Morgunblaðið - 04.12.1973, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. DESEMBER 1973
SKÁKBÓK A.B.
Jón Þ. Þór
skrifar um:
UTGÁFA skákbóka á íslenzka
tungu hefur því miður aldrei ver-
ið ýkja fjölbreytt, þótt þær bæk-
ur, sem gefnar hafa verið Ut hafi
flestar verið vel úr garði gerðar;
Nú hefur ein bók bætzt í safnið,
Skákbók A.B., eða Fischer gegn
Spassky.
Bókin fjallar um einvigi aldar-
innar, eins og titillinn ber með
sér, og skiptist hún f tvo höfuð-
þætti. Fyrri þátturinn fjallar um
sögu heimsmeistaraeinveígisins í
skák 1972 og er ritaður af
Freysteini Jóhannssyni ritstjóra,
en hinn síðari er nákvæm fræði-
leg rannsókn á skákum einvigis-
Freysteinn Jóhannsson
ins, og er hann ritaður af Friðrik
Ólafssyni stórmeistara.
Freysteinn Jóhannsson starfaði
sem blaðafulltrúi Skáksambands
Islands á meðan á einvíginu stóð
og hafði þvi mjög góða aðstöðu til
þess að fylgjast með atburðarás-
inni. Hann hefur frásögn sína á
því er stjörn Skáksambandsins
kom saman til fundar 30. október
1971 til þess að ræða hugsanlegt
einvígishald á íslandi. Frásögn
Freysteins fylgir síðan tímaröð at
burða allt til þess er einvíginu
lauk með krýningu Fischers.
Ýmsum atburðum eru gerð ræki-
leg skil, t.d. hinum erfiðu samn-
ingaviðræðum í Amsterdam, þref-
inu milli aðstandenda einvígisins
og lögfræðinga Fischers, deilun-
um um kvikmyndatöku Fox og
siðast en ekki sízt hálfvitagangin-
um í Bandaríkjamanninum Fred
Cramer, sem kom til skiptis fram
sem fulltrúi Fischers og FIDE,
sennilega jafnmikið í óþökk
beggja.
Frásögn Freysteins er víða
greinargóð, en hins vegar fer það
aldrei framhjá lesandanum, að
það er blaðamaður, sem heldur á
penna. Stíllinn er lipur, vel læsi-
legur og oft skemmtilegur, en rís
aldrei upp af jafnsléttunni.
Ýmislegt finnst mér að vanti í
bókina og skulu hér talin upp örfá
atriði. Fyrst ber þá að nefna alla
vitleysuna í sambandi við komu
Fischers til Islands. Hvers vegna
dró Fischer svo lengi að koma?
Voru það bara peningarnir, sem
hann var að hugsa um? Það held
ég ekki. I greininni, „The day
Bobby blew it“, sem bandaríski
blaðamaðurinn Brad Darrach rit-
aði í timaritið Playboy í júlí 1973,
er þetta mál rakið rækilega og
minnir sú frásögn helzt á sögu
eftir Ágötu Christie. Þar kemur
fram, að Fischer hafði að visu
áhyggjur af peningamálunum, en
það virðist ekki heldur fara á
milli mála, að sálarástand hans
var ekki mjög gott þá dagana.
Spenningurinn var nefnilega
engu minni þjá Fischer en blaða-
mönnunum og kannski hefur Jim
Slater hitt naglann á höfuðið, þeg-
ar hann sagði Fischer að tefla, ef
hann væri ekki hræddur við
Spassky.
Annað atriðið, sem mér finnst
höfundur ekki gera nógu rækileg
skil er stemmning almennings á
íslandi fyrir einvíginu. Ég efast
um, að landsmenn hafi nokkurn
tima verið svo spenntir vegna
íþróttaviðburðar og þéir voru á
meðan á einvíginu stóð. Á hverju
götuhorni ræddu menn einvigið,
gang mála og einstakar skákir.
Stemmingin i Laugardalshöllinni
var einnig mjögskemmtileg.
I kafla, sem ber yfirskriftina
„Sprengjan mikla“ og fjallar um
rannsóknina á síól Spasskys kem-
ur ýmislegt merkilegt fram. Það
var sem sagt munur á röntgen-
myndunum, sem teknar voru.
