Morgunblaðið - 21.11.1973, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. NÖVEMBER 1973
Friðum og hag-
nýtum fiskimið-
in innan 200 mílna
Við setningu flokksráðsfundar Sjálfstæðisflokksins sl. föstudag
flutti Geir Hallgrímsson formaður Sjálfstæðisflokksins ítarlega yfir-
litsræðu um stjórnmálaviðhorfið og fjallaði þar um helztu viðfangs-
efni á hinum pólitíska vettvangi frá síðasta landsfundi Sjálfstæðis-
flokksins, þ.e. um landhelgismál, varnarmál og efnahagsmál. Hér fer á
eftir sá kafli í ræðu Geirs Hallgrímssonar, sem fjallaði um landhelgis-
málið.
Frá því að landsfundur Sjálf-
stæðisflokksins var haldínn 6. —
9. maf sl. hefur landhelgismálið
að meginefni til fallið í tvo far-
vegi. annars vegar er baráttan
fyrir 200 mílunum og hins vegar
herskipainnrás Breta í íslenzka
fiskveiðilandhelgi, átökin á mið-
unum og samningarnir við Breta.
Útfærsla í 200 mílur.
I stjórnmálayfirlýsingu lands-
fundar um landhelgismálið segir:
..Fundurinn ítrekarþá grundvall-
ar stefnu tslendinga. að Iand-
grunn íslands og hafsvæðið yfir
því sé hluti af íslenzku yfirráða-
svæði og tryggja beri óskoruð for-
ræði þjóðarinnar yfir því '. Þá var
og samþykkt: ,,að fulltrúum Is-
lands á hafréttarráðstefnu Sam-
einuðu þjóðanna verði falið að
vinna ötullega að fullri viður-
kenningu ríkja heims á rétti
strandríkis til að stjórna og nytja
lífræn auðæfi landgrunnshafsins
allt að 200 mflur“. Jafnframt var
lögð áherzla á. að unnið yrði að
þvf. að samþykktar yrðu skynsam-
legar reglur um verndun og hag-
nýtingu lífrænna auðæfa úthafs-
ins.
Eftir landsfundinn óx þeirri
skoðun mjög fylgi, að stefna bæri
að 200 mílna fiskveiðilögsögu hið
fyrsta. Þannig gengust 50 nafn-
kunnir menn fyrir áskorun til Al-
þingis og ríkisstjórnar um, að Is-
lendingar ættu að segja sig í sveit
með þeim þjóðum, sem ynnu að
því, að 200 mílna auðlindalögsögu
yrði komið á. Þegarsvo varðljóst,
eftir síðasta undirbúningsfund
haf réttanáðstefnu Sameinuðu
þjóðanna, að 200 mílna auðlinda-
lögsaga átti vaxandi fylgi að
fagna, svo að ætla mátti, að milli
80—90 og jafnvel fleiri riki af
þeim 150, sem rétt áttu til þátt-
töku í hafréttarráðstefnunni,
fvlgdu 200 mílunum, þótti mið-
stjórn og þingflokki sjálfstæðis-
manna eðlilegt og sjálfsagt að
marka þá stefnu nánar af sinni
hálfu. Hinn 30. ágúst 1973 varþví
sú ályktun gerð, að „þingflokkur
og miðstjórn telja rétt að fisk-
veiðilögsagan verði fa-rð út í 200
mílur eigi síðar en fyrir árslok
1974.“
Þaö er rétt að vekja athvgli á
því, að Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ur alltaf lagt á það mikla áherz.lu,
að við íslendingar fylgdumst vel
með störfum undirlniningsfunda
hafréttarráðstefnunnar, með það
fyrir augum að sveigja þróun
mála þaj' okkur í vil og einangra
andstæðinga okkar. Við bentum á
nauðsvn þess þegar fyrir kosn-
ingarnar 1971, en þá gerðu and-
stæðingar okkar heldur lítið úr
gildi þessa, þegar stefna okkar í
landhelgismálinu væri mörkuð.
