Morgunblaðið - 28.07.1974, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. JÚLl 1974.
wm
IIM Stiórnarskráin 1874:
uni
hin sjerstaklegu málefni Islands.
„Dýrmæt frelsisveiting” gotfateiitgglott
for
5. JANÚAR 1874 undirrit-
aði Kristján 9. „af guðs náð
Danmerkur konungur
Vinda og Gauta, hertogi i
Slésvík, Holtsetalandi,
Stórmæri, Þjettmerski,
Láenborg og Aldinborg"
stjórnarskrá um hin sér-
stöku málefni íslands. Til-
kynnt var um útkomu
stjórnarskráinnar sem sér-
stakri konunglegri auglýs-
ingu 14. febrúar og barst
auglýsingin til íslands með
póstskipinu um mánuði
síðar. Er stjórnarskráin
prentuð í fyrsta tölublaði
Stjórnartíðinda, en gildi tók
hún 1. ágúst sama ár á
meðan Kristján konungur
dvaldi hér á landi.
í blöðum þessa tlma er nokkuð
um stjórnarskrána skrifað. en ekki
verður hér af sagnfræðilegri
nákvæmni um þau fjallað. Vlkverji
birtir 23. marz 1874 auglýsingu
konungs og segir frá stjórnar-
skránni. Segir þar: „Fyrsta tilfinn-
ingin, sem vaknar hjá oss út af
auglýsingunni, hlýtur að vera
þakklæti. Vér verðum að þakka
konungi vorum fyrir gjöf þá, sem
hann af „Frjálsu fullveldi" hefir
veitt oss." Slðar segir: „En vér
verðum þar að auki allir og sér-
hver að minnast þess, að með
hluttekt I löggjafar- og fjárveit-
ingavaldinu höfum vér llka
fengið þátt I ábyrgðinni."
„Meinlega við-
brunnið uppkokk"
Þjóðólfur, sem birtir stjórnar-
skrána 25. marz, drepur á að I
auglýsingu konungs stendur, að
stjórnarskráin sé „að mestu leyti
byggð á frumvarpi þvl til stjóm-
skipunarlaga, sem lagt var fyr:r
Alþingi 1871". Segir blaðið. að
allir viti og þekki, að það frumvarp
til stjórnskipunarlaga hafi ekki
verið annað en „meinlega við-
brunnið uppkokk" af stjórnlaga-
frumvarpi þvl, er lagt var fyrir
Alþingi 1869. Er að sjá sem blað-
inu hafi fundizt allt of lltið hafa
áunnizt með þessari stjórnarskrá
og er um það fjallað með nokkurri
hneykslun, að Víkverji skuli þakka
fyrir „gjöf", sem konungur hafi
„gefið af frjálsu fullveldi".
Gripið
niður í
blöð frá
1874
Nokkru eftir að fréttin um út-
komu stjórnarskrárinnar barst til
landsins tóku allmargir þingmenn
sig saman ásamt nokkrum borgur-
um I Reykjavlk og nágrenni og
sendu konungi eftirfarandi þakk-
arávarp, sem birt er I Vfkverja 11
mal 1874:
„Allramildasti konungur.
Yðar Konunglega Hátign hefir
af landsföðurlegri mildi látið að
bænum alþingis og gefið oss ís-
lendingum þá stjórnarbót, er veitir
þessu þingi fullt löggjafarvald og
fjárforræði, og finnum vér, sem
hér ritum nöfn vor undir, sterka
hvöt og innilega löngun hjá oss til
að láta Yðar Konunglegu Hátign I
Ijós þær lifandi þakklætistilfinn-
ingar, sem þessi mikla og góða
stjórnarathöfn hefir vakið I hjört-
um vorum, og sem hún að vorri
ætlun hlýtur að vekja I hjörtum
allra landa vorra; þvl þótt Yðar
Konunglegu Hátign hafi ekki þótt
fært að löggilda frumvarp það til
stjómarbótar. er hið seinasta al-
þing samdi og sendi Yðar Konung-
legu Hátign, þykir oss það eigi
sfður þakklætisvert, að Yðar Kon-
unglega Hátign hefir tekið þá
varauppástungu þingsins. sem þar
var samþykkt nálega I einu hljóði,
I öllu verulegu til greina. Að vlsu
er stjórnarskráin, eins og sagt er I
hér að lútandi auglýsingu Yðar
Konunglegu Hátignar til fslend-
inga, að mestu leyti byggð á frum-
varpi þvl til stjórnarskipunarlaga,
sem lagt var fyrir alþingi 1871, en
vér viðurkennum þó þakklátlega,
að hún veitir meira frelsi en það,
einkum að þvl leyti sem hún af-
nemur hina föstu fjárhagsáætlun,
er frumvarpið gjörði ráð fyrir og
sem hlaut að hafa takmarkandi
áhrif á fjárhagsráð þingsins. Vér
viðurkennum með þakklæti, að
með stjórnarskránni er fslending-
um veitt svo mikið frelsi og þjóð-
leg réttindi, að skilyrðunum fyrir
öflugum og heillarlkum framförum
landsins, bæði I andlegum og
Ifkamlegum efnum, sé með þvl
svo fullnægt, að vér ölum þá
öruggu von I brjósti voru, að
stjórnarbót þessi muni bera bless-
unarrlka ávexti fyrir aldna og
óborna. með þvl að vér treystum
þvl. að stjórnin. þjóðin og þingið
muni eftirleiðis leggjast á eitt til
að vinna að þvl I eindrægni, sem
Yðar Konunglega Hátign hafið
sjálfir svo mildilega sagt að sé sam
eiginlegt mark og mið lýSsins og
stjórnarinnar. það er að skilja.