Einhvern veginn finnst mér, að
þarna hefði Freysteinn átt að
reyna að gefa meira tæmandi nið-
urstöðu, t.d. umsögn sérfræðings
eða eitthvað þvíumlikt. Kaflinn
er skemmtilegur og lesandinn fer
ósjálfrátt að spyrja sjálfan sig:
Gekk Geller þá eitthvað meira’til
en stríðni við Cramer? Var eitt-
hvað óhreint við þetta allt saman?
En svo dettur þarna allt niður,
þegar botninn er sleginn í kafl-
ann með því að birta vandræða-
lega yfirlýsingu frá stjórn Skák-
sambands islands.
'Hér hafa nú verið rakin nokkur
atriði, sem mér finnst, að höfund-
ur hefði mátt gera betri skil.
Þegar á heildina er litið, tel ég
hins vegar að Freysteinn eigi tvi-
mælalaust hrós skilið fyrir sinn
þáttf bókinni. Eftir lesturinn eiga
menn mun auðveldara en áður
með að líta einvígið í réttu ljósi.
Allmikið er af myndum í bók-
inni og eru þær flestar ágætar
þótt ein beri af öðrum. Það er
myndin af þeim Fischer og
Sæmundi Pálssyni í Hafnarstræti.
Ef dæma má af svipnum á þeim
félögum, gæti manni dottið í hug,
að þeir væru að koma beint úr
Gjaldheimtunni. Þáttur Sæmund-
ar Pálssonar er annars kapituli út
af fyrir sig og honum hafa aldrei
verið gerð nægileg skil. Ég hygg,
að aðstandendur einvígisins
standi í mun meiri þakkarskuld
við Sæmund en ýmsa, sem hærra
hafa látið.
Þá er komið að þætti Friðriks
Ólafssonar og verður ekki annað
sagt en að hann sé frábær. Friðrik
tekur einvígisskákirnar til mjög
ítarlegrar rannsóknar og endur-
mats. Allar skýringar eru mjög
nákvæmar og tæmandi. Leyfi ég
mér að fullyrða, að þetta séu lang-
beztu skákskýringar, sem nokk-
urn tima hafa verið gefnar út hér
á landi og sömuleiðis eru þetta
tvímælalaust beztu skýringar,
sem ég hef séð við einvígisskák-
irnar. Þá er það einnig mikill
kostur, að skýringarnar eru
byggðar upp á mjög einfaldan
hátt svo að allir, sem á annað borð
kunna að tefla upp skákir geta
haft af þeim bæði gagn og gaman.
Þætti Friðriks lýkur á bókarauka,
þar sem birtar eru 80 skákir, þar
Friðrik Oiafsson
sem sömu byrjunum er beitt og í
einvígisskákunum. Þannig geta
þeir, sem vilja kynna sér skák-
byrjanir, haft mikið gagn af bók-
inni.
Þegar bókin er skoðuð sem
heild verður ekki annað sagt en
að hún sé mjög góð. Ég held bezta
skákbók, sem gefin hefur verið út
á íslenzku til þessa. Frágangur
bókarinnar er einnig mjög snyrti-
legur og hún er 365 bls. að stærð.
Sem sagt góð lesning fyrir alla
skákunnendur og vonandi lætur
Almenna bókafélagið ekki hér við
sitja í útgáfu skákbóka.
Of mikið af öllu má þó gera
Jón Kr. ísfeld: Gamli niaðurinn
og gangastúlkan
Bókaforlag Odds Björnssonar —
Akureyri 1973
SÉRA Jón ísfeld er maður hálf-
sjötugur. Hann er Austfirðingur
að ætt og uppruna og vann á
bernsku og unglingsárum almenn
störf á sjö og landi. Hann tók
stúdentspróf á Akureyri tuttugu
og fjögurra ára gamall árið 1932
og svo kennarapróf tveimur árum
síðar. Hann var síðan kennari á
Seyðisfirði og í Loðmundarfirði í
sex ár, en stundaði jafnframt nám
í guðfræði, eftir því sem hann
fékk því við komið, og var honum
falið predikunarstarf i Sandfells-
prestakalli í Öræfum sumarið
1941, þótt ekki tæki hann guð-
fræðipróf fyrr en vorið eftir.
