Morgunblaðið - 14.07.1973, Page 23

MOUGÚINBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. JÚLÍ 1973
23
Gústaf A. Níelsson:
Stj ór nmálaf lokkar
og valddreifing
Öllium stjómmálaflokkum er ekki
géfiirm sá eigiinleiiki að geta virkað
vaiddreifandi, en orsakanna er að
teitia í eðli flokkanma.
Við skulum nú örlítið kannia á
stand íslenzks þjóðfélags og stjóm-
málalifs, með tilliti til hugmynda-
fræði þeirra flokka sem nú fara með
völdim. f>að er kanrusiki umhugsunar-
efni út af fyrir sig hvað vinstri flokk
amir, frá því þeiir komust til valda,
htafa leikið islenzkt þjóðféliag grátt.
í>að er senniliega enigin tilviljun að
islenzku þjóðfélagi hefur aldirei verið
miðsitýrt jafn öfluglega og einmitt
nú í tíð vinstri stjómariinnar. Með
þessar staðreyndiir i huga má draga
vissan lærdóm. Vimstri flokkamir
hafa kynnt öllum landslýð hvað raun
verulega felist i vinstri stefnu og
hvert er raunverulegt eðli heninar.
Hvort sem það er hending eða ekki,
þá er það óvefengjanleg staðireynd
að sá flokkur sem leyfir sem minnsta
valddreifiingu innan síns sjálfs, kær-
ir sig um sem mimnsta valddreifiingu
í þjóðfélagilnu.
Eitt gott dæmi um það, þegar eðli
flokkanna og hugmyndafræði ræð-
ur ferðinni i stjómmáluim, en ekki
yfirvegun og skynsemi, kom upp
eftir síðustu þimgkosningar, þegar
vinstri flokkar komust til valda og
hiinn miargsviikni stjórnarsáttmáti sá
dagsins ljós. Þá gerðiist það, að stjórn
arflokkamiir tóku pöUtískar ákvarð-
anlir samkvæmt eðli vinstri stefnu
sem er aufeið miðstjómiarvald
Eitt ljósasta dæmið um slífea van-
hugsaða aðgerð byggða á bókstafs-
trú var þegar rikiisstjómin tók á-
kvörðun um að steypa Efinahagsstofn
uninm og Byggðasjóði í eina stóra
stofnun sem hliaut nafnið Fram-
kvæmdastofmun. Ráðstöfun sem
þessi má virðast hagræðing svona í
fljótu hnagði, enda sagði rikisstjómin
það vera. En hvað kemur á dagiinm,
samruninn reyndist engin raunhæf
hagræðing og rekstrarkostnaður
jófest um rúman tug milljóna.
,,Hagræðiingar“ sem þessar eru
ekki til neins anmars fallnar, en að
miðstýra þjóðfélaiginu af fáum út-
völdum, Anmað Ijóslifandi dæmi um
vanhugsaðar ,,prinsipaðgerðir“ var
endurskoðun skattalaganinia. Ekkert
er því til fyrirstöðu að endurskoða
lög í því skyni að bæta þau, reyndar
ekkert sjálfsagðara. En þessi ráð-
stöfun var ekki til þess að bæta lög,
heldur aðeins til þess að auka völd
og áhrif ríkisvaldsins. Rlkisstjórnin
sagðist ætla að lækka gjöld á lág-
launafólki og taka meira af hátekju-
mönum, en skattalagabreytingin hef
ur viirkað þveröfugt og skattar hafa
yfirleitt hækkað á öllum þorra fólks.
Þá erum við komim að kjamianum,
sem felst í breytimgunni. Hún var
aðeinis gerð tiil að auka f jármagn rík-
isvaldsims, svo auðveldara væri fyr-
ir ráðherra að hafa öi'l ráð í hendi
sér. Þessi dæmi, af raunar mörgum
sem hægt væri að taka, t.d. aðförin
að bæjar- og sveiitarfélögum á s.l.
