Morgunblaðið - 07.03.1974, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. MARZ 1974

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingár
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 420,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 2 5,00 kr. eintakið.
E ins og menn minnast,
skoraði framkvæmda-
stjórn Framsóknarflokks-
ins á fólk að skrifa ekki
undir áskorunarskjöl „Var-
ins lands“. Að vísu var sú
samþykkt gerð með naum-
um meirihluta í fram-
kvæmdastjórninni, en
engu að síður var þar
mörkuð stefna með lög-
mætum hætti. Þrátt fyrir
þessa áskorun skrifuðu
margir framsóknarmenn
undir og sumir beittu sér
við undirskriftasöfnun, en
að sjálfsögðu var áskorun
þessi þó til þess fallin að
draga úr árangri undir-
skriftasöfnunarinnar. En
þrátt fyrir það, að forusta
annars stærsta stjórnmála-
flokksins skoraði á menn
að rita ekki undir áskrif-
endaskjölin, varð árangur-
inn svo glæsilegur að
meira en helmingur kosn-
ingabæra manna í landinu
hefur skrifað undir.
Ástæðan til áskorun-
ar framkvæmdastjórnar
Framsóknarflokksins var
augljóslega sú, að ákveðin
öfl í flokknum með Eystein
Jónsson í broddi fylkingar
eru staðákveðin í því að
halda ríkisstjórninni sam-
an, hvað sem á kann að
ganga, og lagði Eysteinn
ofurkapp á að fá samþykkt
þessa gerða til að blíðka
kommúnista. Og hann
heldur áfram á sömu
braut, þrátt fyrir ein-
dreginn og ótvíræðan vilja
mikils meirihluta þjóðar-
innar, sem er því andvígur,
að landið verði gert varnar-
laust.
Nú að undanförnu hafa
forustumenn Framsóknar-
flokksins og kommúnista
stöðugt verið að þreifa fyr-
ir sér um aðgerðir í varnar-
málunum, sem þeir telja,
að tryggt geti, að ríkis-
stjórnin sitji áfram, þótt
hún ekki hafi þingstyrk til
að koma neinum málum í
gegnum Alþingi. Kommún-
istar vita, hvað þeir vilja í
varnarmálunum, en fram-
sóknarráðherrarnir eru
tvístígandi eins og fyrri
daginn. Enginn efast raun-
ar um, að þeir geri sér í
hjarta sínu grein fyrir
nauðsyn þess, að varnir
séu á íslandi, en þeir telja
þó ennþá nauðsynlegra að
sitja við völd, ekki sízt, þar
sem nú er þjóðhátíðarár og
gaman að vera fínt fólk í
ríkisstjórn og forsæti á Al-
þingi. Og hvað tjóar þá að
vera að fárast yfir öryggis
hagsmunum landsins. Ekki
fer herinn svo skyndilega,
að ekki sé unnt að njóta
veizlugleðinnar, upphefð-
arinnar og alls prjálsins
enn um skeið.
Að vfsu liggja skýlausar
yfirlýsingar um það bæði
frá forsætisráðherra og ut-
anríkisráðherra, að varnar-
málin muni koma fyrir Al-
þingi, en rfkisstjórnin eng-
ar ákvarðanir taka án sam
þykkis þingsins. Ljóst er,
að á Alþingi er ekki meiri-
hluti fyrir því að reka
varnarliðið úr landi. Þess
vegna hefur verið leitað að
leiðum til að komast fram-
hjá þinginu, en þá yrðu
forsætisráðherra og utan-
ríkisráðherra að svíkja yf-
irlýsingar sínar um að
leggja málið fyrir Alþingi.
Síðan mundi reynt að koma
þinginu heim sem allra
fyrst og stjórna síðan með
bráðabirgðalögum, sem
ríkisstjórnin þó veit, að
þingfylgi er ekki fyrir, og
mundu verða felld á haust-
þingi.
Þessar bollaleggingar
stjórnarherranna sýna það
hyldýpi spillingarinnar,
sem vinstri stjórnin er
sokkin í með lagaprófessor
í broddi fylkingar. Skýlaus-
ar yfirlýsingar ráðherra
um mikilvægustu málefni
þjóðarinnar, öryggis- og
sjálfstæðismálin, er nú
rætt um að svíkja með
köldu blóði, og síðan er tal-
að um að þverbrjóta þing-
ræðisreglur með þvf að
senda Alþingi heim og gefa
út bráðabirgðalög, sem
landslýður allur veit, að
ekki er þingfylgi fyrir.
