Morgunblaðið - 26.06.1974, Blaðsíða 19

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. JUNl 1974

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjórn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasólu 35,00 kr. eintakið.
Senn dregur að lokum
þeirrar kosningabar-
áttu, sem segja má að hafi
verið háð samfleytt frá
þingrofi. Sú mynd, sem við
blasir í stjórnmálum
þjóðarinnar við lok valda-
ferils vinstri stjórnar hef-
ur skýrzt mjög á þessum
vikum og almenningur
ætti því að hafa góða að-
stöðu til þess að gera upp
hug sinn á málefnalegum
grundvelli.
í fyrsta lagi hefur það
komið mjög skýrt fram, að
þrátt fyrir að vinstri
stjórnin tók við góðu búi og
enda þótt hún hafi notið
einstaks góðæris og um
300% hækkunar á afurða-
verði erlendis, er fjárhag
þjóðarbúsins nú svo komið,
að ekki er ofmælt að segja,
að efnahagslíf landsmanna
sé komið í þrot. Einu gildir
hvert litið er, alls staðar
sjáum við sömu afleiðingar
óstjórnar vinstri flokk-
anna. Fyrirsjáanlegt er, að
gífurlegur hallarekstur
verður á ríkissjóði á þessu
ári að óbreyttum aðstæð-
um. Áður en ríkisstjórnin
ákvað að auka niður-
greiðslur tilkynnti hún
sjálf á Alþingi, að búast
mætti við 2000 millj. kr.
greiðsluhalla. Niður-
greiðslurnar auka útgjöld
ríkissjóðs um a.m.k. 1300
millj. til áramóta, þannig
að við stefnum í greiðslu-
halla ríkissjóðs, sem nemur
um 3300 millj. kr.
Þá hefur kosninga-
baráttan einnig leitt í ljós,
að vinstri stjórnin hefur
leikið fjárfestinga- og
framkvæmdasjóði lands-
manna grátt. Þessa sjóði
skortir um 6000 millj. kr.
til þess að standa undir
fyrirhuguðum lánveit-
ingum og framkvæmdum á
þessu ári. Eftir að Mbl.
skýrði frá peningaþurrð
sjóðanna hafa forsvars-
menn vinstri stjórnarinnar
verið á harða hlaupum við
að mótmæla þessum
upplýsingum og bjarga við
lánveitingum fyrir kosn-
ingar. Tölum Mbl. hefur
ekki verið hnekkt í einu
einasta atriði með rökum,
en hins vegar er reynt að
fela fjárþurrðina nú fyrir
kosningar með alls konar
yfirdráttarsamningum við
Seðlabanka, sem breyta þó
engu um þá staðreynd að
vinstri stjórnin skilur við
þessa sjóði í rúst.
Þá hefur einnig komið
fram, að eftir þriggja ára
vinstri stjórn er gjaldeyris-
varasjóður landsmanna að
tæmast. Um siðustu
mánaðamót nægði hann
fyrir rúmlega þriggja
vikna innflutningi, en
þegar vinstri stjórnin tók
við, nægði hann fyrir tæp-
lega fjögurra mánaða inn-
flutningi og var þá ekki
reiknað með neinum út-
flutningsbirgðum í þeirri
tölu og þess vegna engin
ástæða til þess að gera það
nú, er finna á sambæri-
legan grundvöll. Vinstri
stjórnin hefur unnið það
afrek, að íslendingar búa
nú við mestu verðbólgu í
Evrópu og meiri verðbólgu
en hér hefur nokkru sinni
verið eða 43,8% á árs-
grundvelli. Hún hefur
haldið þannig á málum, að
undirstöðuatvinnuvegir
landsmanna eru að komast
í þrot, skuttogararnir safna
gífurlegum skuldahölum
hingað og þangað og eru
nú sumir hverjir að stöðv-
ast. Vaxandi fjárhagsvand-
ræði steðja að frystihúsun-
um, sem gert er ráð fyrir
að tapi 1200—1400 millj.
kr. á þessu ári og það sem
verst er, lífskjör almenn-
ings hafa farið versnandi
síðustu mánuðina. Kaup-
máttur launa láglaunafólks
hefur minnkað um 12% frá
gerð síðustu kjarasamn-
inga.
í annan stað hefur kosn-
ingabaráttan leitt á ljós, að
aðeins einum stjórnmála-
flokki er treystandi í
öryggismálum þjóðar-
innar. Afstaða Sjálfstæðis-
flokksins til varnarmál-
anna er ótvíræð og hiklaus.
Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ur krafizt þess, að tillögur
ríkisstjórnarinnar að um-
ræðugrundvelli við Banda-
ríkjamenn verði dregnar
til baka og að varnarliðið
verði hér enn um sinn í
samræmi við varnarsamn-
ing við Bandaríkin. Allir
hinir flokkarnir hafa það
með einum eða öðrum
hætti á stefnuskrá sinni, að
varnarliðið skuli fara af
landi brott á tiltölulega
skömmum tíma. Þess
vegna er ljóst, að eina leið-
in til þess að tryggja að
þjóðarviljinn f varnarmál-
um nái fram að ganga, er
að efla þingstyrk Sjálf-
stæðisflokksins.
í þriðja lagi hefur það
komið skýrt fram í kosn-
ingabaráttunni, að þrátt
fyrir þau gífurlegu mistök,
sem orðið hafa undir
vinstri stjórn síðustu 3 ár,
stefna vinstri flokkarnir
markvisst að því að koma á
nýrri vinstri stjórn að
kosningum loknum. Ólafur
Jóhannesson forsætisráð-
herra og aðrir frambjóð-
endur vinstri flokkanna
hafa tekið af öll tvímæli
um þetta á sameiginlegum
framboðsfundum víðs
vegar um landið. Það er
bersýnilega ásetningur
framsóknarmanna og
Alþýðubandalagsmanna að
koma á nýrri vinstri stjórn
eftir kosningar. Haldi
menn, að hægt sé að
treysta því, að Alþýðu-
flokkurinn fari ekki inn í
slfka vinstri stjórn, er það
á misskilningi byggt.
Alþýðuflokkurinn hefur
sýnt f samstarfi í sveitar-
stjórnum vaxandi tilhneig-
ingu til vinstra samstarfs
og það kann einnig að
koma upp eftir þingkosn-
ingar. Þess vegna er eina
leiðin til þess að koma
örugglega í veg fyrir nýja
vinstri stjórn sú, að Sjálf-
stæðisflokkurinn vinni
slíkan sigur í þingkosn-
ingunum að ekki verði með
nokkru móti unnt að koma
slíkri stjórn saman.
HVAÐ HEFUR KOSNINGA-
BARÁTTAN LEITT í LJÓS?
STÓRBREYTINGAR í forystuliði
ungverska kommúnistaflokksins?
AUSTUR-Evrópumenn,
sem vel þekkja til mála f
Ungverjalandi, hafa
reynt að raða saman
þeim upplýsingabrotum,
sem fengust smám
saman eftir stórbreyt-
ingar á forystuliði ung-
verska kommúnista-
flokksins, nýlega — en
það hefur fram til þessa
verið mjög stöðugt í
sessi.
Kommúnfskir stjórn-
arerindrekar og blaða-
menn segja, að með
breytingunum hafi haf-
izt til valda sá maður,
sem talinn er Ifklegastur
til þess að taka við af
Janos Kadar, er verið
hefur aðalritari ung-
verska kommúnista-
flokksins sfðan f upp-
reisninni árið 1956.
Maður þessi er Karoly
Nemeth, 52ja ára gamall,
en hann var f marzmán-
uði sfðastliðnum kjörinn
f hið valdamikla embætti
aðalritara miðstjórnar
flokksins. Miðstjórnin
hélt tveggja daga fund,
og á honum má glöggt
sjá, að ýmsir stjórnmála-
menn, sem mikið hefur
borið á, eru nú að falla f
skuggann, en nýir menn
að hefjast til valda f
þeirra stað.
Talið er, að Kadar hafi valið
Nemeth sem eftirmann sinn í
stað Rezso Nyers, er mikinn
þátt átti I hinni árangursríku
efnahagsstefnu, sem rekin
hefur verið. Nyers, sem var
fimmtugur að aldri, var lækk-
aður í tign og gerður að fram-
kvæmdastjóra við efnahags-
stofnun. Að undanförnu hafa
gagnrýnisraddirnar orðið há-
værari, sem segja, að efnahags-
stefnan, sem tekin var upp árið
1968 og tók veruleg mið af ríkj-
andi markaðsmöguleikum, hafi
verið verksmiðjuforstjórum,
kaupmönnum og bændum til
meiri hagsbóta en verkamönn-
um. Nemeth er réttur og sléttur
verkamaður og hann er al-
mennt álitinn foringi þeirra
verkamanna, sem telja, að þeim
beri stærri hlutur af hinni ný
tilkomnu auðsæld Ungverja-
lands.
Nemeth var aðalritari Búda-
pestnefndar kommúnista-
flokksins og lagði á það áherzlu
að fleiri almennir verkamenn
yrðu teknir í flokkinn, sem
hafði í för með sér fækkun at-
vinnumanna f flokksstarfinu.