alþingi sýna svo ekki verður um
villzt, í hverju vinstri stefna er fólg-
in. Vinstri stefna miðar að auknu
miðstjómarvaldi, auknium áhrifum
og afskiptum rikisvaldsimis, en ekki
dreifimgu vaMsins til þeirna sem í
raun réttu ættu að fiara með það. ■
Tökum nú til skoðunar tvo íslenzlta
stjómmálaflokka, sem eru algjörar
andstæður í eðli og grundvelllli. Sjálf-
Istæðisflokkuriinn annars vegar og
Arþýðubandalagið hims veigar. Aiþýðu
bandalaginu getur reynzt það örðugt
að setja ákveðmar starfhæfar reglur
um valddreifingu, vegna hinnar fast
mótuðu hugmyndafræði, sem gerir
aHis ekki ráð fyrir öðru en fúllikomnu
flokksræði og öflugu miðstjórnar-
valdi'. Þess vegna getur hinn óbreytti
fiokksmaður sáralítil áhrif haft á
stefnu flokksins, aðeiins unnið eftir
forskrift forystumannanna, sem Vilja
fyrirfram ákveðnar niðurstöður. Hafi
maður hugmyndafræðilegan grund-
völl Alþýðubandalagsins í huga er
Alþýðubamdalagið kommúniskur
stjómimálaflokkur, þó svo hann seg-
ist e.t.v. ekki vera það, með mjög
fastmótaðar hugmyndafræðikemning-
ar, sem ná til velflestra sviða þjóð-
félagsins. Kærir silg ekki um vald-
dreifingu og ákvarðanatöku 1 þjóð-
félaginu á breiðum grundvellli. Al-
þýðubandalagið getur því óhjákvæmi-
lega ekki virkað sem lýðræðisflokk-
ur, sem er fær um að aðlaga sig
breyttum samfélagsviðhorfum og nýj
um tíma, heldur situr það fast í hug-
myndurn sniiðnum og framsettum í
þjóðfélögum 19. aldarimnar.
Þessu er á allt annan veg háttað
með Sjálfstæðisflokkinh, enda bygg-
ist hann á al'lt öðrum grundVelli,
ekki nærri eins fastmótuðum. En það
er einmitt þessi sveigjanlegi grund-
völlur, sem gerir flokknum það kleift
að aðlaga sig breyttum tima og við-
horfum. Þar er ætlazt til, að flokks-
metm og stuðningsmenm hans ákveðti
steflnuna i megim dráttum, sem svo
miðstjórn framkvæmir. Ljóslega má
sjá viðlieitm flokksims i átt til vald-
dreifingar. Sjálfstæðisfiokkurinn r
e'ini íslenzki stjómmálaflokkurinn
sem treysti'r sér til að halda opið
bindandi prófkjör, þar sem stuðnings
menn hans greiða atkvæði um hvem-
ig þeir viilja hafa framboðslisba í
kosnimgum. Þetta kallast raunhæf við
leitni ti'l valddreitfingar. Hlutuir eins
og biindandi prófkjör getur aldrei átt
sér stað hjá ftokki eims og Alþýðu-
bandálagimu, þar sem gert er ráð
fyrir að atlt aðrir aðilar en stuðn-
ingsmenm flokksins taki þá ákvörð-
un.
Svo við víkjum nánar að þeim
þætti vaMdreifiingar sem lýtur að
stjórnmálaflokkunum, skulumn við 1-
huga lieiðir til að auðvelda flokksmeð
limum og óbreyttum borgurum að
hafa áhrif á stefnu flokkanna. Þá
má hugsa sér að flokkarnir komd sér
upp „hugmyndabanka" í því skyni
að ýta umdir og auðvelda fól'ki að
komia hugmyndum sínum á fram-
færi. Slíkur banki fengi vafalaust
margar ágætis hugmyndir frá fól.ki,
sem annars tekur ékki viirkam þátt í
stjórnmálium en hefur skoðun á hlut-
um, jafnframt myndi þetta veya við-
leitni til að auðvelda einstaklingum
að tjá sig og segja það sem þeirn býr
i brjósti, svo þetta er á viissan hátt
valddreifing.
Stjórnmáiaflokkar geta al'drei virk
að sem vaMdreifiingartæki nema þeir
leggi s'ig eftir þvi og geri sér grein
fyrir hvað felst í hugtakiinu vald-
dreifiing. Skilji stjórnmálaflokkur
hvað felst í hugtakinú, þá hlýtur
hann að sniða stefnu sína i anda
hennar. Sé stjórnmálaflokkur lýðræð
isflokkur í eðli sínu þ.e.a.s. skipi
hann lýðræðiinu í öndvegi, sem llfs-
skoðun en ekki fyrst og fremst sem
stjórnarformi og sýni hann áþreifan-
legan vilja til vaMdreifingar með
gerð tiltagna sem miða að því að
fá þeim völdin í hendur sem rétti-
lega eiga að fara með þau, er hann
svo sannairiega á réttri hililu.