Hann var síðan prestur á Hrafns-
eyri og Bíldudal í hartnær tvo
áratugi, en sinnti jafnframt
kennslustörfum og bar mjög fyrir
brjósti hollustu, söm félagsstörf
barna og unglinga í sóknum sín-
um. Síðan hann fór frá Bíldudal
hefur hann stundað jöfnum hönd-
um prestsþjónustu og kennslu og
er nú sóknarprestur í Búðardal.
Hann hefur ritað greinar um
ýmis efni í blöð og tímarit og
staðið að útgáfu tímarita og árs-
rita, var til dæmis í átján ár rit-
stjóri hirinar fróðlegu Arbókar
Barðastrandarsýslu.
Það er næsta eðlilegt, að svo vel
ritfær maður og ötull barna-
fræðari sem séra Jón ísfeld, fyndi
hvöt hjá sér til að skrifa sögur
handa börnum, enda hafa slíkar
bækur komið frá hans hendi. Ég
hef hér fyrir framan mig tvær
þeirra. Heitir önnur Bakka-
Knútur, en hin Litla lambið,
og þó þær séu næsta
ólfkar, tel ég þær báðar í
hópi hinna beztu bóka, sem
ritaðar hafa verið handa börnum
á íslenzka tungu. Bakka-Knútur
er spennandi saga og ævintýraleg
og gerist bæði á sjó og landi.
Auðvitað endar hún með sigri
hins góða, en samt sem áður er
hinn siðferðilegi boðskapur ekki
svo áberandi og áleitinn, að hann
spilli sögunni sem skemmtilegri
og haglega saminni drengjabók,
þar sem baráttan milli ills og góðs
sé þannig háð, að persónurnar
verði hvorki englar né púkar.
Litla lambið er falleg og nær-
færin dýrasaga, þar sem kemur
hvort tveggja greinilega í ljós:
hugur skáldsins til dýranna og sá
unaður, sem íslenzk náttúra veitir
honum.
En nú er komin frá hendi séra
Jóns skáldsaga, sem er ekki
skrifuð fyrst og fremst handa
börnum og unglingum. Sagan
heitir Gamli maðurinn og ganga-
stúlkan, og fitjar höfundur
þannig upp, að það vekur vonir
um, að þarna hafi lesandinn í
höndum sögu, sem sé að sínu leyti
engu síðri en Bakka-Knútur, hin
skemmtilega frumsmíði séra
Jóns.
Á elliheimilið Friðheim flytur
gamall og geðfelldur maður, sem
efnazt hefur á útgerð, á kvæntar
dætur, en kýs þó heldur að dvelja
á hælinu en á vegum þeirra. Hann
er frekar fálátur, en þó enginn
gikkur gagnvart vistfólkinu, sem
er blandaður kór kvenna og karla
af ýmsum stéttum og margvíslegu
tæi.
Brátt fer hann að gefa sig að
ungri og geðslegri gangastúlku,
sem er þannig í skapi og fram-
komu, að hún nýtur almennra
vinsælda. Hann kallar hana á
eintal og fer fram á það, að með
þeim takist vinátta og trúnaður,
því að hann þurfi á að halda
stúlku, sem hann geti rætt við í
einlægni og treyst til að gera sér
ýmiss konar greiða. Stúlkan tekur
vel tilmælum gamla mannsins, en
biður þó um frest til umhugsunar.
Lfður svo ekki á löngu, unz hún
kemur til hans og segist hafa
ákveðið að verða við beiðni hans,
því að henni lítist þannig á hann,
að hann hafi ekki annað en gott
eitt í huga. Gamli maðurinn
bregst glaður við, enda er honum
ekki aðeins hugleikið að eignast
stúlkuna að vini, heldur þarf
hann að láta hana annast fyrir
sína hönd ýmis erindi, jafnvel
áríðandi bréfaskriftir, þar eð
hann hefur enn yfirumsjón með
útgerð sinni og fjárreiðum, því að
hann hefur talið sér það nauðsyn-
legt til þess að hann hafi eitthvað
um að hugsa og verði ekki að eins
konar viðundri veraldar.