En það er rökrétt framhald
þeirraf þróunar, sem orðið hefur
á undirbúningsfundunum, að
ætla, að 200 mílna auðlindalög-
saga nái samþykki með tilskildum
meirihluta athvæða, 2/3, á
væntanlegri hafréttarráðstefnu,
enda er 50 mílna fiskveiðilöga þar
í raun og veru ekki á dagskrá.
Það fer ekki á milli mála, hve
mikilvægt er, að við lýsum yfir
200 mflna fiskveiðilögsögu fyrir
lok næsta árs, og þvf hafa allir
þingmenn Sjálfstæðisflokksins
nú borið fram tillögu á Alþingi
um, að þetta verði gert. Ilafréttar-
ráðstefnan verður haldin á næsta
ári í Venuzuela, búizt er við, að
samþykkt verði stefnuyfirlýsing
þá þegar, sem verði öruggur
grundvöllur f>Tir þessum fyrir-
huguðu aðgerðum okkar í land-
helgismálinu.
Herskipainnrás Breta.
Annar höfuðþáttur landhelgis-
málsins hefur í sumar, eins og ég
gat um áðan, markazt af hættu-
ástandi á miðunum. Fljótlega eft-
ir að alndsfundi okkar lauk. 19.
maí sl.. sigldu brezku herskipin
inn í íslenzka fiskveiðilandhelgi
og breyttist þá mjögstaðan í land-
helgismálinu í heild. Af því til-
efni kom miðstjórn og þingflokk-
ur sjálfstæðismanna saman 23.
maí sl. og samþykkti: I fyrsta lagi
að mótmæla harðlega ofbeldi
Breta. I öðru lagi að.kæra fram-
ferði Breta fyrir Atlantshafs-
bandalaginu og Öryggisráði Sam-
einuðu þjóðanna og
krefst þess, að Bretar hverfi
þegar á brott með herafla
sinn úr íslenzkri fiskveiðiland-
helgi. I þriðja lagi, að samninga-
viðræður við Breta séu túilokað-
ar, meðan herskip þeirra eru í
íslenzkri fiskveiðilandhelgi. I
fjóðra lagi að auka k.vnningu á
málstað Islands. I fimmta lagi að
efla Landhelgisgæzluna. I sjötta
lagi að leggja áherzlu á, að íslend-
ingar muni hvergi hvika frá 50
mflna f iksveiðilandhelgi og það sé
aðeins áfangi að því markmiði, að
allt landgrunnið út að yztu mörk-
um þess verði íslenzk fiskveiði-
landhelgi.
Eftir herskipainnrás Breta
féllu níður samninga viðræður
milli Islendinga og Breta, en þær
áttu sér áður síðast stað í Reykja-
vík 3. og 4. maí sl. Bar þá lítið á
milli hins íslenzka sjónarmiðs og
þess brezka, eða a.m.k. þeirra
sjónarmiða, er samninganefnd-
irnar túlkuðu hver fyrir sig.
Landhelgismálið hefur sfðan
tekið hug manna allan með þeim
hætti. að aðrir þættir stjórnmál-
anna hafa fallið í skuggann. Þetta
var að ýmsu leyti eðlilegt, þegar
Ijóst var, að slys gat orðið á hverri
stundu, mannslífum fórnað, ef
eigi væri unnt að koma á friði á
miðunum aftur. Það var ekki útlit
fyrir það, því að hvorugur aðilinn
taldi mögulegt að taka upp samn-
ingaviðræður, Bretar að sínu
leyti, meðan við héldum uppi
fullri löggæzlu, sem auðvitað var
sjálfsögð, og við alls ekki, meðan
brezk herskip voru innan ís-
lenzkrar fiskveiðilögsögu.
Þáttur Atlantshafs-
bandalagsins.