Magna Gunnarsdóttir, Egilsstöð um:
Hve langt nær land-
helgi heimilanna?
FURÐULEGT blað barst mér
í hendur í maílok í vor. En
undarlegaist er, að :nn á mitt
hieiimili kom þetta blað m/eð
ungmenmi, sem var að koma
heim að skóiaviist lokinni, frá
stærsta menmitasetri aust'an
lands.
Umgetiið blað er nafnd-sit
„Forvi'tin rauð“, nóvember-
blað, og er málgagn rauð-
sökka, hefir að geyma klám
í máli og mynd. Eimn'g áróð-
ur fyrir frjál'sum fóstureyð-
inigum. Og háðuingarmynd af
eiigimkonTumini, sam unir sér við
heimilisstörfin.
Fleira má þar fiiruna í ein-
hliða áróðursstil, eða sem
béinan skæting út í þjóðlfélag
ið.
Helzt ski'Ist mér af mállflutn
inigi rauðsokka, að þær
slkamimist stn fyrir að vera
kwenkyns. Og oft hefir mér
viirzt að þær vildu helzt að
manmkynið samanstæðd af ein
hvers komar hvoruigikynd.
Á liðnuim vetri frétti ég af
þvi, að tvær rauðisokkuir
hefðu baimsótt Eiðaskóla, og
ffllutt þar mál sitt við nemend
ur. Ég leyfi mér að álita, að
málflutniniguir þeirra hafi ver-
ið í svipuðum dúr og efni
blaðsins, sem þær seddu nem-
endum við það tækifæri
Fróðlegt væri að viita, hvort
raiuðsakkur hafi „heiðrað“
skólann með heiimsókn sinni í
samráði við Menntamálaráð,
og hvort þær hafi e.t.v. heim-
sótt fleiri memmtasetur, sem
geyma æskufóilk í mótun imn
an veggja simina. En vonamdi
hjefur það verið eimhvers kon
ar slysni, að þeissí fúaviður
barst inn fyrir dyr skólans.
Sllk mistök bemda þá vomandi
ekki aftuir. Og við foneMrar
getum haldið áfram að senda
æsikuifóilk okkar i þemmam
skóla, svo hann megi fræða
það og færa fram á veginn
til góðs.
Hiniar ráðvilltu rauðsokkur
ættu að láta sér mægja að
beina áróðri simum að full-
orðniu og fuMþroskuðu fólki.
Að laumast inn í fjölmenm-
an heimavistarskóla og lítils-
virða þar það bezta, sem ffiest
ir foreMrar reyna að immræta
unigmiemnom simium á meðan
þau eru emin í þeirra umisjá,
virðist mér harla litiíimótMgt.
Auk þess er mér nær að halda
að hvers kynis einhliða áróður
sé ólieyfilagiur í skólium lands-
ins.
Það er staðreynd, að útgef-
endur klámblaða hér á lamdi
hafa verlð sektaðiir og bl'öð
þedrra gerð upptæk. En rauð-
sokkur ganga be'int tan í
heimavistariskóla og selja þar
klám sitt óátalið.
Það er undarlegt að rauð-
sokkur, sem í flestum tilvik-
uim eru ekki starfandi hús-
mæður sjállfar, eða þá kammski
eimhvers komar hlaupakonur
á símuim heimillum, skull sífellt
halda uppi áróðri gegin hús-
mæðrunuim. Það væri fróð-
legt að fá að vita, hvers vegma
það er háðutegra að vtama
heimUisstörf en ömnur störf í
þjóðfélaginu? Og því mega
heimillisstörfin ekki vera á-
huigamiál komunmar? Er t.d.
virðulegra eða áhugaverðara
starf, að pikka á ritvél dag-
lamgt, — eða rétta vörur yfir
búðarborð?
Og vafalaust myndi margt
breytast á htaium ýmsu vinmu
stöðum ti'l hins betra, ef þeir,
er sækja þamgað vimmu, ymmiu
störf siín af jafln mikilli trú-
mennsku og ósérhlífni og
flestar húsmæður.