Kommúnistar, sem fylgjast
með ungverskum stjórnmálum,
telja sig geta merkt, að Kadar
þurfi nú að fást við sömu
vandamál og leiðtogar annarra
kommúnistarikja. I Póllandi.
Tékkóslóvakíu og Austur-Þýzka
landi standa leiðtogarnir nú
andspænis kröfum verkamanna
um meiri efnahagsleg þægindi,
en verða jafnframt að launa
ríkulegar en áður þeim stétt-
um, sem sjá um að koma fram-
leiðslukerfinu í nútfmahorf.
V
í
--v
THE OBSERVER
^ \ \
Eftir
Leslie
Colitt
u
iStíí THE OBSERVER
Austur-Þýzkaland er komið
lengst á veg allra kommúnista-
ríkjanna og eftir að hinn nýi
leiðtogi, Erich Honecker komst
þar til valda, hafa verkamenn
fengið þar kauphækkanir og
aukin þjóðfélagsleg þægindi.
Nú eru þeir hins vegar farnir
að setja fram kröfur um, að
gagnslausum embættismönnum
verkalýðshreyfingarinnar og
æskulýðssamtakanna verði
fækkað.
Flokksforingjarnir í Póllandi
og Tékkóslóvakíu, Edward
Gierek og Gustav Husak, hafa
orðið að verja miklum vest-
rænum gjaldeyri til kaupa á
neyzluvörum, en á sama tíma
krefjast verkamenn, sem gera
sér nú grein fyrir auknu valdi
sínu, styttri vinnuviku og meiri
yfirvinnu án þess að taka tillit
til hinna efnahagslegu afleið-
inga.
Álitið er, að Kadar, sem nú er
62 ára, hafi hin breyttu viðhorf
í huga, er hann undirbýr vænt-
anlega arftaka sfna. Engu að
sfður er það álit manna, að
hann sé ekki enn reiðubúinn að
fela völdin manni, sem ekki
hefur enn sannað ágæti sitt. Og
væntanlegur eftirmaður verður
ekki aðeins að sanna hæfileika
sína fyrir Kadar heldur einnig
fyrir sovézkum ráðamönnum,
sem fylgjast náið með fram-
vindu mála í Ungverjalandi.
Sannleikurinn er sá, að
Kadar, sem er hógvær maður
og rólegur — og sennilega vin-
sælastur allra austur-evrópskra
þjóðarleiðtoga að Tító Júgó-
slavíuforseta einum undan-
skildum — hefur nýlega gefið í
skyn, að hann muni halda
áfram að gegna forystu ung-
verska kommúnistaflokksins
þrátt fyrir sffelldan orðróm um
hið gagnstæða. Hann hefur tek-
ið við formennsku nefndar,
sem á að undirbúa stefnuskrá
aðalfundar ungverska komm-
únistaflokksins í marz á næsta
ári. Þetta þýðir, að hann mun
sjálfur leggja stefnuskrána fyr-
ir fundinn og er það talið
öruggt merki þess, að hann
verði endurkosinn aðalritari til
næstu f jögurra ára.
Kadar er hins vegar ekki
heilsuhraustur, sem m.a. á rót
að rekja til þriggja ára pynt-
inga og fangavistar í stjórnartíð
ungverskra Stalínista á árunum
eftir seinni heimsstyrjöldina.
Hann verður því að finna sér
eftirmann og þar sem búið er
að bannfæra Rezso Nyers póli-
tískt hafa augU manna beinzt
að Karoly Nemeth.
Nemeth verður hins vegar að
sanna ágæti sitt á fleiri sviðum
en því efnahagslega, áður en
honum verður treyst fyrir for-
ystu ungverska kommúnista-
flokksins. Flokkurinn hefur ný-
lega misst Gyorgy Aczen, höf-
und hinnar hógværu stefnu í
hugmyndafræði og menningar-
málum, sem Kadar hefur fylgt.
Hann var settur af um Ieið og
Nyers og gerður að aðstoðarfor-
sætisráðherra. Þeir, sem fylgj-
ast með gangi mála í Ungverja-
landi, velta ekki mikið fyrir sér
ástæðunni fyrir afsetningu
Aczels. En þeir vona, að hún
verði ekki til þess, að tekin
verði upp of kreddubundin
stefna í bókmenntum, fjölmiðl-
um og listum. í þeim efnum
hafa Ungverjar búið við meira
frjálsræði en aðrir íbúar Aust-
ur-Evrópu.