Það kom og fljótt í ljós, að þetta
ástand á miðunum gat haft
óheillavænlegar afleiðingar fyrir
vestræna samvinnu. Aðild okkar
að Atlantshafsbandalaginu bland-
aðist mjög inn í landhelgismál-
ið og atburðarásina á fiskimiðun-
um kringum landið.
Forvígismönnum Atlantshafa-
bandalagsins og sérstaklega fram-
kvæmdastjóra þess, Joseph Luns,
var þetta ljóst. Upplýst var af
hans hálfu í viðræðum, sem full-
trúar lýðræðisflokkanna á íslandi
áttu með honum í Briissel
snemma sumars, að 12 til 13 aðild-
arríkja Atlantshafsbandalagsins
stæðu með okkur i því að fá Breta
til að láta af herskipavernd togar-
anna. I því fólst ekki, að þessar
þjóðir væru efnislega sammála
okkur, að því er útfærslu fisk-
veiðilögsögu okkar snerti, en
þessar þjóðir voru sammálaokkur
um, að óþolandi væri, að tilraun
væri gerð til að leysa deilumál
meðal bandalagsþjóða með slík-
um hætti. Þess vegna beittu þess-
ar þjóðir áhrifum sínum innan
Atlantshafsbandalagsins til þess
að fá Breta til þess að láta af
herskipavernd innan 50 míln-
anna.
Með því að hvert ríki Atlants-
hafsbandalagsins er sjálfrátt
gerða sinna og ekki bundið fyrir-
mælum annan'a bandalagsríkja,
héldu Bretar uppteknum hætti og
varð ekki þokað um sinn. A tíma-
bili var reynt að koma á samn-
ingaviðræðum með milligöngu
Norðmanna, en Islendingar höfn-
uðu því. Að lokum þekkja menn
þá sögu, sem leiddi til þess, að
Bretar drógu herskipin út fyrir
fiskveiðilögsöguna, og er engum
blöðum um það að fletta, að áhrif
Atlantshafsbandalagsins og fram-
kvæmdastjória þess höfðu þar úr-
slitaáhrif.
Kommúnistar hafa löngum not-
að landhelgismálið til þess að
reyna að slíta tengslin milli okkar
og bandalagsþjóða okkar í Atlant-
hafsbandalaginu. Því verður að
vísu ekki neitað, að herskipainn-
rás Bfeta í íslenzka fiskveiðiland-
helgi var greiði við kommúnista
og til þess fallin að veikja trú
manna á vestrænt samstarf. Því
fremur er nú ástæða til að vekja
eftirtekt á, að Atlantshafsbanda-
lagið er eina alþjóðlega stofnun-
in, sem hefur orðið okkur að liði,
til þess að fá Breta til að fara úr
íslenzkri landhelgi.
Islenzka ríkisstjórnin gafst upp
á því að kæra framferði Breta
fyrir Öryggisráði Sameinuðu
þjóðanna, þrátt fyrir samþykktir
allra fslenzkra stjórnmálaflokka.
Eina ráðið, sem íslenzka rikis-
stjórnin sá, var að kæra til
Atlantshafsbandalagsins vegna
ofbeldis Breta. Væntanlega hafa
andstæðingar Atlantshafsbanda-
lagsins staðið að því málsskoti,
sem veitti raunar Atlantshafs-
bandalaginu takmarkaða mögu-
leika til að beita sér í málinu, i
þeirri trú, að bandalagið fengi
engu áorkað og sýndi þannig
sjálft íslendingum fram á gagn-
leysi sitt. Þetta fór á annan veg.
Lítill vafi er á því, að án þátttöku
okkar í bandalaginu og án af-
skipta þess og einstakra banda-
lagsþjóða, hefðu Bretar látið sér
hotun um stjórnmálasambands-
slit fátt um finnast og farið sínu
fram.
