Morgunblaðið - 15.06.1974, Page 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. JUNÍ 1974
Afmœlisspjall við Hermann í Hlíf
Verkalýðshreyfíngunni
HERMANN Guðmundsson er sex-
tugur f dag. Hann er maður sem
flestir Islendingar, sem komnir
eru til vits og ára, kannast við,
flestir sem Hermann f Hlíf. Og ef
ekki sem verkaiýðsforingja, þá
sem áhrifamann innan fþrótta-
hreyfingarinnar, þvf Hermann
hefur gegnt framkvæmdastjóra-
stöðu hjá ÍSÍ f áraráðir. Fáir
menn hafa fylgst eins náið með
íslenzkum verkalýðsmálum sfð-
ustu þrjá áratugina og Hermann,
— þeirri þjóðlffsbyltingu sem á
þessum árum hefur orðið, bylt-
ingu sem barátta verkalýðshreyf-
ingarinnar hefur verið samofin
og samtengd. I tilefni afmælisins
fékk Morgunblaðið Hermann til
viðtals, og urðu verkalýðsmálin
aðalumræðuefnið.
— Ég er Vesturbæingur, sagði
Hermann i upphafi viðtalsins. —
Er fæddur í Vesturbænum i
Reýkjavík, en fluttist í Vesturbæ-
inn í Hafnarfirði með foreldrum
mínum þegar ég var tólf ára, og
hef átt þar heima síðan. Ástæðan
fyrir því að foreldrar minir flutt-
ust til Hafnarfjarðar var fyrst og
fremst sú, að á þessum árum var
Hafnarfjörður mikill uppgangs-
bær. Þar var þá mikil útgerð, sem
bezt sézt á því að þaðan voru
gerðir út 10—12 togarar íslenzkir
og enskir, en sem kunnugt er
fékk enskt útgerðarfyrirtæki að-
stöðu fyrir skip sín í Hafnarfirði á
þessum árum. Atvinnulíf bæjar-
ins byggðist algjörlega upp á þess-
um skipum, og var nokkuð árs-
tíðabundið, Þá þekktist það ekki
að veiða i Is. Allur fiskur var
saltaður, og yfir sumartímann var
íslenzku togurunum lagt, en þeir
ensku fóru til sinna heima.
— Það voru miklar stakkstæður
í grennd við heimili mitt, sagði
Hermann, og þar fékk ég mína
fyrstu vinnu, — við að breiða fisk
og taka saman. Þarna var oft líf í
tuskunum og allir sem vettlingi
gátu valdið tóku til hendinni.
1 bók sinni „Byggðin í hraun-
inu“, minnist Stefán Júlíusson
rithöfundur þess, að Hermann
hafi snemma orðið atkvæðamikill
I félagsmálum í Hafnarfirði, og
minnist samvinnu þeirra og sam-
starfi á æskuárunum. Um þetta
sagði Hermann:
— Já, þegar við vorum strákar
stofnuðum við Stefán og fleiri
félag er nefndist Knattspyrnu-
félagið Hörður. Stofnfundurinn
var haldinn undir nótabát á
hvolfi. 1 þessu félagi hófust af-
skipti mín af félagsmálum. Hörð-
ur var gróskumikið félag í nokkur
ár. Til að byrja með var nótabát-
urinn samastaður þess, en er
fram leið fengum við herbergi í
kjallaranum hjá pabba og
mömmu, og þar héldum við
málfundi, jólafagnað, basar og
fleira þess háttar. Þegar Knatt-
spymufélagið Hörður hafði runn-
ið sitt skeið gekk ég I Hauka, en
það félag var þá nýlega stofnað.
Arið 1933 var ég kosínn formaður
félagsins. Má geta þess til gamans
að einn af samstarfsmönnum mfn-
um I stjórn Hauka var Magnús
Kjartansson ráðherra. Félagslífið
í Haukum var hið fjölbreyttasta á
þessum árum og mikið um mál-
fundi. Þar voru stjórnmálin tið-
um tekin til umræðu og sá háttur
á hafður að mönnum var skipað í
flokka. Það var ef til vill sagt við
menn: Gerðu svo vel, nú ert þú
kommúnisti í dag, eða þá þú ert
fasisti í dag. Og hver svo sem
skoðun manna á pólítik var, voru
á ekki
að beita sem
dráttarvagni
fyrir neinn stjórnmálaflokk
þeir skyldugir að halda uppi vörn-
um fyrir þann flokk, sem þeim
hafði verið skipað í. Þetta var
mjög lætdómsríkt og. menn lögðu
sig eftir því að geta haldið uppi
sem beztum vörnum fyrir mál-
staðinn, hver svo sem hann var.