framfarir og hagsæld landsins. og
vér treystum þvl staðfastloga. að
þó eitthvað I fyrstunni, meðan
menn eru að læra að neyta frelsis
þess, sem þeim nú er veitt, kunni
hér eins og vfðar að takast ófim-
lega og miður en skyldi, muni þó
sáðkorn það. sem falið er I
stjórnarbótinni, spretta og blómg-
ast. þegar stjórn og lýður vinna
saman I einum anda og verða
samtaka I að burtrýma öllu þvl.
sem tlmi og reynsla kunna að
sýna, að sé vexti og viðgangi þess
til fyrirstöðu.
Allramildasti konungur.
Eins og vér erum gagnteknir af
lifandi þakklætistilfinningum fyrir
hina dýrmætu frelsisveitingu, eins
erum vér það eigi síður fyrir það,
að Konungleg mildi Yðar hefir
framkvæmt þessa miklu gjörð ein-
mitt á þvl ári, er þess verður
minnst. að þúsund ár eru liðin
sfðan island fyrst byggðist, með
þessu hefir Yðar Konunglega
Hatign snortið hina innstu og við-
kvæmustu strengi hjartna vorra
og sýnt Yðar landsfjöðurlega mildi
I hinu fegursta Ijósi.
í Konunglegri auglýsingu til fs-
lendinga, hefir Yðar Konunglegu
Hátign allramildilegast þóknast að
minnast þess, að fyrir þúsund
árum hafi hér byrjað þjóðarlff, sem
einkum með því að halda við máli
forfeðranna og færa I sögur
afreksverk þeirra hefir verið svo
mikilsvert fyrir öll Norðurlönd.
Fyrir frelsisveitingu Yðar Konung-
legu Hátignar mun þjóðarlff þetta
eftirleiðis enn meir þróast og
glæðast, og það gefur vissu fyrir
þvl, að mál vort og feðra vorra
muni enn viðhaldast um ókomnar
aldir, en maðan það lifir mun
geyma ógleymanlega minningu
Yðar Konunglegu Hátignar, og
þegar niðjar vorir færa enn I sögur
afreksverk forfeðranna, munu þeir
jafnan telja frelsisveitingu Yðar
Konunglegu Hátignar sem hið
36lanb« fccrliflc Slnltggeuber.
Atnnltettliorg, iictt 5" Jamrnr 1874.
£j0f>rn(tat>tt
5Trt)tt lio« % $. ©imílí.
Fyrsta síða stjórnarskrár-
innar.
minnisverðast og heillarlkasta af-
reksverk.
Vér biðjum guð almáttugan að
halda vemdarhendi sinni yfir Yðar
Konunglegu Hátign og yfir Yðar
Konunglegu skyldmennum og að
gefa Yðar Konunglegu Hátign
langa og farsæla rikisstjórn.
Allraþegnsamlegast."
„Svo eru lög
sem hafa tog"
Daginn sem stjórnarskráin tók
gildi birtí Víkverji hugleiðingu um
hana og segir þar m.a.:
„Hver þjóð sem nokkuð hefir
miðað áfram, hefir orðið sjálf að
vinna fyrir framfarir sfnar, og nú
getum vér unnið fyrir land vort án
þess að óttast það, að stjórnin
aftri oss eður eyði hinum litlu
efnum vorum. Hinsvegar verðum
vér að muna það, að um engin lög
á málshátturinn „Svo eru lög sem
hafa tog" sér betri stað en um
stjórnarlög."