Rauðsokkur kvarta mikið
yfir að þær séu beiittar efn'a
hagslegu misrétti af karlmönn
um. Saimt vimna þær að efna
haigslegu misrétti mieð aíl
kvenma. Á ég þar við fruim-
varp þeirra á Alþimgi uim þátt
töku ríkisims í uppbyggtaigu
og rekstri dagvistumarsitoftn-
ama. Framlag til þessara fram
kvæmda verði að skipta tug-
um milljóna árlega. Ætlunin
mun svo að bæjar- og sveitar
félög leggi eimnig fram háar
upphæðir til þessara stofin-
ana.
Með þvi að Alþimgl sam-
þykkti þeitta frumvarp rauð
sokka, sýndi það mikið vam-
mat á störfum heimavimmamdi
kvemna, þvi að með þessu er
rauinrveruilQga verið að verð-
lauma konuir fyrir að vimna
utam heimilisiins, en refsa þeim
fjölmienma hópi kvemna, sem
sjátfar vilja gæta barna si'nma
á heimilumum.
Heimavinmaindi konur
greiða sin gjöld sem aðrir ti'l
himis opiimbera. Og fyrir þeirra
fé verða því dagvisitumarheim
ilin að hluta byggð og rekin.
Það má því segja að konur,
er gæta bama sinna sjállfar,
greiði að mokkru gæzliukostm-
að barna þeirra kvenma, er úti
vimma.
Þessi ráðstöfun hlýtur þvi
að stuiðla að þeirri óheilaþró
un, að losa um þær komur er
vilja giera heimi'lisstörf og
barmauppeldi ' að aðalsitarfi
símu.
Ég trúi, að ef fleiri mœður
héMu beimili fyrir börm sím,
þá myndi um leið fækka hin-
uim 'rótlausu vandræðaungl-
inguim. En það eiitt væri svo
dýrmætt að vart yrði rmetið til
fjár.
Það mymdi eflaust vera eim
faildast og hagkvæmast fyrir
þjóðfélagið í heild, að ríkið
greiddi komum hreimtega
kaup fyrir að vera heima hjá
sér og vtaima sín heim'iisstörf,
og gæta barma stama.
AMia vega virðist mér það
vera jafnréttismál, að þær
konur, sem vilja koma börm-
uim af sér á dagtan, greiði af
því ailain kostmað sjálfar. Þar
mieð flokka ég ekki einstæða
forelidra, sem eru eima fyrir-
vi'rana barna sinna. Sjálfsagt
er að þeir njóti alllrar fyrir-
geiðislu hims opimbera.
Það er m'kið talað uim, að
þær konur, sem sækja himn
almenma vinmumarkað, séu að
skapa auknar tekjur í þjóðar-
búið, en þegar betur er að gáð
muin í mörgum ti'lvikum um
misskilnimg að ræða, þar sem
samsvaramdi verðmætasköp-
un fellur tiiður á heim'lunum.
Ekki er það meinimg mdn, að
komur, sem eru barnlausar,
búmar að komia upp símum
börnúm, eða hafa af öðrum
ástæðum frítíma frá símuim
heimii'lisstörfum, eigi emdii’Jega
að s'itja iðjulausar heima hjá
sér. Sjálfsagt er að þær sæki
á vimmumiarkaðtan, eftir því
sem þeim hentar án þess að
nokkur rauðsokkuáróður
þurfi að koma þar til.
Rauðsokkur tala mi'kið um,
að konur séu umdirokaðar á
heim'luim símum af eigimmönn
unum, og að þær verði að
fara út að vinna tii að verða
fjárhagislega 'sjálfstæðar. En
hver er simuim hnútum kumm-
uigastur, og hljóta rauðsokkur
því að taiia hér af eigin
reymsfliu. Er þetta e.t.v. umdir
rót þess, hve þær eru óánægð
ar og öfumdsjúkar út í þau
heimili, sem samamstatnda af
jaflnrétti hjóna og ham’mgju-
sörrau heimilislífi? Og eru eig
inimemn rauðsokka það yfir-
gangssamir, að þeir eigi skilið
að fá þá háðulegu meðferð, er
mynd í móvemberblaði þeirra
sýnir?
Rauðsokka lýsti þvi yfir i
sjómvarpsþætti 19. júmi sl. að
sér fyndist að kvemfélög ættu
ekki að vera til. Og er hún vair
spurð hvers vegma ekki, þá
var svarið, að það væri alls
ekki rétt að konuir væru etaar
í félaigsskap, þær ættu að
Franthald & bls. 24.