— Á þessum árum var gífurleg
harka í pólitíkinni í Hafnarfirði,
sagði Herma.nn, — Hafnarfjörður
og Isafjörður voru þá þekktir
bæir fyrir miskunnarleysi sitt og
hörku I pólitíkinni. Fyrir þessu
munu hafa verið nokkrar ástæð-
ur, en atvinnumálin voru þó á
oddinum. Þessi harka mótaðist af
hinni hörðu lifsbaráttu og varð til
þess að ungir menn tóku einbeitta
og ákveðna afstöðu. Það var
ekkert til sem hét að vera hlut-
laus.
Hafnarfjörður fór ekki var-
hluta af því kreppuástandi sem
ríkti hérlendis á fjórða áratugn-
um. Ensku útgerðarmennirnir
fóru, og kvöddu hvorki kóng né
prest. Munaði um minna. At-
vinnuleysið magnaðist og af hálfu
bæjarins var efnt til atvinnubóta-
vinnu og lagður hinn svonefndi
Krísuvíkurverur. Þar fengu
menn vinnu hálfan mánuð í senn.
Það var I þessari vinnu sem Her-
mann hóf afskipti sín af verka-
lýðsmálum.
— Árið 1938 eða 1939 var ég
skipaður trúnaðarmaður verka-
lýðsfélagsins i þessari vinnu og
upp frá þvi þróuðust málin
þannig að ég fór að taka æ virkari
þátt í verkalýðsbaráttunni, sagði
Hermann. — Þetta voru umbrota-
tímar i íslenzkum verkalýðsmál-
um og um það var teflt, hvort
kljúfa ætti verkalýðshreyfinguna
frá Alþýðuflokknum, en fram til
þessa tíma hafði hreyfingin og
flokkurinn verið eitt og hið sama.
Ég var þeirrar skoðunar, að þótt
verkalýðshreyfingin væri í eðli
sinu pólitísk, þá væri það óeðli-
legt að hún væri svo nátengd
stjórnmálaflokki. Hámarki náðu
þessi átök í svonefndri Hlífar-
deilu 1939. Þá var nokkrum for-
ystumönnum Alþýðuflokksins I
Hafnarfirði vísað úr Hlíf. Við-
brögð ASl voru þau að Hlíf var
vísað úr ASl. Verkamannafélag
Hafnarfjarðar var þá stofnað og
náði það samningum við Bæjarút-
gerðina í Hafnarfirði, en Hlíf
höfðaði mál á hendur útgerðinni
vegna samningsbrots. Gekk dóm-
ur í máli þessu hjá félagsdómi og
var hann Hlíf i hag. Segja má, að
á þessum tíma, hafi ríkt algjört
•hernaðarástand í Hafnarfirði, og
sýndu báðir aðilar óbilgirni. Voru
sárin lengi að gróa, en það furðu-
lega var, að staða verkalýðshreyf-
ingarinnar i Hafnarfirði styrktist
fremur en hitt. Menn höfðu tekið
virkan þátt í átökunum, og það
hélt áhuganum vakandi eftir að
þeim lauk.
I janúar árið 1942 fóru fram
bæjar- og sveitarstjórnarkosning-
ar, og þá var Hermann Guð-
mundsson í kjöri í Hafnarfirði
fyrir Sjálfstæðisflokkinn, sem
hann hafði þá starfað töluvert
fyrir um tíma, og m.a. verið for-
maður Stefnis, FUS i Hafnarfirði.
En vera Hermanns í bæjarstjórn-
inni var ekki löng. Þennan sama
vetur kom til mikilla átaka milli
verkalýðshreyfingarinnar og þá-
verandi ríkisstjórnar, sem lauk
með því að sett voru hin svoköll-
uðu gerðadómslög. Þessi löggjöf
varð til þess að Hermann sagði sig
úr bæjarstjórninni og einnig úr
Sjálfstæðisflokknum.
Þetta sama ár, 1942, sat Her-
mann I fyrsta skipti á ASl-þing-
inu, en það var jafnframt fyrsta
þingið sem efnt var til, eftir að
Alþýðusambandið sagði skilið við
Alþýðuflokkinn og á þessu þingi
var hann kjörinn í miðstjórn sam-
bandsins. 1944 var hann svo kjör-
inn forseti ASl og þvi starfi
gegndi hann til ársins 1948. Arið
1946 var Hermann kjörinn á þing
fyrir Sameiningarflokk alþýðu-
Sósialistaflokkinn, og sat eitt
kjörtímabil. Að því loknu sagði
Hermann skilið við Sósilistaflokk-
inn og gaf ekki kost á sér til
framboðs.
— Ég hafði mínar ástæður fyrir
því að hætta stjórnmálaafskipt-
um, sagði Hermann. — Á þessum
árum voru gífurlega hörð átök um
yfirráð ASl. Baráttan stóð milli
Sósilistaflokksins annars vegar og
Sjálfstæðisflokksins, Framsókn-
arflokksins og Alþýðuflokksins
hins vegar. Á ASl-þinginu 1948
var málum þannig háttað að
sósilistar voru komnir i minni
huta. Ýmsir þeirra, sem þá voru
þar I valdaaðstöðu, vildú meina
mörgum kjörnum fulltrúum þing-
setu, einkum Vestfirðingum.
