
Þegar ég minist þessa látma
sfcipstjóra míras, Guðmuradar
Markússonar, sem ég var háseti
hjá í 26 á/r, með nokkrum fá-
breyttum orðum, þá er mér helzt
í hug að forðast oflof, því þaið
Framhald á bls, 31.