Þótt Morgunblaðinu sé
fullkunnugt um þessar
bollaleggingar og ráða-
gerðir í stjórnarherbúðun-
um, vill það ekki trúa því,
að Ólafur Jóhannesson,
forsætisráðherra og laga-
prófessor, láti hafa sig til
slfkra óheillaverka. Stjórn-
málaferill hans yrði þá öm-
urlegri en blaðið vill óska
honum. En ill öfl sækja að
honum úr öllum áttum, og
þeir, sem kunnugastir eru,
telja, að hann sé að bogna
og muni láta að vilja
kommúnista og Eysteins
Jónssonar. Þeirra er ráða-
bruggið og sumir mundu
kannski segja, að þeirra
væri þá líka ábyrgðin, en
svo einfalt er málið ekki.
Ólafur Jóhannesson hefur
það á valdi sínu að fyrir-
byggja, að níðzt verði á
þingræðisreglum með jafn
freklegum hætti og nú er
verið að reyna og Tíminn
er byrjaður að undirbúa í
ritstjórnargreinum, sem
Þórarinn Þórarinsson auð-
vitað ritar með tilstyrk Ei-
steins Jónssonar.
Næstu vikur verður
skorið úr um það, hvað
ofan á verður í þessu efni,
en eitt er ljóst: Framsókn-
arflokkurinn mun ekki
bera barr sitt eftir það að
reyna að beita þeirri að-
ferð í valdastreitunni, sem
hér að framan hefur verið
gerð að umræðuefni.
• •
OR Y GGISMALIN
BITBEINIÐ
Mikið er nú leiðinlegt að hlusta á
þetta peningajarm I þessum
blessuðum rithöfundum okkar sýknt
og heilagt, segir fólk. Alþingismenn
og ráðherrar stynja: Fyrir þessa
menn er aldrei hægt að gera neitt,
sem að gagni kemur, þeir eru aldrei
ánægðir — og svo er hver höndin
upp á móti annarri. Þeir, sem
eru í úthlutunarnefndunum, eru
skammaðir blóðugum skömmum,
kallaðir mestu úrhrök veraldar, póli-
tískir fjárhundar, jafnvel fasistar.
Hver nennir að standa í þessu til
lengdar?
Almenningur svarar: Bezt að
leggja niður alla styrki. Kaupsýslu-
maður — ekki var hann þó bóksali
— sagði nýlega við útvarpsmann:
Listamenn eiga bara að vinna fyrir
sér eins og aðrir
Ætli þessi ágæti borgari hafi ekki
einmitt orðað hugsun, sem víða
brennur mönnum I brjósti?
Nú er nýafstaðið allsherjar verkfall
á (slandi, lokíð margra mánaða þófi
og fjögurra daga vinnustöðvun
Þetta kostaði þjóðina hundruð
milljóna Allir, sem vettlingi geta
valdið, fengu nokkurra þúsund kr.
kauphækkun á mánuði, auk ýmis-
konar fríðinda Mig minnir, að ég
hafi lesið það ! Morgunblaðinu og
jafnvel víðar, allar götur frá þvi ég
lærði að stafa, að verkföll séu mikil
ógæfa, borgi sig aldrei Mörg er nú
spekiorð mannanna Sumir trúa því
alla daga, að þessi kenning sé hinn
klárasti sannleikur. Hitt er víst enn
öruggari staðreynd, að eftir nokkra
mánuði hafa valdhafar jafnan náð
kaupuppbótinni af launþegum aftur.
Einu mennirnir á (slandi, sem
aldrei gera verkfall, eru einmitt lista-
menn Hvernig er þeim þá
skammtað? Hefur hagur þeirra
batnað á undanförnum árum, ef
miðað er við aukinn fjölda, fjölgun
þjóðarinnar og batnandi efnahag.
Ég gerði dálítla úttekt á þessu fyrir
tveimur árum og ritaði greinar um
það ! Morgunblaðið Mig minnir, að
útkoman hafi ekki verið hagstæð
fyrir rithöfunda
En víkjum aftur að kröfu kaup-
vinna rn’ir
sýslumannsins um að listamenn
vinni fyrir sér. Hvað er nú átt við? Er
verið að gera kröfu til þess, að
listamenn gæti þess, að framleiðsla
þeirra sé þannig úr garði gerð, að
fólk vilji kaupa? Eða er kannski
ætlazt til þess, að listamenn vinni
fyrir sér og sínum með sama hætti
og aðrir borgarar og noti siðan tóm-
stundir sínar til listiðkana?