Astæðan var sú, að kjörbréf
þeirra væru ekki í lagi. Með þvi
að visa þeim frá þinginu hefðu
sóísilistar getað haft áframhald-
andi völd I ASl. Hinir tóku sig
þá til og rannsökuðu kjörbréf
sósiallistanna og fundu í þeim
ýmsar veilur. Kærur gengu á
víxl, en mínir menn voru
harðir á því að vísa bæri and-
stæðingunum einum frá. Ég
taldi hins vegar, að yrði þetta
gert, bæri einnig að taka til-
lit til annarra rökstuddra kæru-
mála, og væri það gert yrði ekki
um neitt ASl-þing að ræða. Neit-
aði ég því að taka þátt í þessum
Ieik. Sem forseti ASl hafði ég
vald til þess að úrskurða um þing-
setu fulltrúanna og gerði það á
þann hátt að telja þá alla rétt-
kjörna. Forseti ASl-þingsins var
Hannibal Valdimarsson er ég dró
mig til baka við forsetakosning-
una og var Helgi Hannesson kjör-
inn forseti ASÍ.
Þetta, að Sósialistar vildu ekki
láta af hendi það vald sem þeir
voru raunverulega búnir að
missa, gerði mig mjög ósáttan við
þá, og ég ákvað að segja mig úr
flokknum. Beið þó fram yfir þing-
slit 1949, en tilkynnti þá úrsögn
mína og hef ekki verið flokks-
bundinn siðan.
I þau 32 ár sem Hermann hefur-
verið formaður Hlífar hafa oft
orðið hörð átök á vinnumarkaðin-
um. Hermann sagði:
— Já, og hörð átök hafa jafnvel
orðið á síðustu árum. Það sem
skilur helzt á milli nú og fyrrum
er það, að áhugi félaganna er
miklu minni. 'Það er bein afleið-
ing af því mikla góðæri sem hefur
verið ríkjandi í áratugi. Áhugi
manna á verk'alýðsmálum virðist
standa I beinu samhengi við af-
komu þeirra og tekjur. En vinnu-
deilurnar hafa oft verið harðar,
og því miður hefur verkalýðs-
hreyfingin hvað eftir annað
neyðzt til þess að beita vopni sínu,
— verkfallinu.
Minnst var á það, að eftir
hverja kjarasamninga er um það
talað, að nú þurfi að breyta vinnu-
brögðunum, en sfðan virðist ekk-
ert gerast í þeim málum.
— Það er búið að tala um þetta
frá þvi ég hóf fyrst afskipti af
verkalýðsmálum, sagði Hermann,
— en sagan hefur alltaf verið sú
hin sama. Það gerist ekkert fyrr
en á síðustu stundu. Ég veit ekki
hvað er til ráða. Það er núna
starfandi viðræðunefnd atvinnu-
veitenda og launþega, sem hittist
öðru hverju allt árið. Margir eru
samt á móti slíkri nefnd — telja
að náin kynni atvinnurekenda og
launþega slævi þá síðarnefndu i
baráttunni. Ég tel hins vegar
þessa tilraun virðingarverða, en
óttast að það muni halda áfram
um næstu framtíð að siglt verði í
strand þegar að samningum
kemur.
Verkföllin bar næst á góma, og
það að hér eru þau tíðari en víðast
hvar annars staðar.
— Þetta held ég að sé ekki rétt,
sagði Hermann, — við getum
nefnt Italíu og England sem
dæmi. Þar logar allt i verkföllum.
Þau eru að þvi leyti frábrugðin
því sem gerist hérlendis, því þar
er ekki farið að leikreglum. Verk-
föll eru ekki boðuð með fyrirvara.
Menn koma bara ekki til vinnu
einn góðan veðurdag. Mér hafa
alltaf verið verkföll á móti skapi,
en það verður hver og einn að
viðurkenna það, að án þess vopns
hefði verkalýðshreyfingin litlu
getað áorkað gegnum árin, og alls
ekki orðið eins sterk og hún raun-
verulega er. öflug verkalýðs-
hreyfing er hagstæð fyrir þjóðar-
heildina, jafnvel þótt starf henn-
ar hér sé frábrugðið því sem ger-
ist víða erlendis. Hér er ekki deilt
um auðmagn, heldur fyrst og
fremst skiptingu — um það hvað
hver og einn á að fá í sinn hlut.
Að lokum var talinu aftur snúið
að verkalýðshreyfingunni og póli-
tíkinni, — og Hermann sagði:
— Eins og áður er fram komið,
er það skoðun mín, og raunar
staðreynd, að stéttabarátta er allt-
af pólitísk, en hitt er svo annað
mál, að ég hef alltaf verið andvíg-
ur þvi, að verkalýðshreyfingunni
væri beitt sem dráttarvagni fyrir
ákveðna stjórnmálaflokka.
— stjl.