4
mikilvrcgu gjörftnr pamkvænu ósk nl|)ingiti hefir getnð átt sjer stað cinmitt á |»vf ári, er
þcst verður minnzt, að 1000 ár eru liðin aíöan íalaml fyrst byggðiat, og að þá hafi
byrjað þjóðarlíf, sem einkum með því að haltla við máli forfeðranna og færa í sögur
afrek8vcrk þcirra, hefir verið svo mikilsvcrt fyrir öll norðurlöml.
Um leið og Vjer í tilefni nf hátíð þcirri, aem í hön«l fer, scnduin öllum Vorum
trúu og kæru þegnum á íalantli kveðju Vora og Vornr beztu heilla- og hamingjuóskir
landinu til handa um ókotninn tíma, uaineinuin Vjer því voriina uin, nð sá tími muni
koina, að umekipti þau á ntjórnarhögum (slnnds, «em ntí standn til, verði einnig tnlin i
eögunni setn ntkvæðamikill og happnsæll viðburður fyrir ísland.
Gefið n Amaliuborg, 14. day fcbrvarmánaðnr 1874.
Undir Vorri konunglegu hendi og innsigli
Christian fí.
C. S. Klein
Niðurlag konunglegu auglýsingarinnar.
Koiiiingieg Auglýsiiijr
til Islcndinga
um þnð, að út sje komin stjórnarskrn um hin sjerstaklegu málefni Islands.
Mcteejcftc &unb(|j0tcl(c
til 3otœnbcmc
angaacnbe Ubjlebclícn af cn gorfatnino«lo» for 3«lanb« focrltge
Slnliggcnbcr.
Tltnnlirnborg, bcn 14bc Jciirnnr 1874.
Itjubenþnttn.
trijft lioí 3. $. ödin,‘'.
Titilsíða konunglegrar auglýsingar um, að út sé
komin stjórnarskrá.
af guðs náð Dnnnierkur konungur Vinda og
Gauta, hertogi í Sljcsvík, líoltsetalandi, Stórmæri,
þjettmerski, Láenhorg og Aldinhorg,
Gjörum kunnugt: Eptir að frurnvörp til fyrirkomulags á stjórnnrmálefnum Islands
fleirum sinnum höfðu verið Jögð fyrir hið íslenzka alþingi án þess, að þingið hafði viljað
aðhyllast þau, hefir alþingi, sem haldið var á árinu, seni leið, sumpart í þegnlegri bænar-
skrá, sumpart i þegnlegu ávarpi, er laut að hinu sama, látið í ljósi þá ósk, að Vjer
vildum gefa íslandi stjórnarbót að Jiví leyti, er snertir hin sjerstaklegu málefni þcss,
ejcr í lagi á þá leið, að liún gæti öðlazt gildi á þessu ári, sein minnisvert er fyrir ífiland.
Með því Vjer höfum fundið ástæðu til, að verða við beiðni þeirri, sem þannig
er frarn kotnin frá Voru kæra og trúa alþingi, höfurn Vjer allramildilegast ályktað með
því að leggja til grundvallar frumvörp þau til stjórnarskipunarlaga, sem áður hafa verið
lögð fyrir alþingi, og einkanlcga taka tillit til atriða þeirra, er tckin voru fram í fyr
nefndri bænarskrá þingsins, að gefa eptirfylgjandi
Stjórnarskrú tim liin sjerslaklegii málefni íslands.
I.
1. grein.
í öllum þeim málefnum, sem Suinkvæint lögum um hina stjómarlegu stöðu
íslands í ríkinu, 2. janúnr 1871, '6. gr. varða lsland sjerstaklego, hefir landið lðggjöf
sína og stjórn útaf fyrir sig, á þann hátt, að löggjafarvaldið er lijá konungi og alþingi
í sameiningu, framkvæmdarvaldið hjá konungi, og dómsvaldið hjá dómendunum.
Sanikvæmt 2. gr. í tjeðum lögiun tekur ísland aptur á móti cngan þátt í
löggjafarvaldinu að því leyti, er sncrtir Jiiu alinennu málefni líkisins, á innðan þnð ekki
hefir fulltrúa á rikisþinginu, cn á hinti hóginn verður þess hcldur ekki krafizt á ineðan,
að Island lcggi neitt til hinun almcnnu jiarfa ríkisins.
Forsfða sérprentunar stjórnarskrárinnar frá 1974.
Frelsi og
þjóðleg réttindi