En er það nú ekki einmitt þetta,
annaðhvort eða hvorttveggja, sem
verið hefur og er hlutskipti Islenzkra
listamanna? Hefur þeim ekki farnazt
bezt, sem hliðsjón hafa haft af
smekk almennings og tekizt hefur að
telja sjálfum sér og öðrum trú um,
að þetta sé hinn gullni meðalvegur?
En það eru til fleiri lausnir. Ein er
sú, að fara sínar eigin leiðir, sætta
sig við að koma litlu I verk, vinna
smásigra — eða jafnvel tapa — slá
þó aldrei undan kröfum listar sinnar.
Mörgum er þessi afstaða svo sjálf-
sögð að þeir þurfa aldrei að spyrja
samvizku slna ráða. Upp úr hópi
þessara manna risa svo hinir örfáu,
sem kallaðir eru snillingar.
Kaupsýslumaðurinn sagði: þeir
eiga að vinna fyrir sér — Skyldi
hann, eða þeir aðrir, sem þannig
hugsa, aldrei hafa átt leið framhjá
húsi og garði listamannsins við
Sigtún i Reykjavík? Ætli Ásmundur
Sveinsson hafi aldrei þurft að taka til
hendinni? Vissulega gæti hann selt
verk sin fyrir margar milljónir til
Amerlku. Það eru líka margir rit-
höfundar á íslandi, sem ritað hafa
uppi 40 bækur, skyldi engin vinna
liggja þar að baki? Og þó hafa engir
þeirra orðið ríkir.
Þetta er náttúrlega augljóst, þegar
á það hefur verið bent. Fyrir að
skrifa metsölubók fær rithöfundur
svo lága upphæð, að hann þyrfti að
skrifa þrjár til fjórar bækur til þess
að verða hálfdrættingur venjulegs
borgara, ef hann gerði ekkert annað
en þjóna list sinni. Ritlaun eru svo
lág, að fyrir 200—300 blaðsiðna
bók fær viðurkenndur höfundur í
fæstum tilfellum meir en
125—150 þúsund krónur i sinn
hlut, ef um Ijóðskáld er að ræða oft
þriðjungi eða helmingi minna. Ef
60—120 þúsund'króna laun úr
ríkissjóði bætast þar við sjá menn
hve arðvænlegt það er að vera rit-
höfundur. Flestir höfundar eru
lengur en ár með bók sína i smið-
um, Ijóðskáld oftast fjögur til fimm
ár. Þá verða menn að hafa það í
huga, að að baki þess, sem sést á
prenti, liggur mikil vinna, sem
enginn fær að vita um Fæst Ijóð-
skáld koma þvi i verk að gefa út
nema nokkur Ijóðakver, fylla þar
ekki einu sinni tuginn, En slik kver
er ekki hægt að hrista fram úr ermi
sér, ef vandað er kvæða í valnum.
allt það, sem hefur mislukkazt, og
við þau hefur vinnan oft ekki verið
minni en hin. Hvert kvæði á sér
margar gerðir, óteljandi hreinritanir.
Allt hefur þetta hafnað í bréfakörf-
unni, nerna þetta eina, sem almenn-
ingur fær að sjá. Nema þetta eina,
segi ég. Jafnvel það, að koma þvi
sér
bezta á prent getur orðið höfundi
dýrt spaug.
Það er kannski ekki undarlegt þótt
þeir menn, sem mest binda hug
sinn við hin tímanlegu verðmæti og
verðleggja allt eins og vöru, sem á
að selja, eigi örðugt með að skilja,
að það geti legið mikið starf að baki
verka, sem aldrei verða metin til fjár
— verka, sem þó verður að vinna,
ef þjóðin á að lifa. Starf listamanna
sinna verða beztu og víðsýnustu
menn þjóðarinnar að meta og gjalda
þeim eins vel og þjóðin hefur ráð á.
Meiri kröfur er heldur ekki hægt að
gera til hennar á hverjum tima.
En þá spyrja ýmsir: á þjóðfélagið
að brauðfæða alla þá, sem þykjast
vera listamenn? Nei, auðvitað ekki.