Ég vil í þessu sambandi vitna til
þess, sem Jóhann Hafstein sagði í
Morgunblaðinu 3. október 1973,
þegar Bretar fóru með herskip
sín út fyrir íslenzka landhelgi, en
í umsögn Jóhanns segir:
„Það er augljóst mál, að afskipti
forsætisráðherra Breta á elleftu
stundu af þessu deilumáli hafa
tilkomið vegna aðildar að Atlants-
hafsbandalaginuog áhrifum þaðan
undir forystu framkvæmdastjóra
bandalagsins, Joseph Luns. Þess
vegna draga Bretar nú herskip
sín út fyrir 50 mílna mörkin og
ofbeldinu linnir og þar með er
mannslífum ekki lengur stefnt í
voða á tslandsmiðum."
Falla þannig um sjálfarsig full-
yrðingar um, að við íslendingar
höfum engan styrk af aðild okkar
að Atlantshafsbandalaginu. A
sama hátt og áframhaldandi her-
skipavernd Breta í þágu togara
sinna að veiðum innan íslenzkrar
fiskveiðilögsögu var til þess
fallin að veikja trú manna á vest-
rænt samstarf, þá ætti mönnum
nú að vera ljóst, hvaða gagn við
höfum af bandalaginu sem slíku,
bæði i samskiptum við bandalags-
þjóðir sem og við aðrar þjóðir.
Nú ætti í það minnsta að vera
unnt að tala um öryggismál lands-
ins á hlutlægan hátt. Að vísu var
sú skoðun uppi á tímabili, að við
ættum að segja okkur úr Atlants-
hafsbandalaginu og segja varnar-
samningum við Bandarikin upp,
vegna herskipainnrásar Breta.
Röksemdin fyrir því hlaut að vera
sú, að með þvi gerðum við Bretum
mein.
En þátttaka okkar í Atlants-
hafsbandalaginu og sú aðstaða, er
því er veitt með varnarsamningin-
um við Bandarikin, er ekki ein-
göngu í þágu bandalagsþjóða okk-
ar, eins og Breta, heldur einnigog
fyrst og fremst vegna okkar
sjálfra, svo að slík aðgerð var til
þess fallin, ekki aðeins að skaða
Breta heldur og okkur sjálfa.
Ölíklegt er, að okkur hefði þótt
svo mikið til um Breta, að við
vildum leggjast á höggstokkinn
bara til þess að koma þeim þang-
að líka. Óliklegt verður að telja,
að við viljum fórna eigin öryggi
aðeins til þess að ná okkur niðri á
þeim.
Frestun á stiórnmála-
sambandsslifum.
Nauðsynlegt er að víkja að til-
lögu um slit á stjórnmálasam-
bandi við Breta, þegar tillagan
kom til lokaafgreiðslu i utanríkis-
málanefnd. Var þar kynnt bréf
frá forsætisráðherra Bretlands til
forsætisráðherra íslands. Fulltrú-
ar Sjálfstæðisflokksins í utan-
ríkismálanefnd töldu |)á rétt, að
forsætisráðherra tslands tæki
nokkurra daga frest til að kanna
til hlítar, hvað fælist nánarí bréfi
brezka forsætisraæðherrans. All-
ir aðrir nefndarmenn utanríkis-
málanefndar voru andvígir þessu
og vildu, að stjórnmálasambands-
slitin tækju gildi strax. Sem betur
fer tók forsætisráðherra tillit til
tillögu sjálfstæðismanna og ríkis-
stjórnin tók sérþennan frest, sem
var nægilegur, til þess að koma á
viðræðum forsætisráðherranna,
er leiddu til þeirrar niðurstöðu,
sem ykkur eröllum kunnugt um,
bráðabirgðasamkomulags við
Breta.
Hefði ekki verið farið eftir til-
lögu fulltrúa okkar í utanrlkis-
málanefnd, þeirra Jóhanns Haf-
stein og Matthíasar A. Mathiesen,
hefðu stjórnmálasambandsslitin
við Bretland verið staðreynd þá
þegar og engar viðræður átt sér
stað, hættuástand væntanlega
ríkt á miðunum nú, eins og var í
allt sumar og raunar fyrir her-
skipainnrás Breta í vor.