Honum og stúlkunni fellur
mætavel. Hún er honum bæði til
gagns og skemmtunar, og brátt
tekur hún að kalla hann afa.
Engu af vistfólkinu dylst það, hve
dátt er orðið með stúlkunni og
gamla manninum, og brátt er
tekið að ræða um hið nána sam-
band þeirra. Sumt af vistmönnun-
um telur vfst, að hún muni ekki
einungis vera honum góðvinur og
þarfur sendiboði, en til er þó fólk
í hinum stóra hópi, sem finnst
ekkert athugavert við vináttu
þeirra. Samt kemst það í hámæli,
einnig utan hælisins, að stúlkan
sé viðhald gamla mannsins — og
gangi henni það til að sælast eftir
eígnum hans. Og þá er hann gefur
henni dýra og myndarlega gjöf,
keyrir um þverbak. Hún er
trúlofuð pilti, sem er að aldri til
við hennar hæfi. Slúðrið berst
honum, og svo fær hún þá frá
honum bréf, þar sem hann
bregður henni um tryggðarof,
enda að hann telur fullnægjandi
sannanir fyrir hendi. Hann
kveðst kveðja hana „með nístandi
söknuði“ og segir, að þegar hún
fái bréfið, muni hann horfinn og
láti hvorki hana né aðra frekar
frá sér heyra. Og víst reynist það
svo, að maðurinn er horfinn, og
hefur enginn minnstu hugmynd
um, hvað af honum hefur orðið.
Stúlkan og gamli maðurinn verða
bæði harmi slegin, og þö hefur
dusilmennið, sem sé kærastinn,
aldrei haft orð á því við stúlkuna,
að hann hafi nokkuð misjafnt um
hana heyrt, en samt verið eitt-
hvað daufur í dálkinn upp á síð-
kastið, þegar fundum þeirra
hefur borið saman. En gamli mað-
urinn hefur síður en svo orð á því
við vinkonu sína, að slíkur maður
sé henni lítt eftirsóknarverður
lífsförunautur, heldur sparar nú
hvorki fé né fyrirhöfn til að hafa
uppi á manntetrinu. Ferill hans
er loks rakinn til Noregs, og
þangað sækja þau „gripinn," sá
gamli og stúlkan, og síðan fellur
allt i svo ljúfa löð, að fágætt
mundi við svipaðar aðstæður!
Eins og Ijóst má verða, af þess-
um stutta útdrætti úr efrii
sögunnar, fær höfundurinn ærið
mörg tækifæri til eftirminnilegra
mannlýsinga, þar sem eru vist-
mennirnir á hælinu og starfs-
fólkið þar. En hann lætur þau
tækifæri ónotuð. Við vitum
aðeins í sögulok, að sumt af
fólkinu er verr innrætt en annað,
en engin tilraun gerð til að festa
lesandanum einn eða neinn í
minni. Kærastinn verður okkur
heldur ekki nein merkispersóna.
Sögulokin sýna hann sem sama
Jón Kr. Isfeld
dusilmennið og roluna og hann
verður strax f okkar augum,
þegar hann trúir illmælinu á
stúlkuna og strýkur á brott, án
þess að hafa tal að henni og
freista að komast að raun um,
hvað er satt og hvað slúður og
álygar. Og þekking okkar á gamla
manninum og stúlkunni verður
þannig í sögulok, að bæði séu þau
hálfgildings auðtrúa fáráðar, þar
eð þau telja framtíð hennar
borgið við hlið „strokumannsins".
I þessari sögu, sem sumir munu
segja að sé „falleg", enda „fari
hún vel“, hefur hinn velviljaði og
vandaði fræðari og prestur haldið
um pennan og trúlega með
þessari sögu sinni viljað á tímum
svartsýni á mannlegt eðli, öfga í
málflutningi og sóðaskapar og
svaðamennsku í oft háttlofuðum
skáldskap sýna íslenzkum lesend-
um hinar björtu og fögru hliðar
mannlegs lífs, en ekki verið þess
nægilega minnugur, að jafnvel
sjálfur hinn mikli meistari sýndi í
verki og orði, að góður málstaður
krefst þess gjarnan, að stundum
sé beitt svipunni og jafnvel sagt:
Vei yður, þér hræsnarar!
Guðmundur Gfslason Ha'galín