Það vill nú svo vel til, að listamenn
skera sig úr öðrum með ýmsum
hætti. Fyrir glögga menn eru þeir
auðþekktir. En vissulega eru þar
margir kallaðir, fáir útvaldir.
En hvers vegna tekst þá alltaf
svona illa með allar úthlutanir lista-
mannalauna? Allar er kannski of
mikið sagt. Það hljóta alltaf að verða
mistök í þessu sambandi og þau
skera mest i augu. En höfuðmeinið i
flestum tilfellum er það, að hér er
um fulltrúa stjórnmálaflokkanna að
ræða. Það er fyrst og fremst pólitík-
in sem blindar jafnvel hina greind
ustu og góðviljuðustu menn. Úthlut-
un listamannalauna í öllum greinum
má ekki fela einni og sömu nefnd-
inni. Það er óhugsandi, að í nokkr-
um sjö manna hópi séu allir —
jafnvel ekki meirihluti þeirra — svo
vel af guði gerðir, að þeir hafi af-
burða dómgreind eða vit á öllum
listgreinum. Úthlutunarféð er alltof
naumt skammtað handa jafn mörg-
um. Svo hefur enginn enn fengið að
vita, hvort verið er að styrkja eða
verðlauna
Það, sem nú þarf að gera, er
þetta: kollvarpa núverandi kerfi og
setja ný lög. Ég geri hér aðeíns
tillögur varðandi rithöfunda.
Núverandí heiðurslaunaflokkur
má standa á meðan þeír lifa, sem nú
eru þar, en það á ekki að bæta
manni í þann hóp framar. Þegar
rithöfundur, sem þar er nú, fellur
frá renni hans fjárhluti i Rithöfunda
sjóð íslands. Heildarframlag til rit-
höfunda verði: Það, sem áður var
hlutur þeirra af listamannalaunum
og starfsstyrkjum listamanna, að ó-
gleymdri hinni nýfengnu viðbótarrit-
launasummu. Ennfremur falli til
þessa sjóðs ákveðinn hluti bóka-
safnsfjár. Upphæðir nefni ég hér
ekki, en auðvitað yrðu þær —
vegna aukinnar dýrtlðar og annarra
ástæðna — að vera nokkru hærri en
áður hefur verið.
Yfir þennan allsherjar rithöfunda-
sjóð yrði svo að setja stjórn og
úthlutunarreglur. Ég teldi heppilegt,
að með ákveðnu árabili yrði nýtt
blóð látið renna til þessarar stjórnar,
svo að sömu mennirnir gætu ekki
orðið þar mosavaxnir. Kjörgengir
ættu ekki að vera menn, sem sitja i
háum, pólitískum áhrifastöðum,
heldur menn með sérþekkingu á
bókmenntum eða þjóðkunnir
smekkmenn i þeim greinum.
Svo vil ég, að sem mest jafnaðar-
mennska riki í úthlutuninni. Ég get
ekki lýst því nákvæmlega hér eftir
hvaða meginreglum á að fara.
Eitt má ég-til með að taka fram: ég
vil, að þeir, sem nú þegar hafa
hlotið það launaöryggi, sem fylgir
vali i hærri launaflokk núverandi
kerfis, haldi sinum hlut áfram sem
nokkurskonar starfstryggingu. Enn-
fremur vil ég, að þeir, sem nú eru í
þeim sætum, fái að velja sér nýja
félaga i þann flokk eða að gera
tillögur um þá. Ætlast ég til, að þeir
rithöfundar, sem í áratugi hafa sýnt
köllun sinni trúnað, jafnvel þótt um
árangur sumra þeirra geti verið
skiptar skoðanir, fái á efri árum
nokkra umbun. Geri ég tillögu um
að a.m.k. 10—12 menn bætist
strax á næsta ári í launatrygginga-
flokkinn.
Að öðru leyti bíð ég eftir tillögum
nefndar þeirrar, sem menntamála-
ráðherra hefur skipað vegna viðbót-
arritlaunanna.
Þetta er þriðja grein mín um hags-
munamál rithöfunda nú I vetur. —
Tveir menn hafa gert nokkrar at-
hugasemdir við þær fyrri. Kannski
svara ég þeim siðar, einkum ef frek-
ari umræður verða.
— En þetta, eins og áður er sagt,
samkvæmt nýjum úthlutunarlögum,
sem gilda fyrir rithöfunda eina.