Ég skal ekki rekja frekar að-
draganda að samningsgerð við
Breta, en minni enn einu sinni á
þann einstæða atburð í þingsögu
okkar Islendinga og þótt víðar
væri leitað, að þingmenn Alþýðu-
bandalagsins lýstu sig algjörlega
andvíga samningunum við Breta,
en greiddu síðan samningnum at-
kvæða allirsem einn.
Afstaða sjálf-
stæðismanna til
bráðabirgðasam-
komulagsins.
Rétt er að fara nokkrum orðum
um afstöðu okkar sjálfstæðis-
manna til efnis bráðabirgðasam-
komulagsins. I greinargerð okkar
Matthíasar A. Mathiesen, sem
vorum fulltrúar sjálfstæðismanna
i utanríkismálanefnd, segir svo:
„Þá viljum við taka fram, að
allir þingmenn Sjálfstæðisflokks-
ins hafa viljað leita samkomulags
við Breta og koma á friði á miðun-
um til að bægja frá hættum. Allir
þingmenn Sjálfstæðisflokksins
eru þeirrar skoðunar, að unnt
hefði verið að ná betri samn-
ingum en raun ber vitni, ef betur
hefði verið staðið að málum. Og
nokkrir þeirra telja ágalla samn-
ingsins svo mikla, að þeir telja sig
ekki geta fallizt á hann eins og
hann liggur fyrir.
Við, sem greiðum samningnum
atkvæði, gerum það fyrst og
fremst til þess að binda enda á
hina hættulegu deilu og koma á
friði. 1 öðru lagi viljum við treysta
á, að Bretar taki hér minna en 130
þús tonna ársafla í stað 160 — 170
þús. tonna ársafla fyrsta árið eftir
útfærsluna, sem forsætisráðherra
telur erfitt að vefengja, að þeir
hafi gert. I þriðja lagi, teljum við
lifsnauðsyn að stemnra stigu við
smáfiskadrápi hér við land og
gera eftirlit með veiðarfærum og
veiðum Breta samkvæmt samn-
ingnum virkt. I fjórða lagi teljum
við miklu máli skipta, að tolla-
lækkanir, samkvæmt viðskipta-
samningi okkar við Efnahags-
bandaiagið, geti komið til fram-
kvæmda og markaðir fyrir sjávar-
furðir i löndum þess nýtist
okkur."
Þá bendum við á þann skilning,
að þessi samningur breytir engu
um þá fyrirætlun okkar Sjálf-
stæðismanna, sem við vonum, að
sainstaða náist um á þingi, að
færa auðlindalögsögu okkar út í
200 mílur fyrir árslok 1974, nema
að svo miklu leyti, sem veiðiheim-
ildir þær, sem Bretum eru veittar
samkvæmt samningnum milli 12
og 50 mílna, hljóta að gilda samn-
ingstímabilið á enda. Má geta
þess, að aðrir nefndarmenn í
utanríkismálanefnd voru sam-
mála okkur um þennan skilning.
Eins og þessi kafli úr greinar-
gerð okkar ber vitni um náðist
ekki alger samstaða meðal þing-
manna Sjálfstæðisflokksins um
endanlega afstöðu til samkomu-
lagsins. Astæðan var mismunandi
mat á því, hve alvarlegir þeir ann-
markar eru, sem óneitanlega eru
á bráðabirgðasamkomulaginu.
Fimm þingmenn töldu þá svo
alvarlega, að þeir greiddu at-
kvæði á móti samningnum, eins
og kunnugt er.
Hvað er framundan?
En nú er spurningin, hvað er
framundan í landhelgismálinu,
eftir að þetta bráðabirgðasam-
komulag við Breta hefur verið
gert? Fyrir dyrum standa
samningaviðræður við Vestur-
Þjóðverja. Lengi vel var haldið,
að samningar við VesturÞjóð-
Framhald á bls. 19.